1. Nhà nước bộ lạc – thị tộc
• Xuất hiện từ thời kỳ nguyên thủy, khi loài người sống theo cộng đồng huyết thống.
• Quyền lực thuộc về người đứng đầu thị tộc (già làng, thủ lĩnh), quyết định dựa trên kinh nghiệm và tín ngưỡng.
• Tính chất: Phi giai cấp, không có phân hóa giàu nghèo rõ rệt.
2. Nhà nước quân chủ cổ đại
• Xuất hiện cùng với sự ra đời của giai cấp và tư hữu, thường gắn với sự hình thành các nền văn minh lớn (Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Hoa).
• Đặc điểm:
• Vua (hoàng đế) là người nắm toàn quyền: lập pháp, hành pháp, tư pháp.
• Tôn giáo và nhà nước gắn bó chặt chẽ (thần quyền và thế quyền hợp nhất).
• Ví dụ: Pharaon ở Ai Cập, Hoàng đế Trung Hoa, Vua Babylon…
II. Thời kỳ Trung đại – Mô hình phong kiến
1. Nhà nước phong kiến thần quyền
• Chủ yếu ở châu Âu thời Trung Cổ.
• Giáo hội (Công giáo La Mã) nắm vai trò chi phối mạnh mẽ trong đời sống chính trị.
• Vua chúa cai trị dựa vào “quyền thiên mệnh” được Giáo hội công nhận.
2. Nhà nước quân chủ phong kiến tập quyền
• Vua là người đứng đầu tối cao, có quyền lực tập trung cao độ.
• Xuất hiện mạnh mẽ ở châu Á: Trung Quốc thời Tần, Hán; Việt Nam thời Lý, Trần, Lê; Nhật Bản thời Tokugawa.
• Đặc trưng: Chế độ cha truyền con nối, luật lệ ban hành từ trung ương đến địa phương.
3. Nhà nước phong kiến phân quyền
• Mạnh ở châu Âu (Pháp, Anh thời kỳ đầu): các lãnh chúa địa phương có quyền lực rất lớn, vua chỉ là biểu tượng.
• Tình trạng phân quyền, cát cứ, dễ dẫn đến xung đột nội bộ.
III. Thời kỳ Cận đại – Mô hình nhà nước tư sản
1. Nhà nước quân chủ lập hiến
• Vua vẫn tồn tại nhưng quyền lực bị giới hạn bởi Hiến pháp và Quốc hội.
• Ví dụ: Anh (từ năm 1688 với Cách mạng Tư sản Anh), Nhật Bản hiện nay.
• Tính chất: Chuyển tiếp từ phong kiến sang dân chủ, tạo tiền đề cho thể chế nghị viện.
2. Nhà nước cộng hòa tư sản
• Xuất hiện sau các cuộc cách mạng tư sản (Mỹ 1776, Pháp 1789).
• Không còn vua, quyền lực thuộc về nhân dân thông qua hình thức đại diện (quốc hội, tổng thống).
• Chính thể có thể là:
• Cộng hòa tổng thống (Mỹ)
• Cộng hòa đại nghị (Đức, Ý)
• Cộng hòa hỗn hợp (Pháp)
IV. Thế kỷ XX – XXI: Các mô hình nhà nước hiện đại
1. Nhà nước xã hội chủ nghĩa
• Ra đời sau Cách mạng Tháng Mười Nga (1917).
• Đặc trưng:
• Giai cấp công nhân lãnh đạo.
• Phương thức sở hữu công cộng về tư liệu sản xuất.
• Mục tiêu xóa bỏ giai cấp, tiến tới xã hội cộng sản.
• Ví dụ: Liên Xô (cũ), Trung Quốc, Việt Nam, Cuba, Triều Tiên.
2. Nhà nước dân chủ tự do
• Dựa trên nền tảng tam quyền phân lập: lập pháp – hành pháp – tư pháp.
• Tôn trọng quyền con người, bầu cử tự do, chính đảng đa nguyên.
• Áp dụng ở hầu hết các quốc gia phương Tây: Mỹ, Canada, Pháp, Úc, Nhật, Hàn Quốc, v.v.
3. Nhà nước chuyên chế hiện đại (phi dân chủ)
• Dù mang danh là cộng hòa hoặc dân chủ nhưng thực chất quyền lực tập trung vào một cá nhân hoặc đảng phái duy nhất.
• Hạn chế đối lập, kiểm soát truyền thông.
• Ví dụ: Một số quốc gia Trung Đông, châu Phi, Á – Âu.
4. Nhà nước phúc lợi
• Mô hình kết hợp giữa dân chủ tư sản và an sinh xã hội toàn diện.
• Nhà nước đóng vai trò bảo trợ, điều tiết thị trường, chăm lo đời sống nhân dân.
• Áp dụng hiệu quả tại các nước Bắc Âu: Thụy Điển, Na Uy, Phần Lan, Đan Mạch.
V. Xu hướng mới trong mô hình nhà nước thế kỷ XXI
1. Nhà nước pháp quyền hiện đại
• Mọi hoạt động của nhà nước đều đặt dưới sự kiểm soát của pháp luật.
• Xây dựng xã hội công bằng, minh bạch, chống tham nhũng, tăng trách nhiệm giải trình.
2. Chính phủ điện tử – Nhà nước số
• Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản trị nhà nước.
• Giao tiếp, dịch vụ công, ra quyết định… đều dựa trên nền tảng kỹ thuật số.
3. Mô hình nhà nước toàn cầu hóa
• Gắn kết giữa các quốc gia thông qua luật pháp quốc tế, tổ chức toàn cầu (UN, WTO, IMF…).
• Quốc gia không còn là đơn vị độc lập tuyệt đối mà phải chia sẻ chủ quyền và nghĩa vụ toàn cầu.
4. Mô hình nhà nước biết hết và mô hình nhà nước chỉ biết một phần (Chưa biết hết)
TÓM LẠI:
Lịch sử loài người là hành trình chuyển hóa từ các mô hình nhà nước sơ khai đến các mô hình hiện đại đa dạng và phức tạp. Mỗi mô hình phản ánh đặc trưng kinh tế – xã hội, văn hóa và triết lý chính trị của thời đại. Ngày nay, xu hướng chung là hướng tới mô hình nhà nước pháp quyền, dân chủ, hiệu quả, lấy con người làm trung tâm.
31/7/2025
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét