PHỐ LƯƠNG VĂN CAN

Trần Quang Dũng

Sưu tầm. Biên tập.

Chụp ảnh.

Phố Lương Văn Can dài 300m, đi từ phố Hàng Bồ đến phố Lê Thái Tổ, cắt ngang phố Hàng Gai. Nay thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội.

Gồm ba đoạn như sau :

1/ Từ Hàng Bồ đến Hàng Quạt :

Đây nguyên là địa phận của thôn Yên Hoa, tổng Tiền Túc (đến giữa thế kỉ 19, thôn Yên Hoa hợp với thôn Xuân Hoa thành thôn Xuân Yên. Tổng Tiền Túc đổi là tổng Thuận Mĩ), huyện Thọ Xương thời nhà Nguyễn.

Dấu vết của thôn này là đình Xuân Yên, nhà số 6A phố Lương Văn Can và đình Xuân Phiến Thị, nhà số 4 phố Hàng Quạt.

Đoạn đầu này vốn là nơi tập trung các cửa hàng bán buôn các loại quạt giấy, quạt nan, ...cho các tỉnh trong nước và cho người Tàu mang sang Trung Quốc. Ngoài ra, còn có nhiều cửa hàng thợ may ta, khâu tay các thứ áo mền, áo kép, áo bông cho phụ nữ.

Bên dãy nhà số chẵn có ông Thông Sáng. Từ những năm đầu của thế kỉ 20, Ông đã lập nên một rạp hát tuồng đầu tiên của Hà Nội, với cái tên "Kinh kì hí viện".

Bên dãy nhà số lẻ có nhà là phía sau của nhà ở phố Hàng Đào. Một khoảng đất trống khá rộng là kho chứa gạo của các nhà buôn và vài ngôi nhà nhỏ, sau này những người Tàu mở hàng bán cháo và mì vằn thắn. Cuối dãy là rạp hát Năm Chăn, ra đời khoảng năm 1920. Sau rạp hát này trở thành rạp chiếu phim Ciné Tonkinois. Năm 1928 lần đầu tiên Hà Nội chiếu phim có tiếng (film sonore) tại đây. Nay là trụ sở Đoàn ca múa Thăng Long.

2/ Từ Hàng Quạt đến Hàng Gai :

Đây nguyên là đất của thôn Tố Tịch, tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mĩ), huyện Thọ Xương thời nhà Nguyễn.

Trước kia đoạn này chỉ là một ngõ hẹp, lại có một ngôi nhà án ngữ (khoảng gần hàng cà-phê Nuôi bây giờ). Năm 1925, đã phá bỏ ngôi nhà đó và xén hai bên ngõ cho rộng.

3/ Đoạn từ Hàng Gai đến Lê Thái Tổ là con dốc thuộc địa phận của thôn Tả Khánh Thụy, tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mĩ), huyện Thọ Xương thời nhà Nguyễn.

Đoạn này chỉ có vài số nhà, còn thì đều là tường bên chạy dài, trổ cửa sau của những ngôi nhà lớn ở Hàng Gai, Hàng Hành cả.

TIỂU SỬ NHÂN VẬT

Lương Văn Can (1854 - 1927), người làng Nhị Khê, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội. Ông đỗ cử nhân năm 1879, nhưng không ra làm quan, ở nhà dạy học.

Năm 1907, Ông tham gia sáng lập trường Đông Kinh nghĩa thục. Một cơ sở giáo dục - văn hóa kiểu mới, ở thời đó. Chủ đích là khêu gợi lòng yêu nước của người học. Trường này còn in nhiều sách cổ vũ đổi mới tư duy, khai mở dân trí và hưng khởi dân trí.

Trường tồn tại từ tháng 2 đến tháng 12 năm 1907.

Năm 1908, Ông bị bắt, đày đi Côn Đảo rồi đến năm 1913 bị an trí ở Nông Pênh (Cam-pu-chia). Năm 1921, Ông được trả tự do.

Ông mất tại nhà số 4 phố Hàng Đào ngày 12/06/1927.

. — cùng với Trần Quang Dũng.