1. Vị trí địa lý
Thành phố Thanh Hóa nằm ở trung tâm tỉnh Thanh Hóa, bên bờ Nam sông Mã, cách Thủ đô Hà Nội 150km về phía Nam, cách biển Sầm Sơn 16km về phía Đông.
Phía Bắc giáp huyện Hoằng Hóa; phía Đông giáp thành phố Sầm Sơn; phía Nam giáp huyện Quảng Xương; phía Tây giáp huyện Đông Sơn (nay đã sáp nhập).
Thành phố là đầu mối giao thông quan trọng với quốc lộ 1A, đường sắt Bắc – Nam, đường tránh Tây Thanh Hóa, quốc lộ 47, quốc lộ 45, cùng các tuyến kết nối cảng Lễ Môn và sân bay Thọ Xuân.
2. Diện tích và dân số
Tính đến trước thời điểm sáp nhập (năm 2024), thành phố có diện tích 147,6 km², dân số gần 450.000 người, gồm 20 phường và 10 xã.
Sau khi sáp nhập huyện Đông Sơn (từ ngày 1/7/2025), diện tích thành phố mở rộng lên 231,2 km², dân số khoảng 560.000 người, với 27 phường và 7 xã.
3. Tính chất đô thị
Thanh Hóa là đô thị loại I trực thuộc tỉnh, trung tâm hành chính – chính trị, kinh tế – văn hóa – khoa học kỹ thuật của toàn tỉnh, đồng thời là trung tâm vùng Bắc Trung Bộ theo quy hoạch quốc gia.
II. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN
1. Thời kỳ Trấn thành (1802–1889)
Sau khi thống nhất đất nước, năm 1802, vua Gia Long quyết định dời Trấn lỵ Thanh Hóa từ Dương Xá (Đông Sơn) về vùng Thọ Hạc – nơi hợp long giữa hai huyện Đông Sơn và Quảng Xương.
Năm 1804, trấn thành được xây dựng bằng đất, đến 1828 được ốp gạch. Bên trong có hành cung, phủ đường Tổng đốc, Tuần phủ, Án sát, các kho quân, nhà lao, trại lính, đàn tế.
Đây là thời kỳ đầu tiên hình thành trung tâm hành chính tỉnh Thanh Hóa, mở đầu lịch sử hơn 200 năm của đô thị này.
2. Thời Pháp thuộc (1889–1945)
Cuối thế kỷ XIX, người Pháp mở rộng khu tỉnh lỵ về phía Đông, lấy đất các làng thuộc tổng Bố Đức (Cẩm Bào Nội, Cốc Hạ, Phú Cốc, Đức Thọ Vạn).
Ngày 12/7/1899, vua Thành Thái ban Dụ thành lập Thị xã Thanh Hóa, gồm các phường Thọ Hạc, Đông Phố, Nam Phố, tổng Bố Đức.
Đến 31/5/1929, Toàn quyền Đông Dương ký Nghị định nâng cấp Thị xã Thanh Hóa thành Thành phố Thanh Hóa, chia 6 phường.
Thành phố thời này có đường xá, chợ búa, bệnh viện, nhà in, ngân hàng, và các khu phố người Pháp, Hoa, Việt.
3. Từ Cách mạng tháng Tám đến nay
Sau năm 1945, chính quyền cách mạng đổi Thành phố thành Thị xã Thanh Hóa.
Đến ngày 1/5/1994, Chính phủ ban hành Nghị định số 37/CP tái lập Thành phố Thanh Hóa trực thuộc tỉnh Thanh Hóa.
Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ công nhận Thanh Hóa là đô thị loại I.
Ngày 1/7/2025, toàn bộ huyện Đông Sơn được sáp nhập, đánh dấu bước phát triển mới trong tiến trình đô thị hóa và hội nhập vùng.
III. ĐỊA HÌNH – THỦY VĂN – PHONG THỦY
1. Địa hình
Địa hình thành phố chủ yếu là đồng bằng thấp dần từ Tây sang Đông, có xen đồi thấp (Hàm Rồng, Kỳ Lân, An Hoạch). Hệ thống sông Mã chảy qua giữa lòng thành phố, chia địa bàn thành hai khu vực Bắc và Nam sông.
2. Thủy văn
Sông Mã là trục thủy chính, ngoài ra còn có các sông nhỏ: sông Nhà Lê, sông Cốc, sông Thọ Hạc, sông Lai Thành.
Nguồn nước phong phú, là yếu tố tạo nên vùng đất “thủy tú, địa linh” – nơi tụ khí linh thiêng.
3. Phong thủy và thế đất
Theo quan niệm cổ, thế đất Thanh Hóa được đánh giá là “Long chầu – Hổ phục, Sơn triều – Thủy tụ”.
• Bắc có núi Hàm Rồng (Long Hạm) như đầu rồng cúi xuống sông Mã.
• Nam có núi Kỳ Lân, Voi làm Bạch Hổ trấn giữ.
• Tây có núi An Hoạch (Nhồi) làm hậu chẩm.
• Đông có dãy Trường Lệ (Sầm Sơn) làm tiền án.
Ở giữa là sông Cốc như Minh Đường uốn quanh, tụ phúc khí cho đô thành.
Học giả Charles Robequain (trong La capitale de Thanh Hóa) viết:
“Thủ phủ Thanh Hóa được đặt trên đất linh thiêng, không theo quy luật địa lý mà theo lý tưởng phong thủy – được núi sông vây quanh, khí mạch hội tụ.”
IV. DI SẢN VĂN HÓA – LỊCH SỬ
1. Văn hóa Đông Sơn
Tại làng Đông Sơn – dưới chân núi Hàm Rồng – phát hiện hàng trăm hiện vật trống đồng, rìu, giáo, vòng, khuyên… xác định nền Văn hóa Đông Sơn (khoảng 700 TCN – 100 SCN).
Đây là trung tâm lớn nhất của nền văn minh Việt cổ thời Hùng Vương.
2. Cầu Hàm Rồng – Biểu tượng lịch sử
Cầu Hàm Rồng được người Pháp xây dựng năm 1903, tái thiết năm 1962–1964. Trong kháng chiến chống Mỹ, cầu trở thành tọa độ lửa huyền thoại: chỉ trong hai ngày 3–4/4/1965, quân dân Thanh Hóa bắn rơi 47 máy bay Mỹ, bảo vệ huyết mạch giao thông Bắc – Nam.
3. Danh lam – thắng cảnh
Các thắng tích tiêu biểu:
• Núi Hàm Rồng, Động Long Quang, Động Tiên, Đền Đức Thánh Cả (Đông Sơn)
• Thái Miếu nhà Lê (Bố Vệ)
• Đền Tống Duy Tân, Đền Phạm Ngũ Lão (Phú Cốc)
• Chùa Chanh (Nam Ngạn)
• Chùa Bồ Đề (Đông Sơn)
4. Danh nhân và truyền thống hiếu học
Nhiều danh nhân xuất thân từ đất Thành:
• Nguyễn Thị Anh, Hoàng Thái hậu triều Lê Nhân Tông.
• Nguyễn Trãi, từng qua đây, có thơ vịnh cảnh Hàm Rồng.
• Nguyễn Thượng Hiền, Hoàng giáp, tác giả bài Hạc Thành Xuân vọng.
• Tống Duy Tân, lãnh tụ khởi nghĩa Ba Đình.
Truyền thống hiếu học, trọng nghĩa, yêu nước là nét nổi bật của cư dân thành phố.
V. ĐỊA DANH VÀ BIỆT HIỆU
Tên “Thanh Hoa trấn thành” có từ năm 1804, đổi thành “Tỉnh thành Thanh Hóa” thời Minh Mạng (1831).
Tên gọi “Hạc Thành” là mỹ tự dân gian, bắt nguồn từ bài thơ Hạc Thành xuân vọng của Hoàng giáp Nguyễn Thượng Hiền, mô tả cảnh “đất Hạc trời lam, mây biếc như sương khói”.
Dân gian có câu:
“Hạc Thành đất địa linh, nhân kiệt,
Hàm Rồng trời tạc nét long châu.”
VI. KINH TẾ – XÃ HỘI HIỆN NAY
Thành phố Thanh Hóa là trung tâm kinh tế tổng hợp, có các khu công nghiệp Lễ Môn, Đình Hương, Tây Bắc Ga, Đông Bắc Ga, các cụm làng nghề truyền thống (đúc đồng Chè, dệt chiếu Đông Cương, mộc Yên Vực).
Mạng lưới giáo dục – y tế phát triển, gồm Đại học Hồng Đức, Trường Chính trị tỉnh, Bệnh viện Đa khoa tỉnh, Bệnh viện Nhi Thanh Hóa, cùng hệ thống trường chuyên, trường nghệ thuật, bảo tàng, thư viện.
VII. KẾT LUẬN
Trải hơn hai thế kỷ hình thành và phát triển, Thành phố Thanh Hóa – từ một trấn lỵ nhỏ bên sông Mã – đã trở thành trung tâm lớn của Bắc Trung Bộ, hội tụ hào khí Lam Sơn, tinh thần Đông Sơn và truyền thống hiếu học xứ Thanh.
Đây là đô thị hội tụ giữa cổ điển và hiện đại, giữa văn hóa và công nghiệp, giữa bản sắc và hội nhập – xứng đáng là “trái tim xứ Thanh – điểm sáng trung du Bắc Trung Bộ”.
VIII. TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH
1. Đồng Khánh địa dư chí, triều Nguyễn (bản dịch của Viện Hán Nôm).
2. Charles Robequain (1939), La Capitale de Thanh Hóa, bản dịch Lâm Phúc Giáp, NXB Thanh Hóa.
3. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa (2010), Địa chí Thanh Hóa, NXB Khoa học Xã hội.
4. UBND Thành phố Thanh Hóa (2024), Niên giám thống kê Thành phố Thanh Hóa.
5. Viện Sử học Việt Nam (2005), Lịch sử Việt Nam, tập VII.
6. Facebook Ngo Hoai Chung “Các huyện tỉnh Thanh Hoá trước ngày giải thể huyện 01/7/2025”
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét