ĐỊA CHÍ HUYỆN HẬU LỘC

(Viết trước ngày giải thể huyện)

LỜI DẪN

Hậu Lộc – vùng đất ven biển phía Bắc tỉnh Thanh Hóa – từ lâu đã được xem là một trong những vùng quê giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng. Với vị thế địa lý đặc biệt, nơi giao thoa giữa đồng bằng sông Mã và biển Đông, Hậu Lộc vừa là vùng nông nghiệp trù phú, vừa là cửa ngõ hướng ra biển lớn, mang đậm sắc thái văn hóa biển của xứ Thanh.

Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, con người nơi đây vẫn giữ được cốt cách cần cù, hiếu học, trọng nghĩa và nhân hậu, góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt, độc đáo trong dòng chảy văn hóa dân tộc.

Bản địa chí này được biên soạn trước ngày huyện Hậu Lộc giải thể hành chính, nhằm ghi lại diện mạo tự nhiên, lịch sử, văn hóa, kinh tế và con người – như một ký ức địa văn hóa tập thể, lưu dấu một miền quê anh hùng và nghĩa tình.

MỤC LỤC

I. Khái quát tự nhiên

II. Lịch sử hình thành và phát triển

III. Hành chính và dân cư

IV. Kinh tế và đời sống xã hội

V. Văn hóa – giáo dục – tín ngưỡng – di tích

VI. Con người và danh nhân Hậu Lộc

VII. Hậu Lộc trong tiến trình phát triển và hội nhập hiện đại

I. KHÁI QUÁT TỰ NHIÊN

Hậu Lộc nằm ở phía Bắc tỉnh Thanh Hóa, phía Đông giáp biển Đông, phía Tây giáp huyện Hà Trung, phía Nam giáp Hoằng Hóa, phía Bắc giáp Nga Sơn. Với diện tích tự nhiên hơn 140 km², Hậu Lộc là vùng đất địa hình phong phú, bao gồm đồng bằng, đồi thấp và dải ven biển dài hơn 12 km.

Khí hậu Hậu Lộc thuộc vùng nhiệt đới gió mùa, có hai mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 và mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Đất đai màu mỡ, hệ thống sông ngòi dày đặc, đặc biệt là sông Lèn, sông Trường, sông Nhà Lê… tạo điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản phát triển.

Dải ven biển có nhiều cửa lạch như Lạch Trường, Lạch Sung, Lạch Lèn, không chỉ giàu tiềm năng khai thác hải sản mà còn gắn liền với lịch sử và văn hóa biển lâu đời của cư dân địa phương.

II. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

Hậu Lộc là vùng đất có lịch sử lâu đời. Từ thời Tiền – Sơ sử, nơi đây đã có dấu tích cư trú của người Việt cổ, với nhiều di chỉ khảo cổ phát hiện dọc sông Lèn và vùng ven biển.

Thời kỳ phong kiến, Hậu Lộc thuộc phủ Hà Trung, trấn Thanh Hóa, là vùng có vị trí chiến lược quan trọng, từng là phên giậu phía Đông của kinh đô Lam Kinh. Nhiều danh nhân lịch sử, tướng lĩnh và thiền sư của các triều đại Lý, Trần, Lê từng để lại dấu ấn trên mảnh đất này.

Đặc biệt, xã Triệu Lộc là quê hương của Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh (Bà Triệu), người đã phất cờ khởi nghĩa chống quân Ngô vào thế kỷ III, để lại danh tiếng lưu truyền muôn đời.

Trải qua các thời kỳ kháng chiến, nhân dân Hậu Lộc luôn thể hiện tinh thần yêu nước, đoàn kết, kiên cường. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Hậu Lộc vừa là hậu phương lớn, vừa là địa bàn chiến đấu kiên cường, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc.

III. HÀNH CHÍNH VÀ DÂN CƯ

Trước khi giải thể, Hậu Lộc có 27 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 1 thị trấn (Hậu Lộc) và 26 xã. Dân số trên 180.000 người, sinh sống tập trung ở ba vùng rõ nét: vùng đồng bằng trung tâm, vùng ven biển và vùng gò đồi phía Tây.

Người dân Hậu Lộc chủ yếu là người Kinh, có truyền thống lâu đời về canh tác nông nghiệp, đánh bắt và chế biến hải sản. Mật độ dân cư cao, các làng xã có cấu trúc chặt chẽ, gắn bó cộng đồng, giàu tính tương trợ.

Sự phân bố dân cư phản ánh đặc trưng văn hóa – kinh tế của từng vùng: nông nghiệp ở vùng đồng bằng, ngư nghiệp ở vùng biển, và tiểu thủ công nghiệp ở các làng nghề truyền thống.

IV. KINH TẾ VÀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

Hậu Lộc có cơ cấu kinh tế đa dạng, gồm nông nghiệp, ngư nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại và dịch vụ.

Về nông nghiệp, huyện có truyền thống trồng lúa và hoa màu, với các xã nổi tiếng về thâm canh như Cầu Lộc, Thành Lộc, Hoa Lộc, Quang Lộc… Nhiều mô hình canh tác hiệu quả và xây dựng nông thôn mới đã được triển khai.

Ngư nghiệp và kinh tế biển là thế mạnh nổi bật. Các xã Ngư Lộc, Minh Lộc, Đa Lộc, Hải Lộc có đội tàu đánh bắt xa bờ hùng hậu, nghề chế biến hải sản và làm muối phát triển mạnh. Lễ hội Cầu Ngư, tín ngưỡng thờ cá Ông và các làng chài cổ là những nét văn hóa độc đáo gắn liền với đời sống kinh tế.

Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp chủ yếu là chế biến hải sản, sản xuất vật liệu xây dựng, mộc dân dụng, cơ khí nhỏ. Thương mại – dịch vụ phát triển nhanh, đặc biệt tại thị trấn Hậu Lộc và khu vực ven biển Hải Tiến, tạo sức sống mới cho kinh tế địa phương.

Đời sống nhân dân ngày càng nâng cao, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” lan tỏa mạnh mẽ, góp phần gìn giữ thuần phong mỹ tục và xây dựng cộng đồng văn minh.

V. VĂN HÓA – GIÁO DỤC – TÍN NGƯỠNG – DI TÍCH

Hậu Lộc là vùng đất giàu truyền thống văn hóa – tín ngưỡng, nơi hội tụ nhiều giá trị vật thể và phi vật thể tiêu biểu của xứ Thanh.

Các lễ hội truyền thống như Lễ hội Đền Bà Triệu, Lễ hội Cầu Ngư ở Ngư Lộc, Hội làng Cầu Lộc, Hoa Lộc, Minh Lộc… vẫn được duy trì hàng năm, thu hút đông đảo nhân dân và du khách.

Hệ thống đình, chùa, đền, miếu phân bố khắp địa bàn, tiêu biểu là Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh (xây từ thời Lý), Đền Cầm Bá Thước, Đền Bà Triệu, Chùa Hưng Phúc, vừa là di sản tôn giáo, vừa là biểu tượng tâm linh của cộng đồng.

Giáo dục Hậu Lộc có truyền thống hiếu học, tỷ lệ học sinh vào đại học, cao đẳng cao trong tỉnh. Phong trào “Khuyến học – khuyến tài” phát triển mạnh, góp phần bồi dưỡng nhân lực cho quê hương.

Tín ngưỡng dân gian và tôn giáo (Phật giáo, Thiên Chúa giáo) cùng tồn tại hài hòa, phản ánh tinh thần nhân ái, cởi mở và khoan dung của người dân Hậu Lộc.

VI. CON NGƯỜI VÀ DANH NHÂN HẬU LỘC

Con người Hậu Lộc mang trong mình phẩm chất cần cù, hiếu học, trọng nghĩa, kiên trung – kết tinh từ lịch sử và thiên nhiên vùng đất này.

Tiêu biểu có:

• Anh hùng dân tộc Bà Triệu (Triệu Thị Trinh) – biểu tượng bất khuất của dân tộc.

• Thiền sư Nguyễn Nhân Bản – người để lại văn bia cổ ở Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh.

• Cầm Bá Thước – lãnh tụ nghĩa quân Cần Vương, người con trung nghĩa của Văn Lộc.

Trong thời hiện đại, nhiều người con Hậu Lộc đã trở thành trí thức, nhà giáo, văn nghệ sĩ, cán bộ cách mạng, doanh nhân tiêu biểu, tiếp nối truyền thống cha ông, góp phần xây dựng quê hương, đất nước.

VII. HẬU LỘC TRONG TIẾN TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ HỘI NHẬP HIỆN ĐẠI

Trước ngày giải thể hành chính, Hậu Lộc đã đạt nhiều thành tựu trong công cuộc đổi mới. Kinh tế phát triển bền vững, nông thôn đổi mới, du lịch biển Hải Tiến trở thành điểm sáng của vùng Bắc Trung Bộ.

Cùng với đó, bản sắc văn hóa, tinh thần đoàn kết và lòng yêu quê hương vẫn được giữ vững trong mỗi người dân. Dù sau này tên gọi hành chính có thể thay đổi, nhưng tinh thần Hậu Lộc – tinh thần của một vùng đất anh hùng, nhân văn và hiếu học – sẽ mãi trường tồn.

KẾT LUẬN

Hậu Lộc – vùng đất “địa linh nhân kiệt” của xứ Thanh – đã, đang và sẽ mãi là biểu tượng của truyền thống, nghĩa tình và khát vọng vươn lên.

Bản địa chí này không chỉ là tư liệu khoa học về tự nhiên, lịch sử, văn hóa và con người, mà còn là một bản giao hưởng tinh thần – ghi lại hồn cốt của một vùng quê Việt Nam trước khi bước vào trang mới của lịch sử hành chính./.