Bá Thước là huyện miền núi phía tây bắc tỉnh Thanh Hóa, cách trung tâm tỉnh lỵ Thanh Hóa khoảng 80 km theo đường chim bay. Phía bắc huyện giáp các huyện Mai Châu, Tân Lạc và Lạc Sơn (tỉnh Hòa Bình); phía đông giáp huyện Cẩm Thủy và Ngọc Lặc; phía nam giáp huyện Thạch Thành và huyện Lang Chánh; phía tây giáp huyện Quan Hóa.
Trên địa bàn có hai tuyến quốc lộ quan trọng là quốc lộ 15A và quốc lộ 217, cùng dòng sông Mã chảy xuyên qua, tạo thuận lợi cho giao thông và giao lưu kinh tế – văn hóa. Diện tích tự nhiên toàn huyện là 775,22 km², chiếm 6,96% diện tích toàn tỉnh, đứng thứ 5 trong số các huyện rộng nhất Thanh Hóa.
Theo sắp xếp hành chính đầu thế kỷ XXI, huyện hiện có 8 đơn vị hành chính cấp xã, gồm: Văn Nho, Thiết Ống, Bá Thước, Cổ Lũng, Pù Luông, Điền Lư, Điền Quang và Quý Lương.
2. Lịch sử hình thành và biến đổi hành chính
Vùng đất Bá Thước có lịch sử lâu đời. Thời Lý – Trần thuộc huyện Lỗi Giang; thời Lê sơ thuộc huyện Cẩm Thủy, phủ Thiệu Thiên. Sang thời Nguyễn, vùng này vẫn thuộc huyện Cẩm Thủy, phủ Quảng Hóa.
Đến thời Thành Thái (1902–1905), bốn tổng Cổ Lũng, Thiết Ống, Sa Lung và Điền Lư lần lượt được cắt nhập vào các châu Quan Hóa và Lang Chánh. Năm Khải Định thứ 10 (1925), triều đình thành lập châu Tân Hóa trên cơ sở 4 tổng này, gồm 30 xã, 221 bản.
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, chính quyền cách mạng đổi tên châu Tân Hóa thành châu Bá Thước (11/1945), vinh danh thủ lĩnh người Thái – Cầm Bá Thước, lãnh tụ phong trào Cần Vương ở Thanh Hóa. Năm 1946, đơn vị hành chính này chính thức mang tên huyện Bá Thước.
3. Điều kiện tự nhiên
Bá Thước nằm trong khu vực đồi núi phức tạp, đặc trưng bởi địa hình núi thấp, đồi cao, khe suối dày đặc. Sông Mã chảy từ tây sang đông, chia huyện thành hai vùng:
• Phía bắc sông Mã: địa hình chủ yếu là núi đá vôi, trùng điệp theo hướng tây bắc – đông nam, tiêu biểu là dãy Pù Luông với đỉnh Pha Phứng cao 1.598 m. Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông nằm tại đây, nổi tiếng với hệ sinh thái đa dạng và cảnh quan hấp dẫn.
• Phía nam sông Mã: địa hình đồi thấp, xen các thung lũng rộng, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, nổi bật là vùng Pù Đền, gắn với nhiều huyền thoại văn hóa Mường.
Khí hậu mang tính nhiệt đới gió mùa núi cao, phân hóa theo độ cao. Vùng Son – Bá – Mười (Lũng Cao) có độ cao trên 1.000 m, khí hậu mát mẻ quanh năm, được ví như “Đà Lạt xứ Thanh”.
Tài nguyên thiên nhiên phong phú: rừng nguyên sinh, thảm thực vật quý, động vật hoang dã, hệ thống hang động karst, suối và thác nước (thác Hiêu, thác Muốn) giàu tiềm năng du lịch.
4. Dân cư và xã hội
Bá Thước là địa bàn cư trú của ba dân tộc chính: Thái, Mường, Kinh. Trong đó Thái và Mường là cư dân bản địa lâu đời, chiếm tỷ lệ lớn. Người Kinh chủ yếu di cư từ vùng đồng bằng lên từ thập niên 1960 theo các chính sách khai hoang, kinh tế mới.
Các cộng đồng Thái, Mường hình thành bản – mường theo lãnh thổ cư trú, do các dòng họ lớn như họ Hà, Trương, Phạm (người Mường) và các thổ ty, tạo (người Thái) cai quản theo luật tục kết hợp bộ máy hành chính truyền thống.
5. Lịch sử – khảo cổ
Vùng đất Bá Thước có dấu tích cư trú sớm của người tiền sử. Nhiều di chỉ khảo cổ học đã được phát hiện: mái đá Điều, hang Ma Xá, hang Lặn, hang Chuông… Di chỉ mái đá Điều được xếp hạng di tích quốc gia, minh chứng cho bước chuyển tiếp từ văn hóa Sơn Vi sang Hòa Bình.
Thời Đông Sơn, nơi đây phát hiện nhiều trống đồng, rìu đồng, giáo đồng, thạp đồng, tiêu biểu là trống đồng làng Cốc (xã Thiết Ống).
Trong khởi nghĩa Lam Sơn (thế kỷ XV), nhân dân Bá Thước có nhiều đóng góp về hậu cần và chiến đấu. Thời Cần Vương, đây là căn cứ chống Pháp quan trọng với lãnh tụ Hà Văn Mao (tổng Điền Lư) và Hà Văn Nho (tổng Thiết Ống). Đầu thế kỷ XX, Cầm Bá Thước cũng dựng căn cứ kháng Pháp tại vùng này.
6. Văn hóa
Bá Thước là cái nôi văn hóa của cả người Thái và người Mường, được gọi là vùng “Mường Trong” của xứ Thanh.
• Người Mường: lưu giữ sử thi Mo Mường, đặc biệt là Đẻ đất đẻ nước; nhiều dân ca, hát rang, hát xường, tục lệ yên nhà, lễ cầu vía, lễ hội Mường Khô.
• Người Thái: nổi bật với truyện thơ Khăm Panh, các điệu khặp, lễ hội Căm Mương, tục vía lúa, vía nước; trang phục thổ cẩm và kho tàng ca dao, tục ngữ phong phú.
Sự giao thoa văn hóa giữa hai dân tộc Thái – Mường đã tạo nên sắc thái đặc biệt: lối canh tác ruộng bậc thang, ẩm thực lam – đồ, tín ngưỡng thờ mó nước, thờ vía lúa.
7. Kinh tế
Nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp (trồng lúa nước, ngô, sắn, chăn nuôi trâu bò), khai thác lâm sản và tiểu thủ công. Những năm gần đây, du lịch sinh thái phát triển mạnh, nổi bật là Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông với các điểm du lịch cộng đồng ở Bản Đôn, Bản Hiêu, Son – Bá – Mười.
8. Nhân vật lịch sử tiêu biểu
• Hà Văn Mao: lãnh tụ Cần Vương, Tán lý quân vụ miền núi Thanh Hóa.
• Hà Văn Nho: thủ lĩnh khởi nghĩa chống Pháp, hy sinh anh dũng.
• Hà Nhân Chính, Hà Thọ Lộc: danh tướng thời Lê Trung hưng.
• Hà Công Thái: Quận công, Khâm sai lãnh đạo thượng đạo Thanh Hóa thời Nguyễn.#
• Các anh hùng LLVT nhân dân: Hà Văn Kẹp, Bùi Xuân Chúc, Lương Văn Xuân.
• Bá Thước có 34 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng.
9. Hiện trạng và định hướng phát triển
Ngày nay, Bá Thước được định vị là huyện miền núi trọng điểm về bảo tồn thiên nhiên, phát triển du lịch cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa Thái – Mường. Với Pù Luông là “thương hiệu” quốc gia và quốc tế, Bá Thước đang từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông – lâm nghiệp sang dịch vụ – du lịch bền vững.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét