XIN CHÀO VÀ CẢM ƠN CÁC BẠN ĐÃ ĐẾN VỚI BLOGSPOT.COM CỦA LUU VAN CHUONG

Thứ Hai, 19 tháng 11, 2018

THẦN KHÚC (II)


 KHÚC XI

Tầng Địa ngục thứ sáu (kết thúc) – Trật tự ở Địa ngục

Chúng tôi đến một bờ vách dựng đứng
Nơi những tảng đá lớn xếp vòng tròn
Và nhìn thấy những điều rất kinh khủng.

4 Trước cảnh tượng thật quá đỗi kinh hoàng
Và mùi thối bốc lên từ vực thẳm
Chúng tôi đến núp sau nấm mồ đơn.

7 Trên mộ này có ghi dòng chữ đậm
Nơi giam Giáo hoàng Anaxtaxiô
Mà Phôtanh lái chệnh đường chính thống.

10 “Ta hãy dừng một lát đã nghe con
Để cho quen dần với mùi hôi thối
Và nữa, để cho cẩn trọng thêm phần!”

13 Thầy bảo thế, và tôi liền cất tiếng:
“Ta nên tranh thủ khỏi phí thời gian!”
Thầy lại bảo: “Đó là điều ta muốn”.

16 “Sau những tảng đá, con hãy nhìn xem –
Thầy bắt đầu – là ba tầng ngục nhỏ
So với trước kia thì nó bé hơn.

19 Nhưng cả ba chật ních hồn tội lỗi
Để cho con sau đấy sẽ ngó nhìn
Con hãy tìm hiểu những điều lầm lỗi.

22 Trong các tội căm ghét ở trời xanh
Tội bất công được coi là tội cuối
Xúc phạm kẻ khác bằng bạo lực, và gian.

25 Tội quen thuộc của người là gian dối
Nên Chúa Trời càng căm ghét nhiều hơn
Ném xuống đáy sâu, gia tăng phạt tội.

28 Tội bạo lực ở vòng thứ nhất giam
Và chia ra làm thành ba vòng ngục
Vì bạo lực xúc phạm đến ba lần:

31 Xúc phạm người thân, bản thân mình, Thượng Đế
Xúc phạm đến của cải hay hình hài
Con thế thể hiểu ra nhờ suy nghĩ.

34 Người ta có thể thương tích gây ra
Xúc phạm đến người khác, hay tài sản
Có thể cướp bóc, phá hoại, đốt nhà.

37 Những kẻ gây thương tích cho người khác
Cùng bọn côn đồ đều bị cực hình
Chúng bị giam ở trong vòng thứ nhất.

40 Những kẻ khác xúc phạm bản thân mình
Xúc phạm tài sản của mình, đau đớn
Trong vòng thứ hai chỉ biết kêu rên.

43 Còn những kẻ làm cho đời căm giận
Chơi trò đỏ đen, vung phí bạc tiền
Phải khóc than, lẽ ra là sung sướng.

46 Và những kẻ xúc phạm đến Chúa Trời
Mạt sát Ngài hay bằng lời nguyền rủa
Khinh miệt thiên nhiên, thành quả của Ngài.

49 Vì điều này, ở trong vùng hẹp nhất
In dấu lửa lên bọn Xốtđôma và Caoócxa
Những ai trong tim Chúa Trời khinh miệt.

52 Tội gian lận làm thương tổn lương tâm
Mang tai hại cho những ai tin cậy
Và những ai không tin cả chính mình.

55 Thói tật sau này thực ra cắt đứt
Liên hệ của tình mà Tạo hoá sinh
Chỗ của chúng là vòng hai tù ngục.

58 Bọn đạo đức giả, phù thủy, nịnh thần
Bọn trộm cắp, bọn buôn thần bán thánh
Bọn cờ gian bạc lận, bọn lưu manh.

61 Thói tật kia đã làm cho quên lãng
Tình yêu tự nhiên, tình cảm yêu thương
Không có lòng tin tâm hồn cao thượng.

64 Vòng hẹp nhất, nơi ngự của Đitê
Là tâm điểm, là trung tâm hoàn vũ
Bọn phản bội kia vĩnh viễn chôn vùi”.

67 Tôi thốt lên: “Lời của thầy sáng tỏ
Cái bóng hình vực thẳm trước mắt con
Thầy đã kể, ai trong này bị giữ.

70 Nhưng hãy nói thêm bọn ở trong đầm
Rất hôi thối, bị gió mưa hành hạ
Và phải trút bao sức lực cuối cùng.

73 Sao không ở trong đô thành lửa đỏ
Giam chúng, khi chúng nguyền rủa Chúa Trời
Còn nếu không, vì sao bắt chúng khổ?”

76 Thầy đáp: “Sao hôm nay con lầm
Khác sự xét đoán mọi ngày sáng suốt
Hay đầu óc con lầm lạc con đường?

79 Vì những lời mà con không nhớ hết
Trong quyển sách “Đạo đức” đã giải bày
Về ba điều mà trời xanh căm ghét:

82 Thú tính điên cuồng, hiểm độc, thói buông tuồng
Và hình như thói buông tuồng nhẹ nhất
Nên Ngài phần nào xử phạt nhẹ hơn.

85 Nếu con nghĩ suy những lời nói đó
Rồi xem trong trí nhớ họ là ai
Mà phải chịu cực hình ngoài thành lửa.

88 Con hiểu tại sao những tên độc ác
Bị tách ra nhưng vẫn chịu cực hình
Dù Thượng Đế có nhẹ phần xử phạt”.

91 “Ôi mặt trời sửa cho con cái nhìn
Khiến con hài lòng khi nghe giải đáp
Nhưng nghi ngờ cũng quan trọng với con.

94 Xin thầy hãy trở lại đây một chút
Thầy vừa nói rằng những kẻ cho vay
Xúc phạm nhân từ – thì con thắc mắc”.

97 Thầy tôi đáp: “Bài học cho những ai
Nhà triết học rất nhiều lần đã giảng
Rằng Tự nhiên có trước hết trên đời.

100 Và Nghệ thuật, và Tri thức thần thánh
Ở trong sách “Vật lý” nếu con xem
Thì chỉ qua vài trang là cảm nhận:

103 Rằng Nghệ thuật người trần theo tự nhiên
Giống như đồ đệ bước theo sư phụ
Là cháu con của Đấng chốn cao xanh.

106 Nghệ thuật, Tự nhiên nếu con còn nhớ
Sách “Sáng thế ký” những câu mở đầu
Rằng con người sống vui và nở rộ.

109 Còn kẻ cho vay nặng lãi theo đường
Khinh miệt cả Tự nhiên và Nghệ thuật
Nó đi tìm cái mà nó ước mong.

112 Nhưng thời gian trôi mau, giờ là lúc
Chòm Ngư tinh lấp lánh ở phía đông
Chòm Đại hùng trải theo luồng Tây-Bắc.

115 Và xa xa vách đá hạ thấp dần”.


Chú thích:

KHÚC XI

8. Anastasio II (Anastasius) làm Giáo hoàng từ năm 496 đến năm 498, mong muốn hoà giải mâu thuẫn về học thuyết giữa Giáo hội phía Tây và Giáo hội phía Đông đã đón tiếp Fotin thân tình nên sau này dư luận cho rằng Giáo hoàng Anastasio II bị Fotin lái đi theo tà thuyết.
50. Soddoma và Caorsa (Sodom and Cahors): Soddoma là thành phố vùng biển Chết trong Kinh Thánh, nổi tiếng bị Thượng Đế thiêu huỷ bằng một trận mưa lửa do dân chúng chống đối lại tự nhiên.
Caorsa (Cahors) là thành phố ở miền nam nước Pháp, nổi tiếng là nơi những kẻ cho vay nặng lãi. Ở Ý từ “caorsini” nghĩa là kẻ cho vay nặng lãi.
65. Dis (Lucifeo): theo quan niệm thời Trung cổ thì đáy Địa ngục là tâm điểm của quả đất mà cũng là tâm điểm của vũ trụ.
67 – 90. Dante thắc mắc rằng tại sao bọn bị hành hạ trong đầm kia không phải giam trong thành lửa đỏ (tức hình phạt nặng hơn), Virgilio trả lời rằng bọn này tội lỗi có phần nhẹ hơn và dẫn về cuốn Sách Đạo đức: tức cuốn Etica (Ethics) của Aristotle, nơi có phân loại và định nghĩa các loại tội: thói buông tuồng (incontinenza), hiểm độc (malizia), thú tính điên cuồng (malta bestialitade), theo đó, thói buông tuồng có phần nhẹ tội hơn (sách Đạo đức, quyển V, chương I).
98. Nhà triết học: tức Aristotle.
101. Sách Vật lý: tức cuốn Fisica (Physics) của Aristotle.
107. Sáng thế ký (Genesis): cuốn đầu tiên của Kinh Thánh.

KHÚC XII

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ nhất – Dòng sông máu

Con đường đi xuống một bờ dốc đứng
Và có một con quái vật đứng canh
Khiến mọi ánh mắt đều nhìn khác hướng.

4 Đó là do nạn lở đất năm nào
Vì động đất, núi Tờrentô giáng xuống
Ađixê, hay vách đá đổ nhào.

7 Đất đá ầm ầm đổ từ trên núi
Rồi bỗng nhiên ập xuống những cánh đồng
Tạo nên đường dốc từ trên cao ấy.

10 Đó là đường dốc dẫn xuống vực sâu
Từ trên sườn núi đá kia sụp đổ
Và phơi bày nỗi ô nhục Cờrétti.

13 Nó được thai nghén trong tượng con bò
Thấy chúng tôi, nó tự mình hành hạ
Vì do lòng căm giận với buồn lo.

16 Nhà thông thái của tôi liền quát nó:
“Mày lầm người này là quận công Atênê
Đã tặng mày cái chết trên trần thế?

19 Hãy cút đi, đồ súc vật, súc sinh
Người đâu phải do chị mày chỉ dẫn
Mà đến để xem những nỗi cực hình”.

22 Giống như con bò đực bị tử thương
Giật dây trói nhưng mà không thể chạy
Không thể đi mà chỉ nhảy điên cuồng.

25 Tôi thấy Minôtôrô lồng lên hoang dã
Và thầy tôi kêu lớn: “Hãy qua nhanh
Cần tranh thủ vì nó đang giận dữ!”

28 Đường đi xuống, chúng tôi rảo bước chân
Tiếng đá sỏi trên con đường lạo xạo
Do bàn chân tôi sức nặng bất thường.

31 Thấy tôi suy nghĩ trầm tư, thầy bảo:
“Chắc con nghĩ về quái vật điên cuồng
Mà ta vừa dẹp cơn điên hỗn láo.

34 Ta muốn cho con hay rằng trước đây
Ta đi xuống Địa ngục trong bóng tối
Lèn đá chưa sụp xuống như lúc này.

37 Nếu ta không lầm thì chưa lâu lắm
Trước khi Ngài hạ cố xuống nơi này
Tước của Đitê mấy mồi to lắm.

40 Khắp bốn phía chuyển động mạnh vực sâu
Ta ngỡ vũ trụ vì tình xúc động
Nên đã quay về với thuở ban đầu.

43 Thế giới đôi khi vẫn thành hỗn loạn
Chính thời đó cái lèn đá cổ này
Ở nơi đây và xa hơn đổ xuống.

46 Nhưng mà xuống phía dưới con hãy nhìn
Một dòng sông máu me và sôi sục
Nấu người dùng bạo lực hại người thân”.

49 Thói hám của và cơn giận điên cuồng
Làm khổ ta trong cuộc đời ngắn ngủi
Để rồi chìm trong vĩnh viễn khốn cùng!

52 Tôi thấy một vực hình cung cực lớn
Và cả cánh đồng bốn phía vây quanh
Đúng như lời thầy của tôi đã dặn.

55 Giữa vách đá và cả giữa cánh đồng
Nối đuôi nhau bọn nửa người nửa ngựa
Với cung tên săn thú như trên trần.

58 Vừa thấy chúng tôi, chúng liền dừng lại
Ba đứa liền tách ra đứng bên rìa
Và cung tên đã sẵn sàng chuẩn bị.

61 Một đứa gào: “Bọn mi cực hình gì?
Hỡi hai tên đang từ dốc đi xuống
Trả lời ngay không tao bắn bọn mi!”

64 Thầy tôi đáp: “Câu trả lời, khi đến
Chúng ta tự mình nói với Kirông
Sao ngươi vẫn bị vũ phu sai khiến?”

67 Rồi thầy bảo tôi: “Đó là Nétxô
Đã chết vì nàng Đêjanira kiều diễm
Nhưng rồi cuối cùng cũng trả được thù.

70 Kẻ đứng ở giữa, mắt nhìn xuống ngực
Là Kirông, đã nuôi dưỡng Asin
Và Phôlô – luôn điên cuồng bực tức.

73 Chúng đi quanh bờ vực hàng nghìn tên
Dùng tên bắn hạ những hồn tội lỗi
Định ngoi lên khi tội lỗi chưa đền.

76 Chúng tôi đến gần đám đông quái vật
Kirông lấy tên, rồi dùng đuôi tên
Gạt râu của mình sang hai bên mép.

79 Khi đã lộ ra rộng hoác cái mồm
Nó bảo đồng nghiệp: “Chúng bay có thấy
Cái gã đi sau khuấy động đá lên.

82 Nghĩa là không phải bước chân người chết”.
Và thầy của tôi đã đến kề bên
Nửa người nửa ngựa cái con quái vật:

85 “Anh ta còn sống như người trần gian
Nên tôi dẫn anh đi thăm thung lũng
Không vì thích thú mà chỉ vì cần.

88 Một vị dừng bài Thánh ca đang hát
Đã đến giao cho tôi sứ mệnh này
Tôi không lỗi lầm, anh ta không trộm cắp.

91 Chính bậc Đức hạnh đó đã khiến tôi
Cất bước đường thật kinh hoàng quá đỗi
Hãy cho một người dẫn đường chúng tôi.

94 Chỉ giùm tôi chỗ nào có thể lội
Và dùng lưng cõng giúp anh bạn này
Không phải âm hồn nên không đi nổi”.

97 Kirông quay phải và bảo Nétxô:
“Ngươi hãy làm kẻ dẫn đường cho họ
Gặp toán canh nào thì bảo tránh ra”.

100 Chúng tôi theo kẻ đưa đường phía trước
Đi dọc bờ sông máu đỏ sục sôi
Nghe thấy tiếng kêu những người bị luộc.

103 Tôi thấy nhiều kẻ ngập đến lông mày
Nhân mã bảo tôi: “Đây là bạo chúa
Từng khát máu và của cải bao người.

106 Và đang khóc than những ai hung dữ:
Kìa Alếchxanđrô và Điônixiô
Từng dìm Xixilia trong nhiều đau khổ.

109 Và cái trán có bộ tóc đen kia
Là Atđôlinô, còn tên tóc sáng
Chính là Ôpítxô xứ Etti.

112 Tên này bị đứa con trai giết chết”.
Tôi nhìn thầy, nhưng thầy tôi bảo rằng:
“Ta thứ hai còn tên này – thứ nhất”.

115 Và sau đó chúng tôi bước đến gần
Một đám tội đồ dường như muốn thoát
Khỏi dòng máu sôi gần ngập hết thân.

118 Chúng tôi thấy một âm hồn đứng lẻ
“Kẻ trước bàn thờ đâm thủng trái tim
Nay còn được thờ trên sông Thêm đó”.

121 Tôi thấy có rất nhiều kẻ nhô thân
Hoặc nhô đầu lên khỏi dòng suối đỏ
Trong số này tôi biết một âm hồn.

124 Dòng sông máu càng sôi lâu càng cạn
Rồi chỉ còn lấp xấp đến bàn chân
Ở đó chúng tôi vượt qua vực thẳm.

127 Nhân mã nói: “Khi ở mé bên này
Dòng sông máu kia đang dần dần cạn
Thì có một điều mà ngươi phải hay:

130 Ở mé bên kia, sông sâu thêm mãi
Cho đến khi sẽ tiếp nối với nơi
Đám đông bạo chúa vẫn còn rên rỉ.

133 Đó là công lý thánh thần xử phạt
Áttila, kẻ đã gặp tai ương
Piarô, Sétxtô tuôn dòng nước mắt.

136 Lửa đốt lên và nước mắt vĩnh hằng
Riniê Coónêtô và Riniê Patxô đó
Những kẻ từng gây bao cuộc chiến tranh”.

139 Nétxô nói xong, vượt qua suối đỏ.


Chú thích:

KHÚC XII

4 – 9: Dante gợi nhớ lại nạn lở đất xưa kia xảy ra ở sông Adige giữa vùng Trento và Verona.
12 – 25. Creti (hoặc Creta): tên một hòn đảo, nay gọi là Candia. Quái vật Minotauro (Minotaur) do Pasifae, vợ của Minosse, vua của đảo Creti, hôn phối với một con bò đực mà sinh ra.
17. Quận công Atene (Athens): tức Teseo (Theseus), con trai của Egeo, vua Atene. Thành phố này, theo lệ phải cống nạp 7 nam 7 nữ để làm thức ăn cho quái vật Minotauro sống trong mê cung. Khi Teseo bị nộp làm vật hy sinh chàng đã chỉ huy toán nạn nhân giết chết Minotauro. Nàng Ariana (Ariadne), con gái của Minosse đã đưa cho Teseo cuộn chỉ dẫn đường để biết đường đi trong mê cung, nơi ở của Minotauro. Điểm cuối của cuộn chỉ là lối ra.
38. Chỉ việc Giê-su đã xuống Địa ngục để giải thoát cho một số vĩ nhân chưa qua lễ rửa tội.
47. Dòng sông máu: sông Flegetonta (Phlegethon).
65. Chiron: tên cầm đầu ba con nhân mã nửa người nửa ngựa.
67. Nesso (Nessus): Nesso yêu nàng Dejanira, vợ của Ercole, chở nàng qua sông Eveno để cùng nhau đi trốn nhưng Ercole đuổi kịp, dùng tên thuốc độc bắn chết Nesso. Trước khi chết, Nesso tặng Dejanira chiếc áo có dính máu của mình và dặn rằng cho ai mặc áo này thì sẽ giành được lòng yêu thương của người ấy. Dejanira tin là thật, đã đưa cho chồng là Ercole mặc để hàn gắn tình cảm vợ chồng. Không ngờ Ercole mặc vào bị ngấm thuốc độc phát điên và chết, vì thế Nesso “cuối cùng cũng trả được thù”.
72. Folo (Pholus): Folo đến dự đám cưới của Piritoo, vua của người Lapiti, muốn bắt cóc cô dâu và những phụ nữ có mặt ở đấy. Folo tượng trưng cho bạo lực và tham lam.
88. Tức là Beatrice.
107. Alessandro (Alexander): vua Macedone; Dionisio (Dionysius): bạo chúa ở Siracusa, được các nhà văn cổ đại xem là đại diện cho sự tàn bạo.
110. Azzolino da Romano (1194 – 1259): kẻ từng gây ra nhiều vụ thảm sát ở Trevigi, thành phố Padova và vùng Lombardia.
111. Opizzo da Esti: lãnh chúa vùng Ferrara, cuối cùng bị người con trai giết chết. Có bản lại nói là bị đứa con trai riêng (stepson) giết chết.
114. Ta thứ hai còn tên này – thứ nhất: ý nói là ở đây thì tên này sẽ giải thích chứ không phải thầy.
118 – 120. Guido di Monfort (Guy de Monfort): người kế chức của Charles d’ Anjou đệ nhất ở Toscana, năm 1271 tại buổi lễ ban thánh ở nhà thờ Veterbo đã đâm chết hoàng tử Henry, con trai của vua Anh Henry III để báo thù cho cha. Tương truyền con tim của hoàng tử được để trong chiếc chén vàng đặt trên một trụ cầu ở sông Tamisi (sông Thêm), Luân Đôn.
134. Attila: vua của bộ tộc Unni (Hun) đã tàn phá các nước châu Âu ở thế kỷ thứ V, được mệnh danh là “thần roi” (Scourge of God).
135. Pirro (Pyrrhus): có thể là con trai của Asin đã giết vua Priam mà Dante lấy từ Eneide; Sesto (Sextus): có thể là con trai của Pompeo mà sau thành hải tặc.
137. Rinier da Corneto (Rinier of Corneto): một tướng cướp nổi tiếng ở Maremma, thời Dante; Rinier Pazzo: một thủ lĩnh của đảng Ghibellini ở Toscana khoảng năm 1200.

KHÚC XIII

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ hai – Những kẻ tự sát, những kẻ xài hoang

Khi Nétxô còn chưa sang bờ ấy
Thì chúng tôi đã vào một khu rừng
Chưa từng có một lối mòn đi lại.

4 Lá cây một màu xám xịt, không xanh
Cành không thẳng mà xù xì, vặn vẹo
Gai độc có nhiều nhưng quả thì không.

7 Thú rừng tránh cả những vùng trồng tỉa
Từ sông Xêxina đến Coónêtô
Không rừng nào rậm, dữ dằn như thế.

10 Đây là nơi loài ác điểu Ácpi
Làm tổ, đuổi dân Tơroa chạy khỏi
Thành Xtrôfađê và thảm hoạ kia.

13 Chúng có cánh chim nhưng cổ, mặt người
Chân có vuốt con, bụng đầy lông lá
Trên cành cây, kêu những tiếng bi ai.

16 Thầy bảo tôi: “Trước khi ta đi tiếp
Hãy nhớ rằng ta ở ngục thứ hai
Và vẫn ở đó – rồi thầy tiếp tục –

19 Cho đến khi đi vào bãi lửa hoang
Hãy nhìn cho kỹ và con sẽ thấy
Chứ lời ta, con có thể không tin”.

22 Khắp mọi nơi nghe những lời than khóc
Nhưng tuyệt nhiên không thấy một bóng người
Tôi vội vàng dừng chân vì sửng sốt.

25 Tôi ngỡ thầy đoán là tôi tin rằng
Lời than khóc là những người ẩn nấp
Sau những lùm cây cả một đám đông.

28 Nên thầy bảo: “Con bẻ vài cành lá
Của một bụi cây nào đó bất kỳ
Thì lập tức thắc mắc con sáng tỏ”.

31 Khi đó bàn tay của tôi đưa ra
Bẻ một cành cây mận gai bên cạnh
Cây bỗng kêu lên: “Sao lại hành ta!”

34 Từ chỗ gãy cành máu đen túa chảy
Cây lại kêu: “Ngươi hành hạ ta chi
Chẳng lẽ ngươi lại dữ dằn đến vậy?

37 Chúng ta xưa là người nay là cây
Bàn tay ngươi nên nhẹ nhàng mới phải
Dù là linh hồn rắn rết giờ đây”.

40 Như thanh củi tươi, một đầu đã cháy
Nhưng đầu kia vẫn rên rỉ, nghiến răng
Tiếng thoát ra ấy là nhờ gió đẩy.

43 Và rồi từ cành gãy ấy cùng tuôn
Cả lời và máu, làm tôi khiếp đảm
Tôi buông cành cây, tại chỗ đứng im.

46 Thầy tôi trả lời tiếng kêu ai oán:
“Giá người này trên con đường của mình
Những gì đọc trong thơ ta, suy ngẫm

49 Thì với ngươi tay nó chẳng chạm lên
Nhưng sự việc này khiến ta dính líu
Hành động này ta có lỗi một phần.

52 Xin cho biết: ngươi là ai, nếu không ngại
Để nó sửa sai ký ức về ngươi
Nơi trần thế, khi nó quay trở lại”.

55 Cây đáp: “Ngươi đã thuyết phục được tôi
Tôi sẽ nói nhưng xin đừng phiền muộn
Nếu như tôi có thêm bớt đôi lời.

58 Tôi là người giữ cả hai chìa khoá
Của trái tim Hoàng đế Phêđêrigô
Đóng, mở lẹ làng nhờ tay tôi cả.

61 Tôi trung thành với nghĩa vụ vinh quang
Bí mật của vua tôi luôn giữ kín
Quên cả ngủ nghê, sức lực coi thường.

64 Thói đố kỵ không hề rời con mắt
Trơ tráo ngó nhòm cung điện Xêda
Bệnh dịch của dân, cung đình thuốc độc.

67 Nhen lửa chống tôi trong các linh hồn
Lửa bén đến Augútxtô Hoàng đế
Biến sướng vui thành tang tóc đau thương.

70 Tâm hồn tôi trong tột cùng phẫn uất
Nghĩ cái chết trốn được sự khinh thường
Đã tự hại mình – một người chính trực.

73 Tôi sống chết giữ gốc rễ của mình
Tôi xin thề chẳng bao giờ phụ bạc
Lòng tin của Chúa là sự vinh quang.

76 Nếu một người còn quay về dương thế
Xin bảo vệ giùm ký ức về tôi
Đang bẹp dí dưới những trò đố kỵ!”

79 “Nó đã ngừng – tôi nghe tiếng nhà thơ –
Con đừng bỏ phí thời gian, hãy hỏi
Nếu như con còn muốn biết điều gì”.

82 Tôi trả lời: “Con mong thầy hỏi giúp
Những điều gì mà thầy nghĩ con nên
Con không thể hỏi vì lòng thương xót”.

85 Thầy liền tiếp: “Nếu người ta hết lòng
Đáp ứng cái điều mà ngươi cầu khẩn
Thì hồn bị tù xin hãy nói thêm.

88 Vì sao hồn vào thân cây nhập được
Và nếu có thể, cho biết điều này
Có bao giờ khỏi thân cây hồn thoát?”

91 Và cây thở dài một tiếng rõ to
Rồi đổi gió thành tiếng, bắt đầu nói:
“Chỉ xin trả lời vắn tắt thôi nghe:

94 Khi một linh hồn dữ dằn, rách nát
Lìa khỏi xác theo ý của chính mình
Thì xuống tầng thứ bảy Minốt vứt.

97 Rơi xuống đâu là tùy sự rủi may
Xuống rừng này, y như là hạt giống
Rồi nảy mầm, do số phận khiến sai.

100 Rồi đâm chồi, biến thành cây hoang dại
Ác điểu Ácpi đến mổ lá ăn
Gây đau đớn, tạo cửa đau đớn ấy.

103 Chúng tôi muốn tìm lại hình hài xưa
Như mọi người, nhưng chẳng còn được nhập
Vì xác thân tự mình đã vứt đi.

106 Tới đây chúng tôi sẽ lôi xác đến
Xác sẽ bị treo trên bụi cây gai
Nơi đang nằm ngủ oan hồn hung hãn”.

109 Chúng tôi nghĩ rằng đợi qua nỗi buồn
Sẽ còn nghe cây nói nhiều điều nữa
Bỗng bất ngờ, nghe tiếng động ầm ầm.

112 Có vẻ về phía chúng tôi áp sát
Con lợn rừng và một đoàn thợ săn
Nghe tiếng gãy cành, bước chân rầm rập.

115 Có hai người chạy bên trái chúng tôi
Trần truồng tả tơi giữa bao cành lá
Làm gãy những cành và những chồi cây.

118 Người thứ nhất: “Cứu tôi! Ôi Thần chết!”
Người thứ hai, gắng không chậm hơn người
Gào lên: “Lanô, mày nhanh khủng khiếp

121 Nhanh hơn cả khi đánh trận Tốppô!”
Rồi nhìn quanh, có vẻ như kiệt sức
Lao vào bụi cây thành một khối to.

124 Kín cả khu rừng, phía sau bọn họ
Một bầy chó đen đói khát đuổi theo
Như thể bầy chó do ai vừa thả.

127 Vào người nấp trong bụi, chúng ngoạm răng
Rồi xé ra từng mảnh, từng mảnh nhỏ
Và tha đi những cục thịt đỏ lòm.

130 Người bạn đường cầm tay tôi, rồi dẫn
Đến bên bụi cây nức nở khóc than
Từ vết thương máu ròng ròng chảy xuống.

133 “Ôi Jacôpô đa Xantô Anđờrêa
Sao anh dùng tôi làm nơi trú ẩn
Tôi có lỗi gì với đời anh xấu xa?”

136 Dừng trước bụi cây thầy tôi lẩm bẩm:
“Ngươi là ai mà cành lá sum suê
Máu tuôn trào và lời than đau đớn?”

139 “Những linh hồn mới đến – cây trả lời –
Để chứng kiến bao nỗi đau man dại
Đã vặt đi bao cành lá của tôi.

142 Xin hãy nhặt giùm và gom dưới gốc
Vì Thánh Giăng Báptít, đô thành của tôi
Đã thay vị chủ đầu tiên – Thánh Mác.

145 Làm cho khốn bằng tài nghệ của Ngài
Nay chỉ trên cầu Ácnô còn sót
Lại một phần dấu tích của Ngài thôi.

148 Rồi sau đó những người xây dựng lại
Trên đống tro tàn của Attila
Người ta đã làm một cách uổng phí.

151 Và tôi tự treo cổ mình trong nhà”.


Chú thích:

KHÚC XIII

8. Cecina: tên một con sông; Corneto: một miền hoang vu ở vùng Maremma, Toscana.
10. Arpie (The Harpies): một loài quái vật thần thoại có mặt đàn bà, thân chim.
13 – 15. Những điều này được kể trong anh hùng ca Eneide của Virgilio.
58. Pier delle Vigne: viên quan cận thần của hoàng đế Federico II (Frederick II), được nhà vua tin tưởng trao cho nhiều quyền bính. Bất ngờ bị thất sủng, bị bắt giam. Tự tử trong nhà tù.
65. Cung điện Xêda: là cung điện nhà vua nói chung.
68. Hoàng đế Augútxtô: tức Federico II.
96. Minos: quan xét xử nơi Địa ngục.
120. Lano: theo Boccacio đây là Lano da Siena chết ở trận Pieve al Toppo năm 1278 và tự nguyện chết vì chán cuộc sống nghèo nàn. Là kẻ trước đây tiêu tiền như rác (xem khúc XXIX, 130).
119. Người thứ hai là Iacopo de Santo Andrea, cũng là kẻ tiêu tiền như rác.
143. Thời cổ đại dân Firenze thờ Thánh Mác (thần chiến tranh), khi quy theo đạo Thiên Chúa thì Thánh Giăng Báptít trở thành vị thần bảo trợ cho Firenze. Vị trí đặt tượng Thánh Mác được dùng xây nhà thờ Thánh Giăng, còn tượng Thánh Mác được dời ra bờ sông Arno. Khi Attila tàn phá Firenze, tượng bị vứt xuống sông, sau tìm lại được một phần đem đặt trên Cầu Cũ (Ponte Vecchio). Âm hồn tự tử này nói ý rằng giá không có phần tượng Thánh Mác kia thì Firenze đã bị san bằng và việc xây dựng lại sẽ là “uổng phí”.
151. Câu này chưa có bản nào giải thích rõ ràng.

KHÚC XIV

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ ba – Mưa lửa, những kẻ báng bổ thánh thần

Cảm thấy xúc động vì tình đồng hương
Tôi nhặt những chiếc lá rơi tản mát
Trả lại cho cây giờ đã lặng im.

4 Rồi xuyên qua rừng, chúng tôi đi tới
Điểm phân chia vòng ngục hai với ba
Thấy một cảnh tượng vô cùng kinh hãi.

7 Để trình bày lại những việc lạ này
Xin nói rõ là có một trảng cát
Không một cây nào sống nổi nơi đây.

10 Khu rừng đau thương bao quanh trảng ấy
Và bao quanh một cái hố đau buồn
Sát ngay bên rìa, chúng tôi dừng lại.

13 Khoảng trống là một bãi cát khô cằn
Giống như ngày xưa Catông từng vượt
Bãi cát này, cát bỏng dưới bàn chân.

16 Khủng khiếp thay, sự báo thù của Chúa
Với những ai khi đọc những dòng này
Những gì nhìn thấy mắt tôi lúc đó.

19 Tôi thấy từng lũ âm hồn trần truồng
Nhưng có vẻ cực hình thì lại khác
Tất cả đều khóc lóc cực thảm thương.

22 Có những người nằm dài trên mặt đất
Những kẻ khác phải ngồi lại thu mình
Và phải đi lại liên hồi – số khác.

25 Đông nhất là bọn đi thành vòng tròn
Những kẻ nằm trong đớn đau có ít
Nhưng mồm không ngừng những tiếng kêu than.

28 Theo một nhịp chậm trên khắp trảng cát
Mưa lửa rơi, những bông lửa to đùng
Như ngày lặng gió trên rừng hoa tuyết.

31 Như khi nhìn thấy rơi xuống quân mình
Những ngọn lửa tới đất còn bốc cháy
Alếchxanđrô ở Ấn Độ hành quân.

34 Thế là ông ra lệnh cho quân sĩ
Tách riêng chúng ra cho dễ giập hơn
Rồi giập xuống đất, tắt từng đốm lửa.

37 Cơn bão lửa trút xuống từ trên cao
Giống như bùi nhùi khi đà bén lửa
Cát cũng thiêu, nhân lên nỗi đớn đau.

40 Và không bao giờ dừng trò khiêu vũ
Của những bàn tay khốn khổ vẫy vùng
Gạt ra khỏi thân truồng từng đốm lửa.

43 Tôi hỏi thầy: “Sức mạnh ấy là ai
Mà thắng tất cả, ngoại trừ quỉ sứ
Đã cản trở ta ở chốn cổng ngoài.

46 Kia là ai, cái hình thù to lớn
Chẳng quan tâm đến lửa cháy, chỉ nằm
Đến mưa cũng không thể nào ngăn cản”.

49 Cái người đó hiểu rằng tôi ngạc nhiên
Đã kêu lên: “Ta sống sao chết vậy! –
Khi mà tôi đang hỏi thầy của mình –

52 Dù người thợ rèn bị Giôvê làm khốn
Và nổi cơn điên, lưỡi tầm sét đã cầm
Đâm vào ta trong cái ngày cuối tận.

55 Thần còn làm khổ người khác, dù cho –
Trong lò rèn Mônggibenlô đen đúa
Đã gọi: –Vuncanô hãy giúp ta, giúp ta!

58 Hoặc như ở trận Phờlêgờra tàn khốc
Dốc toàn bộ sức lực giáng vào ta
Nhưng mà cũng chẳng trả thù gì được”.

61 Lúc bấy giờ mới lên tiếng thầy tôi
Lời mạnh mẽ, tôi chưa từng nghe thấy:
“Ôi, Capanêô, thói kiêu ngạo của ngươi

64 Không giảm bớt mà còn thêm phạt nặng
Không hình phạt nào ngoài sự điên cuồng
Lại xứng với tính của ngươi hung hãn”.

67 Rồi quay lại tôi với vẻ dịu dàng
“Đây là một vị vua trong bảy vị
Đã vây thành Têbê, và phỏng chừng

70 Vẫn coi khinh và vẫn đánh giá thấp
Vị thần kia nhưng ta đã nói rồi
Thói khinh mạn chỉ là đồ trang sức.

73 Bây giờ hãy theo sát ta, và luôn
Không đặt chân vào cát đang bốc lửa
Hãy đi nép sát về phía mé rừng”.

76 Giữ im lặng và chúng tôi đi tới
Một con suối nhỏ từ rừng chảy ra
Nước màu đỏ, tôi vô cùng sợ hãi.

79 Như suối chảy từ hồ Bulicamê
Để chia nước cho những người lầm lỗi
Con suối này chảy xuống bãi cát kia.

82 Cả lòng suối và hai bờ lát đá
Cũng lát đá cả ở hai bên lề
Tôi hiểu rằng cần đi theo suối đó.

85 “Trong những điều ta đã nói từ đầu
Kể từ khi ta vượt qua ngưỡng cửa
Lối vào trong không cấm một người nào.

88 Không gì trong những điều con thấy đó
Lại đáng chú ý hơn con suối này
Nó làm cho lửa dịu đi cùng nó”.

91 Thầy nói vậy, và tôi cầu xin thầy
Ban cho tôi bài giảng nhiều hơn nữa
Những gì gợi lên ham muốn trong tôi.

94 “Ngoài khơi này xưa có vùng đất cổ
Người ta gọi là đảo Cơrêta
Ông vua hiền và dân lương thiện cả.

97 Có một quả núi tên là Iđa
Xưa kia từng có rừng cây xanh tốt
Nhưng bây giờ chỉ còn lại hoang vu.

100 Xưa Rêa chọn làm nơi trú ẩn
Cho đứa con trai yêu quí của mình
Khi nó khóc, phát ra nhiều tiếng động.

103 Đứng trong lòng núi là một ông già
Cao lớn, với Đammiata quay lưng lại
Như một tấm gương nhìn về Rôma.

106 Cái đầu được tạo bằng vàng nguyên chất
Hai cánh tay và ngực cũng bạc ròng
Và đến hết thân – bằng đồng tốt nhất.

109 Phần dưới, tất cả đều bằng sắt tây
Nhưng chân phải lại được làm bằng đất
Và ông già đứng trụ trên chân này.

112 Trừ phần bằng vàng, các phần còn lại
Đều có vết nứt, nước mắt ứa ra
Rồi đọng lại và xuyên qua hang núi.

115 Từ thung lũng này dòng nước chảy ra
Thành Akêrôngtê, Xtigiê, Phờlêgiêtông rồi chảy
Xuống thấp hơn nữa, theo những dòng khe.

118 Xuống tới điểm người ta không thể xuống
Tạo thành đầm Côxitô; nó ra sao
Con sẽ thấy, nên ta không nói đến”.

121 Tôi hỏi thầy: “Nếu như con suối này
Dòng nước chảy đến từ nơi dương thế
Sao chỉ hiện ra ở bờ bên này?”

124 “Con hiểu Địa ngục là hình tròn vậy
Mặc dầu con đã làm một hành trình
Nhưng luôn theo mé và đi xuống đáy.

127 Con vẫn chưa đi quanh hết một vòng
Do vậy, nếu có điều gì mới lạ
Thì cũng không có gì đáng ngạc nhiên”.

130 “Thế Phờlêgiêtông, Lêtê ở đâu – tôi hỏi –
Sông, thầy bảo do nước mắt tuôn đầy
Còn một sông kia thầy không hề nói”.

133 “Con hỏi vậy có lý – thầy trả lời –
Nhưng sự sục sôi của dòng nước đỏ
Thì một trong hai có giải đáp rồi.

136 Con sẽ thấy sông Lêtê, nhưng ngoài vực
Mọi âm hồn đến rửa ráy ở đây
Sau khi tất cả lỗi lầm đã chuộc”.

139 Rồi thầy nói: “Phải rời khu rừng này
Con hãy nhìn và theo ta cho đúng
Bờ không cháy là đường đi được đây.

142 Trên những bờ ấy lửa đà tắt ngấm”.


Chú thích:

KHÚC XIV

14. Catone d’ Utica (Cato of Utica) xưa đã dẫn quân vượt qua sa mạc Libi.
31 – 36. Ở đây Dante nhắc đến một truyền thuyết về Alexander Đại đế.
52. Giove (Jupiter): vị thần lớn nhất trong các thần La Mã được thờ ở đền Capitole; Người thợ rèn: tức Vulcano, chuyên rèn lưỡi tầm sét cho Giove.
56. Mongibello: tiếng địa phương gọi núi lửa Etna. Đây được xem là nơi Vulcano thiết lập lò rèn.
58. Flegra (Phlegra): thung lũng ở Tessaglia, nơi diễn ra trận đánh nổi tiếng giữa những thần khổng lồ và Giove. Các thần khổng lồ định vượt lên đỉnh Olimpo để trèo lên trời.
63. Capaneo (Capaneus): một trong bảy vị vua của Hy Lạp đã giúp vua Polinice chống lại người anh là Eteole.
79. Bulicame: hồ nước có dòng suối nước nóng chảy ra, ở gần Viterbo, nơi đây có lệ cho phép gái điếm được tắm tự do.
96. Vua Saturno: vị vua thứ nhất của đảo Creta, thời ông vua này cai trị được gọi là thế kỷ vàng.
97. Ida: đỉnh núi cao nhất ở Creta luôn có tuyết bao phủ.
100. Rea (Rhea): vợ của vua Saturno, mẹ của Giove. Do có lời tiên tri đoán rằng vua Saturno sẽ bị chính con trai cướp ngôi nên ông đã ăn sống những đứa con của mình ngay từ khi vừa mới lọt lòng. Nhưng đứa cuối cùng được thần Dớt giúp đỡ: Rea sinh Giove trong một hang núi rồi sai bọn người hầu đem đi nuôi giấu trên đỉnh núi Ida. Mỗi khi đứa bé khóc thì bọn người hầu hò hét, múa gươm làm cho chó sủa để át đi tiếng khóc.
103 – 111. Ông già cao lớn: hình tượng này lấy từ giấc mơ của Nabucodonosor trong Kinh Thánh, nhà tiên tri Daniel giải thích giấc mơ này là biểu tượng của hiện tại và tương lai. Dante sử dụng tư liệu này, coi đó là biểu tượng của lịch sử nhân loại thay đổi theo thời gian, đi qua các thời đại: vàng, bạc, đồng, sắt. Hiện tại ông già này đứng trụ trên chân phải làm bằng đất, nghĩa là đang suy thoái. Ông già quay lưng lại với Dammiata: một thành phố của Ai Cập, tượng trưng cho phương Đông, nơi con người sinh ra; còn Nhìn về Rôma như một tấm gương: thể hiện sự vinh quang trong quá khứ và, theo Dante, có thể tác động đến sự cứu rỗi linh hồn và hạnh phúc của nhân loại.
113. Nước mắt ứa ra: do tội lỗi của loài người (có bản cho là nước mắt vua Creta) đã tạo nên những dòng sông Âm phủ: Acheronte, Stige, Flegetonta. Thực ra đây là đều một dòng sông qua các đoạn với những tên gọi khác nhau (xem khúc III, 78).
119. Đầm Cocito (Cocytus): đầm đóng băng ở trung tâm Âm phủ.
136. Sông Lete: xem khúc III, 78.
KHÚC XV

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ ba – Bờrunéttô Latinô

Và chúng tôi đi trên bờ đá ấy
Có hơi nước từ dưới suối bốc lên
Bảo vệ bờ suối khỏi làn lửa cháy.

4 Giống như người Phiamminghi đắp đê
Giữa Guýtxăngtê và Brútgia phòng hộ
Để ngăn thuỷ triều của biển cả kia.

7 Như dân Pađôan đã từng che chắn
Thành phố, pháo đài dọc sông Bờrenta
Khi ập vào Carentana cơn nóng.

10 Cũng theo cách ấy, bờ suối ở đây
Dù Thợ không xây quá cao và rộng
Không biết được rằng Thợ ấy là ai.

13 Khi chúng tôi đã xa khu rừng rậm
Đến nỗi không hề nhìn thấy khu rừng
Thì con mắt vẫn ngoái nhìn phí uổng.

16 Và chúng tôi gặp một toán âm hồn
Một toán âm hồn dọc theo bờ suối
Tất cả bọn họ đều ngước mắt nhìn.

19 Như khi hai người dưới trăng gặp gỡ
Họ nheo mắt, chằm chặp nhìn chúng tôi
Như bác thợ may xâu kim chăm chú.

22 Một người có vẻ quen biết nhìn tôi
Và sau đó nhận ra tôi, thích thú
Nắm vạt áo tôi và kêu: “Ôi trời!”

25 Sau khi bàn tay người này buông xuống
Tôi nhìn chằm chằm bộ mặt cháy đen
Gương mặt đen nhưng rõ ràng, sống động.

28 Trí nhớ của tôi đã kịp nhận ra
Và tôi giơ tay về khuôn mặt đó
“Ngài đấy ư? Ngài Bờrunéttô?”

31 “Con trai của ta, chớ phiền – ông đáp –
Latinô quay lại chút với con
Rồi ta sẽ cùng đoàn này đi tiếp”.

34 Tôi trả lời: “Tôi rất lấy làm vui
Nếu Ngài muốn, tôi sẽ ngồi xuống cạnh
Khi người hướng dẫn đồng ý với tôi”.

37 “Trong đoàn này nếu kẻ nào dừng lại
Dù một giây, thì sau đó trăm năm
Cực hình lửa thiêu là không tránh khỏi.

40 Con cứ đi tiếp và bên cạnh ta
Rồi ta sẽ nhập vào đoàn trở lại
Lầm lỗi muôn năm cùng họ khóc về”.

43 Tôi không dám rẽ qua con đường khác
Để đi cạnh ông và hơi cúi đầu
Như đi bên một con người đáng phục.

46 Ông bảo tôi: “Chẳng biết con nhờ ai
Mà tới được đây trước ngày cuối tận
Vị dẫn đường cho con đó là ai?”

49 “Trên trần thế, trong cuộc sống thanh bình
Con bị lạc đường ở trong thung lũng
Trước khi chín muồi năm tháng của con.

52 Ngày hôm qua, khi quay lưng buổi sáng
Thì con gặp nhau với người ở đây
Đường con về nhà người này sẽ dẫn”.

55 “Cứ đi theo sao chiếu mệnh của con
Rồi bến bờ vinh quanh con sẽ đến
Vì ta tin tưởng cuộc đời huy hoàng.

58 Và giá như ta đã không chết sớm
Để thấy trời đã phù hộ cho con
Thì mọi việc ta giúp con nhiều lắm.

61 Nhưng cái dân ác độc, bội bạc này
Xưa kia từ Phiêxôlê tràn xuống
Và núi rừng vẫn chiếm giữ đến nay.

64 Họ là kẻ thù, vì con xử tốt
Vì giữa thanh lương trà chát lẽ nào
Kết trái đơm hoa nổi cây sung ngọt.

67 Một nhân vật xưa gọi họ là mù
Là keo kiệt, kiêu căng và đố kỵ
Những tật xấu này con tránh bị dơ.

70 Số mệnh còn dành cho con vinh dự
Phe này, phe kia đều muốn có con
Nhưng cái mỏ còn quá xa ngọn cỏ.

73 Cứ mặc bọn súc sinh Phiêxôlê
Cấu xé nhau mà cây không đụng đến
Nếu trong chuồng phân của chúng còn cây.

76 Hạt giống thiêng ở đó rồi sống lại
Sống lại ngay trong cái ổ gian manh
Khi những người La Mã còn trụ lại”.

79 “Giá lời cầu khẩn của tôi đã thành
Thì cuộc đời của Ngài còn chưa hết
Và Ngài hãy còn sống ở trần gian.

82 Khắc trong tâm khảm và tôi xúc động
Hình ảnh của người cha chú thân thương
Đã dạy dỗ tôi, khi Ngài còn sống.

85 Như người sắp đi vào cõi vĩnh hằng
Tôi biết nghĩa vụ trong đời ngắn ngủi
Đánh dấu ngôn từ với cõi trần gian.

88 Lời Ngài ghi nhớ và tôi chờ gặp
Tôi sẽ đem chất chính một Phu nhân
Nàng biết rõ, nếu như tôi được gặp.

91 Tuy nhiên tôi xin bày tỏ với Ngài
Để cho lương tâm hoàn toàn thanh thản
Tôi bằng lòng với số phận của tôi.

94 Những tiên đoán tôi không còn lạ lẫm
Cứ để Thần số mệnh vặn bánh xe
Tuỳ thích, như người nông dân với xẻng”.

97 Khi đó thầy tôi vặn người ngó qua
Bờ vai phải rồi thầy tôi cất tiếng
“Ai chăm chú nghe thì sẽ hiểu ra”.

100 Tuy thế, Ngài Bờrunéttô không im lặng
Tôi hỏi ông trong số những bạn đường
Ở chốn này ai là người quan trọng.

103 “Cũng tốt, nếu biết vài người, tuy vậy
Với số khác thì im lặng là hơn
Thời giờ quá ít để kể nhiều tên tuổi.

106 Họ đều tăng lữ, và nên biết rằng
Họ nổi tiếng là những nhà bác học
Vì một tội danh ô uế trên trần.

109 Pờrítxian trong đoàn khốn khổ
Cùng Phờrăngsétxcô D’Accorờxô
Nếu con muốn biết loài sâu mọt đó.

112 Có cả vị “tôi tớ của bầy tôi”
Từ Ácnô đến Báckilionê được chuyển
Tại đây ông ta sinh lực hết rồi.

115 Ta muốn nữa, nhưng không thể đi tiếp
Không thể nói hơn vì thấy đằng xa
Một làn khói mới bốc lên mù mịt.

118 Ta không muốn bị lạc vào trong đoàn
Âm hồn mới, ta gửi con “Kho báu”
Ta còn sống đó, và chẳng gì hơn”.

121 Rồi ông chạy đi và tôi thấy giống
Như chạy thi trên đồng Vêrôna
Hướng về tấm vải xanh, và tưởng tượng

124 Rằng mình thắng cuộc chứ không phải thua.


Chú thích:

KHÚC XV

4 – 9. Dante so sánh bờ sông ở Địa ngục với bờ đê biển do người Fiamminghi đắp giữa Guizzante và Bruggia (Wissand và Bruges, Pháp), và đập nước do người Padoan đắp trên sông Brenta, Ý.
30. Brunetto: Brunetto Latino (1220 – 1295): nhà hoạt động chính trị, nhà thơ, nhà bác học, thành viên của phe Guelfi. Dante coi Brunetto như người thầy của mình.
55. Cứ đi theo sao chiếu mệnh của con: Brunetto và Dante chia sẻ lòng tin thời trung cổ rằng những ngôi sao có ảnh hưởng đến số phận, tính cách của con người cũng như sự vật.
61. Cái dân ác độc, bội bạc này: tức cư dân thành phố Fiernze. Theo truyền thuyết thì cư dân Firenze gồm người Fiesole và người La Mã di cư. Theo Dante đây là một nguyên nhân gây sự chia rẽ.
65 – 66. Hai loại cây này trong nguyên bản: lazzi sorbi (crabbed sorbs): thanh lương trà chát, dolce fico (sweet fig): sung ngọt.
71. Phe này, phe kia: tức phe Đen và phe Trắng.
73. Bọn súc sinh Phiêxôlê: tức cư dân Firenze, đa số là con cháu người Fiesole (xem câu 61).
89. Một Phu nhân: ngầm chỉ Beatrice.
109. Priscian: một nhà ngữ pháp Latinh nổi tiếng thế kỷ VI.
110. Francesco d’Accorso (1225 – 1293): một luật sư nổi tiếng, thành viên phe Ghibellini.
112. Có cả vị “tôi tớ của bầy tôi”: một cách nói mỉa mai, đây là Andrea di Mozzi, Giám mục Firenze từ 1287 đến 1295, bị chuyển đến Vicenza và rồi chết ở đó.
113. Arno, Bacchiglione: tên hai con sông chỉ hai địa phương Firenze, Vicenza.
119. Cuốn Kho báu: tức cuốn “Li livres dou Tresor”, tác phẩm chính của Brunetto viết bằng tiếng Pháp trong thời gian ông sống lưu vong ở Pháp.
122. Như chạy thi trên đồng Vêrôna: ở Verona ngày chủ nhật đầu tiên của tuần chay trong năm người ta tổ chức cuộc chạy thi trên cánh đồng, những người chạy thi đều không mặc quần áo. Người thắng cuộc được phần thưởng là một tấm vải xanh, còn người về đích sau cùng được một con gà trống và phải đem con gà trống này đi vào phố. Sự so sánh ở đây có ý rằng Brunetto, cũng như tất cả tội phạm ở Địa ngục đều không mặc quần áo và cần phải chạy nhanh để “nhập vào đoàn” (câu 41).
KHÚC XVI

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ ba (tiếp tục)

Tôi đi đến nơi nghe tiếng ầm ầm
Tiếng của nước chảy xuống vòng ngục tiếp
Như tiếng rì rầm của một tổ ong.

4 Và nhìn thấy ba bóng đen mải miết
Tách khỏi đám đông, về phía chúng tôi
Dưới một cơn mưa đọa đầy khốc liệt.

7 Một bóng hướng về phía tôi, kêu lên
“Hãy dừng lại, người mà cách ăn mặc
Có vẻ là người của cõi trần gian”.

10 Trên thân thể họ vết thương chi chít
Do lửa đốt thiêu, mới cũ hằn sâu
Tôi đau đớn nhớ lại từng chi tiết.

13 Thầy tôi dừng, khi nghe tiếng kêu trên
Rồi bảo tôi: “Ta hãy chờ một lát
Ta cần tỏ ra lịch sự nghe con.

16 Ta nói rằng giá mà không có lửa
Phóng ra như tên trong nóng bức này
Thì con vội vàng chứ không phải họ”.

19 Bọn họ tiếp tục – khi chúng tôi dừng –
Điệp khúc than vãn, rồi khi đến cạnh
Cả ba người quây lại đi vòng tròn.

22 Họ tìm cách chộp nhau và thủ thế
Như những đô vật ở trần, xoa dầu
Để sau đó hạ gục nhau có thể.

25 Cả ba người trong khi đi vòng tròn
Đều ngoái cổ, hướng về tôi ánh mắt
Thành ra cổ luôn ngược lại hướng chân.

28 Một người nói: “Cảnh khổ đau nhường ấy
Khiến anh khinh bỉ những kẻ khẩn cầu
Vì cái vẻ ngoài đen thui, trần trụi.

31 Nhưng vì danh dự chúng tôi cúi mình
Anh là ai? Cho chúng tôi được biết
Sao dám đặt vào Địa ngục bước chân.

34 Tuy chẳng áo quần, thịt da xây xát
Nhưng người này – tôi đang bước theo ông
Lại thuộc một dòng trâm anh thế phiệt.

37 Ông là cháu của bà Guanđờrađa
Tên là Guyđô Guera nổi tiếng
Bằng giáo gươm và trí tuệ cao xa.

40 Người sau tôi, đang giẫm chân trên cát
Là Técghiaiô Anđôbờrăngđi, mà lời ông
Trên trần thế hẳn vẫn còn chưa tắt.

43 Còn tôi, khổ sở vì cơn gió này
Tôi là Japôcô Rútxticúcxi lầm lỗi
Vì thói dữ dằn của mụ vợ tôi”.

46 Giá mà tôi là người không sợ lửa
Tôi đã lao vào giữa đám người này
Và tôi tin rằng thầy tôi đồng ý.

49 Nhưng nếu thế sẽ bị đốt và thui
Sự sợ hãi đã thắng điều dự định
Nên chỉ còn muốn ôm họ mà thôi.

52 Tôi nói: “Không khinh bỉ mà thương xót
Số phận các vị trong tâm trí tôi
Sâu đến mức không thể nào phai nhạt.

55 Ngay từ phút đầu, khi thầy của tôi
Bảo ban vài lời thì tôi đã hiểu
Có những người như các vị gặp tôi.

58 Tôi là người đồng hương cùng các vị
Với lòng kính trọng đã nói, đã nghe
Về tên tuổi và công lao các vị.

61 Tôi đi tìm quả táo của khu vườn
Mà người hướng đạo của tôi đã hứa
Nhưng trước hết phải xuống tận trung tâm”.

64 Đáp lại lời tôi vẫn từ bóng ấy:
“Cầu mong cho anh được sống dài lâu
Và danh tiếng muôn đời sau rạng mãi.

67 Nhưng xin cho biết: thành phố chúng ta
Vẫn như xưa, phẩm giá và thanh lịch
Hay tất cả nay tan biến, nhạt nhòa?

70 Bởi Guyliê Boócxiê cũng đang có mặt
Và lâu nay lời than vãn không ngừng
Chuyện của ông khiến chúng tôi thắc mắc”.

73 “Ngươi đắm mình trong cao ngạo, buông tuồng
Của cư dân và bất ngờ lợi lộc
Hỡi Phirenxe, giờ vẫn buồn thương!”

76 Thế là tôi kêu lên và trán ngước
Cả ba coi đó là câu trả lời
Nhìn sang nhau như nhìn vào sự thật.

79 Và họ nói: “Để làm cho vui lòng
Bao kẻ khác, quả với anh chẳng khó
Anh hạnh phúc được nói theo ý mình!

82 Anh lại thấy những vì sao đẹp đẽ
Khi anh giã từ chốn mịt mù này
Và sung sướng nhớ rằng: “Tôi từng ở”.

85 Hãy nhắc mọi người nhớ đến chúng tôi!”
Rồi họ phá vòng tròn và bỏ chạy
Chân lẹ làng như những cánh chim bay.

88 Tôi một lời “Amen” chưa kịp nói
Thì cả ba đã ở chốn xa xôi
Nên đi tiếp, thầy tôi cho là vậy.

91 Tôi theo thầy và chỉ mấy bước thôi
Nghe tiếng nước ầm ầm, gần đến nỗi
Có vẻ át đi tất cả những lời.

94 Như dòng sông chảy theo dòng nó chảy
Từ đỉnh Vixô về phía mặt trời
Trên dãy Apenninê sườn bên trái.

97 Đoạn thượng nguồn gọi là Ácquakêta
Để trước khi đến đồng bằng trút xuống
Không còn mang tên đó ở Phoócli.

100 Từ núi Anpê đổ xuống thành thác
Ầm ầm phía tu viện Thánh Benêđéttô
Nơi đó chứa được cả ngàn cái thác.

103 Chúng tôi nghe một dòng nước réo vang
Dòng nước sẫm dưới một vách đá thẳng
Chỉ chốc lát thôi tai đã ong ong.

106 Quanh mình tôi luôn có dây thừng nhỏ
Với nó, có lúc tôi đã nghĩ dùng
Bắt con cáo có bộ lông loang lổ.

109 Nhưng tôi nghe theo lệnh của thầy tôi
Ra khỏi lưng sợi dây thừng tôi cởi
Cuốn gọn lại và trao nó cho thầy.

112 Thầy tôi quay sang phải, và thầy đứng
Cách một quãng xa cho khỏi vướng bờ
Rồi vòng dây xuống vực sâu thầy quẳng.

115 Chắc một điều kỳ lạ sắp xảy ra
Đáp lại dấu hiệu, tôi thầm nghĩ thế
Và thầy tôi cũng nhìn rất tò mò.

118 Sự cẩn trọng thật đã cần như thế
Cạnh những người không chỉ thấy hành vi
Mà còn nhìn thấu cả tâm tư nữa.

121 “Lát nữa – thầy nói – rồi sẽ nổi lên
Cái ta đang chờ và con đang đợi
Nó sẽ hiện ra và con sẽ nhìn”.

124 Trước sự thật có vẻ như giả dối
Buộc người ta lo giữ miệng giữ mồm
Vì sẽ xấu hổ cho dù vô tội.

127 Nhưng ở đây tôi không thể lặng im
Tôi xin thề bằng thơ cùng bạn đọc
Và mong thơ sống mãi với tháng năm.

130 Và tôi nhìn thấy từ sâu đáy vực
Về phía chúng tôi một kẻ đang bơi
Vẻ kỳ lạ, dù với người tim sắt.

133 Nó trở lại và như muốn nhô cao
Sau khi lặn xuống gỡ ra một cái
Vướng vào đá hay gì đó mắc vào.

136 Rồi vươn mình và thu hai chân lại.


Chú thích:

KHÚC XVI

21. Cả ba người quây lại đi vòng tròn: bởi vì họ không được phép đứng yên một chỗ.
37. Gualdrada: vợ của Guido il Vecchio dei conti Guidi, nổi tiếng là tấm gương về đạo đức gia đình và sự liêm khiết, trung thực.
38. Guido Guerra: một trong những thủ lĩnh của phe Guelfi, dũng cảm chống lại phe Ghibellini.
41. Tegghiaio Aldobrandi: hiệp sĩ dũng cảm và khôn ngoan được người đời ca ngợi nhiều.
44. Jacopo Rusticucci: các nhà chú thích không biết được bà vợ của ông này dữ dằn như thế nào.
63. Xuống tận trung tâm: tức là xuống đến đáy Địa ngục.
70. Guglielmo Borsiere: một nhân vật trong triều đình, nổi tiếng là một con người phóng khoáng và độ lượng, chuyên tác thành việc hôn thú.
95. Monte Viso (Mount Visco): đỉnh cao nhất của dãy núi Alpi Cozie, nơi phát nguồn của sông Pô.
96. Apennino (Apennines): dãy trường sơn như là xương sống của bán đảo Italia.
97. Acquacheta: tên một trong ba cái thác lớn ở đầu nguồn tạo nên sông Motone, đến Forli thì mang tên Motone.
101. San Benedetto: tu viện nằm trên sườn núi Apennino, phía trên Forli. Có một câu thành ngữ: “Tu viện giàu có này chứa được cả ngàn tu sĩ hay ăn mày nhưng chỉ có một ít người được sử dụng thu nhập của nó”.
106. Quanh mình tôi luôn có dây thừng nhỏ: các nhà chú giải đã suy đoán nhiều về ý nghĩa tượng trưng của dây thừng này nhưng chưa thống nhất. Một số này coi nó là biểu tượng của sự gian xảo mà nhờ nó Dante có thể bắt con cáo, nghĩa là để quyến rũ phụ nữ (con cáo – dục vọng). Một số khác, ngược lại – cho rằng đấy là biểu tượng của sự kiềm chế mà Dante muốn bắt con cáo nghĩa là muốn kiềm chế dục vọng của mình.

KHÚC XVII

Tầng Địa ngục thứ bảy, ngục thứ ba (kết thúc) – quái vật Giêriôn, những kẻ cho vay nặng lãi

“Con quái vật có cái đuôi sắc nhọn
Xuyên qua núi, húc đổ cả tường thành
Đã làm ô uế nhiều khu đất rộng”.

4 Thầy hướng dẫn nói như thế với tôi
Rồi ra hiệu cho nó đi gần lại
Con đường đá chúng tôi vừa đi qua.

7 Hình ảnh ghê tởm của sự gian xảo
Bơi đến gác đầu và thân lên bờ
Nhưng cái đuôi lên mình không thể kéo.

10 Nó có bộ mặt của người đàng hoàng
Có đường nét trang nghiêm và niềm nở
Nhưng phần còn lại là rắn hổ mang.

13 Nó có hai bàn chân đầy lông lá
Trên lưng, trên ngực và hai bên sườn
Là những cục, những u tròn loang lổ.

16 Cả người Thổ, Tác-ta cũng không làm
Những tấm vải có nhiều màu đến thế
Hay nàng Aranhê dệt những chiếc khăn.

19 Như con thuyền trên bến đang nằm nghỉ
Một nửa dưới nước, một nửa trên bờ
Như nơi bọn Phổ tham lam cư ngụ.

22 Giống như hải ly săn cá đang rình
Con quái vật này cũng ngồi như thế
Trên mép bờ đá có cát bao quanh.

25 Đuôi của nó quất trong bầu không khí
Chỉa lên cao cái mút nọc độc đầy
Giống như cái đuôi của con bọ cạp.

28 Thầy hướng dẫn nói: “Bây giờ ta cần
Đi vòng một chút, tới gần con vật
Con vật xấu xa trên đá đang nằm”.

31 Và chúng tôi xuống theo sườn bên phải
Mười bước chân chúng tôi đến mép bờ
Để tránh cát nóng và tàn lửa cháy.

34 Khi đến gần, tôi nhìn thấy xa xa
Có một đám đông ngồi trên mép vực
Họ ngồi gần nơi lửa cháy, bụi mù.

37 Thầy hướng dẫn bảo: “Để con có thể
Hiểu biết đầy đủ về tầng ngục này
Hãy đến để xem cực hình của họ.

40 Nhưng ở đó chỉ nên nói ngắn thôi
Trong lúc chờ ta đi nhờ quái vật
Để nó chở ta trên những bờ vai”.

43 Một lần nữa, tôi một mình đơn độc
Mép tầng thứ bảy, tôi đi đến gần
Một đám đông đang ngồi trong u uất.

46 Gương mặt họ hiện lên vẻ đau thương
Thỉnh thoảng họ lại đưa tay chống đỡ
Khi với cát nóng, khi với lửa tàn.

49 Không khác gì trong mùa hè, con chó
Dùng mõm, dùng chân để bảo vệ mình
Khỏi bị rận hay ruồi trâu cắn xé.

52 Lúc tôi đã nhìn kỹ mặt vài người
Trong số đang chịu cơn mưa lửa đó
Không nhận ra một ai, nhưng mà tôi

55 Thấy ở cổ mỗi người đeo một túi
Chứa đầy tiền, có màu sắc, in hình
Và mắt của họ hình như chỉ cúi.

58 Khi đã đến giữa bọn họ, tôi nhìn
Một mảnh xanh da trời trên cái túi
Có màu vàng, con sư tử ánh lên.

61 Rồi tôi tiếp tục nhìn sang túi nữa
Màu đỏ như máu, đầy vẻ đau thương
Có con ngỗng trắng, trắng như là sữa.

64 Hình con lợn có màu xanh da trời
Trên túi trắng, của một người khác nữa
Nó hỏi tôi: “Anh làm gì ở đây?

67 Đi khỏi đây! Hình như anh còn sống
Cần biết rằng bạn Vitalianô của tôi
Phía bên trái tôi, chỗ này sẽ chiếm.

70 Giữa cánh Phirenxe, tôi là dân Pađu
Tôi điếc tai vì những lời thô tục
Khi họ gào lên: “Nhà vua ở đâu?

73 Vua mang túi, hình ba con dê đực?”
Nói xong xéo miệng, thè lưỡi ra ngoài
Trông giống như con bò đang liếm mép.

76 Còn tôi sợ làm phật ý thầy tôi
Vì thầy dặn đừng dừng chân lâu quá
Tôi bỏ những hồn mệt mỏi, rã rời.

79 Tôi quay về thì thầy tôi đã kịp
Trèo lên lưng của con quái vật kia
Thầy bảo tôi: “Hãy kiên cường, gan góc!

82 Chúng ta sẽ đi bằng cái thang này
Ta phía sau, con ngồi lên phía trước
Để đuôi của nó không làm con đau”.

85 Như một người bị nhiễm cơn sốt rét
Móng tay bạc, nghe cơn lạnh đầu tiên
Toàn thân run rẩy khi nhìn bóng mát.

88 Tôi luống cuống khi nghe những lời trên
Nhưng như người hầu bên ông chủ tốt
Sự xấu hổ làm cho tôi hết run.

91 Tôi đành ngồi lên cái lưng gớm ghiếc
Muốn thốt lên: “Xin thầy ôm lấy con” –
Nhưng chẳng thốt lên lời, tôi im bặt.

94 Người thầy đã từng nhiều lần cứu tôi
Dù không nói, thầy hiểu rằng tôi sợ
Đã vòng tay ôm và giữ lấy tôi.

97 Bây giờ đi đi, Giêriôn – thầy nói –
Vòng bay rộng và hạ xuống từ từ
Ngươi đừng quên rằng chở khối nặng mới”.

100 Giống như một chiếc thuyền khi rời bến
Lùi lại phía sau khi nhổ neo xong
Rồi khi cảm thấy không còn bị vướng

103 Căng ngực bơi đi như con cá chình
Nó cuốn đuôi lại, thu về giữa ngực
Dùng hai chân kéo không khí về mình.

106 Không nỗi sợ nào lớn hơn nhường ấy
Cả khi Phêtôngtê buông lỏng dây cương
Khiến trời bốc cháy, như ta đã thấy.

109 Hay chàng Icarô cảm thấy đau thương
Thấy sáp chảy tan và lông rụng xuống
Nghe tiếng người cha kêu thét: “Sai đường!”

112 Còn nỗi sợ của tôi, khi trước mặt
Là cả một bầu không khí tối đen
Không nhìn thấy gì, ngoài con quái vật.

115 Nó bơi đi, rồi chậm dần, chậm dần
Lượn một vòng tròn và dần hạ thấp
Tôi chỉ nhận ra nhờ gió thổi lên.

118 Khi đó bên phải tôi nghe thác nước
Réo ầm ầm ở phía dưới chúng tôi
Tôi hơi cúi đầu và nhìn xuống thấp.

121 Lúc bấy giờ tôi thấy còn sợ hơn
Nhìn đống lửa và nghe lời than khóc
Tôi khép chặt đùi và lẩy bẩy run.

124 Chỉ ở đây, lần đầu tôi thấy được
Khi vòng lượn đang hạ xuống dần dần
Khắp bốn phía những đớn đau tang tóc.

127 Như chim ưng bay lượn đã quá lâu
Nhưng rồi chẳng thấy con mồi nào cả
Khiến chủ săn phải bảo: “Thôi xuống nào!”

130 Nó cúi mình nơi bay lên, mệt mỏi
Sau hàng trăm vòng lượn, nó ghé vào
Nhưng tránh xa ông chủ đang bực bội.

133 Đặt chúng tôi xuống đáy, Giêriôn
Đứng ở bên chân một vách đá dốc
Và, khi hai chúng tôi vừa xuống xong

136 Nó bay đi như mũi tên mất hút.


Chú thích:

KHÚC XVII

1 – 27. Quái vật Gerion: theo thần thoại Hy Lạp là quái vật khổng lồ có ba đầu, ba thân, vua của một đảo trong vùng biển tây, nuôi đàn gia súc của nó bằng thịt người, về sau bị Hercules giết chết
16. Thời Dante, người Tácta và người Thổ nổi tiếng là những thợ dệt vải giỏi nhất.
18. Aragne (Arachne): cô thợ dệt nổi tiếng xứ Lydia, dám thách tài nghệ với nữ thần Minevra, bị nữ thần biến thành con nhện.
35. Một đám đông ngồi trên mép vực: những kẻ cho vay nặng lãi.
55. Những kẻ cho vay nặng lãi đeo túi tiền ở cổ có in biểu tượng.
68. Vitaliano del Delte: tổng trấn Padova.
72. Đây là Giovanni di Buiamonte dei Becchi, là một kẻ cho vay nặng lãi khét tiếng.
107. Fetonte (Phaethon): con trai của thần Apollo, khi điều khiển xe mặt trời đã gây ra đám cháy.
109. Icaro (Icarus): con trai của Dedalo, được cha làm cho đôi cánh chim đính bằng sáp vào hai cánh tay. Icaro bay lên quá cao, gần mặt trời nên sáp chảy tan và bị rơi xuống biển.

KHÚC XVIII

Tầng Địa ngục thứ tám, ngục thứ nhất, hai – Bọn ma cô, xu nịnh

Địa ngục có nơi gọi Hố sầu thương
Tất cả bằng đá, một màu sắt xám
Trông giống như những núi đá vòng quanh.

4 Đứng ở giữa khu đất này nguyền rủa
Có một cái giếng rất rộng và sâu
Khi đến gần tôi sẽ xin nói rõ.

7 Phần bao quanh còn lại cũng tròn vo
Nằm ở giữa giếng và một vách đá
Mười hố riêng biệt đáy giếng chia ra.

10 Người ta có thể nhìn ra hố đá
Bảo vệ lâu đài có những bức tường
Khung cảnh nói chung là như vậy đó.

13 Các hố ở đây khung cảnh tạo thành
Từ các pháo đài những cây cầu nhỏ
Nối liền các cửa với bờ xa xăm.

16 Những thanh đá vươn ra từ vách đứng
Cắt ngang đường ngăn và các hố sâu
Và rồi dừng lại ở bên mép giếng.

19 Sau khi xuống khỏi lưng Giêriôn
Đó là nơi chúng tôi đang đứng lại
Thầy đi mé trái, tôi sát bước chân.

22 Ở bên phải thấy cảnh đau thương mới
Và rất mới mẻ cả những cực hình
Hố thứ nhất chứa đầy ắp tội lỗi.

25 Ở đó hai hàng tội phạm trần truồng
Từ giữa hố, gần chúng tôi tiến lại
Mé ngoài, cùng chúng tôi nhưng đi nhanh.

28 Giống như người La Mã năm Đại xá
Đã dùng cách ấy để đám người đông
Lần lượt qua cầu, chia làm hai ngả.

31 Theo một ngả, người đi về nhà thờ
Quay mặt về phía lâu đài tất cả
Còn người đi về phía núi, ngả kia.

34 Nơi nọ, nơi này, trên những mỏm đá
Tôi thấy một bọn quỉ sứ có sừng
Dùng roi quất những phạm nhân đau khổ.

37 Chúng buộc họ phải rảo bước đi nhanh
Từ roi đầu. Không một ai chờ đợi
Roi thứ hai, roi thứ ba không cần!

40 Trong lúc đang đi, mắt tôi gặp phải
Một người trong số người đó và tôi
Kêu lên: “Người này thì tôi đã thấy!”

43 Tôi dừng lại và nhìn kỹ anh ta
Người hướng dẫn nhân từ cùng đứng lại
Cho phép tôi một vài bước lui ra.

46 Tưởng có thể giấu mình – người bị nhận
Cúi gằm mặt xuống nhưng thật khó khăn
Và tôi nói: “Hỡi người đang nhìn xuống

49 Nếu dung mạo anh không lừa dối tôi
Anh là Vênôđicô Cácxianêmicô chứ
Nhưng vì điều gì mà anh đến đây?”

52 “Ta trả lời, mặc dù bất đắc dĩ
Chính giọng nói ngươi đã sai khiến ta
Làm ta nhớ lại trần gian xưa cũ.

55 Ta là kẻ đã khuyên Ghixôlabenla
Chiều theo dục vọng của tên hầu tước
Dù chuyện này thật nhục nhã, ê chề!

58 Ở đây không chỉ mình ta than khóc
Mà nhiều người bằng tiếng Bôlônha
Những kẻ luôn miệng “xi-pa” khó nhọc.

61 Cũng chẳng nhiều người Rênô, Xavêna
Nếu ngươi muốn thẩm tra, tìm chứng cứ
Thì xin nhớ thói hám lợi của ta”.

64 Trong khi hắn nói thì một quỉ sứ
Quất roi hắn và quát: “Đồ ma cô
Ở đây không có đàn bà đâu nhé!”

67 Và tôi trở lại cùng với nhà thơ
Đi quá vài bước, chúng tôi tới chỗ
Có hòn đá nhô ra khỏi mép bờ.

70 Chúng tôi trèo lên có phần dễ dãi
Rồi rẽ sang phải, đi trên đỉnh đầu
Và từ giã vòng khổ đau mãi mãi.

73 Tới chỗ tảng đá bị đào xuyên qua
Để có lối đi cho người phạm tội
Thầy tôi bảo: “Dừng cho họ đi qua

76 Để những kẻ xấu số kia nhìn thấy
Mà con cũng nhìn thấy mặt người ta
Bởi vì họ đi cùng chiều ta vậy”.

79 Trên cầu cũ chúng tôi nhìn đoàn người
Hướng về chúng tôi từ xa tiến lại
Họ bị quất tới tấp những ngọn roi.

82 Người thầy tốt bụng, dù tôi không hỏi
Bảo: “Hãy nhìn người cao lớn đang đi
Không rơi nước mắt, dù lòng đau nhói.

85 Vẫn còn giữ được phong thái đế vương
Đó là Iaxông, kẻ đã bằng dũng trí
Đoạt của người Cônki bộ lông cừu vàng.

88 Đảo Lennô từng in dấu chân ông
Nơi mà bọn đàn bà không thương xót
Đã giết chết tất cả cánh đàn ông.

91 Bằng lời mỹ miều và lời thề thốt
Ông đã lừa dối nàng Ixiphilê
Chính nàng trước đó đã lừa kẻ khác.

94 Rồi ông bỏ rơi nàng khi mang thai
Tội ác ấy buộc ông ta chịu phạt
Và nàng Mêđêa cũng được báo thù.

97 Cùng với ông ta là lũ lừa dối.
Vậy là con đã biết ở hố này
Còn những kẻ khác, không cần thiết vậy”.

100 Rồi chúng tôi tới một chỗ cheo leo
Cắt ngang bờ đê một con đường hẹp
Dùng làm chỗ dựa cho vòng tiếp theo.

103 Chúng tôi nghe một bọn đang rên rỉ
Trong một hố khác và chúng rống lên
Những bàn tay lên thân mình cấu xé.

106 Bờ hố mốc meo những cục trùm lên
Hơi nước từ dưới bốc lên, tụ lại
Làm ngạt mắt, ngạt mũi những âm hồn.

109 Đáy hố tối om chẳng nhìn thấy rõ
Nếu không trèo lên đỉnh của vòm cung
Ra xa hơn, chỗ chìa ra mỏm đá.

112 Chúng tôi tới đó và tôi đứng nhìn
Dưới đáy hố, đám đông trong phân ngập
Có vẻ lấy ra từ những hố phân.

115 Tôi đảo mắt lục tìm trong hố ấy
Thấy một cái đầu bê bết toàn phân
Thế tục hay thầy tu, không nhận nổi.

118 Hắn hỏi tôi: “Sao anh cứ chằm chằm
Nhìn vào tôi nhiều hơn nhìn kẻ khác?”
Tôi trả lời: “Nếu như ta không lầm

121 Thì ngươi xưa kia sáng khô đầu tóc
Ngươi là Alétxiô Intécminây ở Lúcca
Vì thế, ta nhìn kỹ hơn kẻ khác”.

124 Hắn ta liền đánh mái tóc bù xù:
“Những lời nịnh hót lưỡi tôi từng nói
Đã nhấn chìm tôi ở chốn ngục tù”.

127 Lúc đó thầy nói với tôi: “Hãy gắng
Đưa mắt nhìn ra một chút xa hơn
Và con thấy, kìa – không xa lắm

130 Cái con bẩn thỉu, đầu tóc rối tung
Ở đằng kia đang cấu mình bằng móng
Khi ngồi thụp xuống, khi lại đứng lên.

133 Là điếm Taidê đáp người tình nó
Khi anh ta hỏi: “Có bằng lòng không?”
Nó trả lời: “Vâng, anh tuyệt quá!”

136 Nhưng con mắt ta chuyện ấy đã nhàm”.


Chú thích:

KHÚC XVIII

1. Hố thảm sầu (Malebolge, Evil-Pockets): tầng Địa ngục thứ tám.
25 – 27. Ở đó hai hàng tội phạm trần truồng: hai hàng tội phạm này đi ngược chiều nhau, đây là những kẻ môi giới phụ nữ cho người khác và quyến rũ phụ nữ cho mình. Hàng từ giữa hố gần hai nhà thơ tiến lại gồm những kẻ môi giới, gạ gẫm phụ nữ để cho người khác (câu 40 – 66). Hàng ở mé ngoài đi cùng chiều hai nhà thơ nhưng “đi nhanh hơn” vì họ bị quỷ sứ quất roi tới tấp, đây là những kẻ lừa dối, quyến rũ phụ nữ cho mình (câu 79 – 99). Ta thấy Dante coi tội lừa dối phụ nữ là tội trọng rất nặng, bị giam ở tầng ngục gần cuối cùng.
28. Năm Đại xá: năm 1300 Giáo hoàng Bonifazio VIII tuyên bố đại xá cho tất cả những ai viếng thăm nhà thờ và dự lễ cầu nguyện do đó Rôma đông nghẹt giáo dân và khách hành hương. Để cho giao thông được thông suốt, người ta chia cầu Thánh Angelo thành hai làn đường dành cho hai dòng người đi ngược chiều nhau.
50 – 56. Venedico Caccianemico: cố vấn chính trị cho hầu tước Obizzo d’ Este, đã dụ dỗ em gái của mình là Ghisolabella làm người tình của viên hầu tước.
60. Tiếng địa phương của Bologna: sipa có nghĩa là vâng.
61. Savena, Reno: tên hai con sông phía đông và phía tây thành phố Bologna.
83 – 96. Iason (Jason): Theo thần thoại Hy Lạp, ở xứ Colchide (Colchis) có một con cừu đực có cánh, có bộ lông vàng tuyệt đẹp và do một con rồng canh giữ. Iason cầm đầu những người Argonauti với sự giúp đỡ của nàng Medea đã đoạt được báu vật này. Đảo Lenno là nơi mà đoàn quân của Iason đi qua khi những người đàn bà trên đảo đã giết hết tất cả đàn ông, bất kể là cha, chồng, anh, em hay con trai họ. Nguyên nhân là nữ thần Venere (Vệ nữ) ghét thói hung hãn của đàn bà trên đảo, đã gây hoạ cho họ bằng cách làm cho đàn ông ở đây có mùi rất khó chịu, dẫn đến cuộc tàn sát nói trên. Riêng có nàng Isifile, con gái của vua Toante đã cứu cha mình thoát chết bằng cách lừa các bạn gái là đã giết cha mình. Iason quyến rũ Isifile nhưng rồi bỏ rơi nàng lúc nàng đang mang thai để đi yêu Medea. Sau đấy, cả Medea cũng bị Iason phụ bạc, khi Iason đã đi yêu một người khác nữa. Medea đã báo thù bằng cách giết chết hai đứa con nhỏ trước mặt Iason.
113. Đám đông trong phân ngập: những kẻ xu nịnh.
122. Alessio Interminei: thành viên của một gia đình quí tộc ở Lucca.
133. Taide (Thais): một nhânvật trong vở kịch Eunuchus của Terenzio mà Dante dẫn lại qua tác phẩm De amicitia của Cicerone.

KHÚC XIX

Tầng Địa ngục thứ tám, ngục thứ ba – Bọn buôn thần bán thánh

Hỡi thầy pháp Ximông, hỡi lũ khốn cùng
Sự nghiệp của Chúa chỉ vì thánh thiện
Còn lũ chúng bay, một bọn gian manh.

4 Lũ chúng bay chỉ tham vàng khát bạc
Ngục thứ ba dành cho bọn chúng bay
Và giờ đây tiếng kèn đồng đã cất!

7 Chúng tôi đến một ngôi mộ tiếp theo
Đứng ở phía bên này, trên mỏm đá
Nhô ra đến giữa miệng hố, như cầu.

10 Ôi, trí tuệ tối cao, tài năng cao cả
Dù trên trời hay âm phủ, trần gian
Công lý của Người thi hành đầy đủ.

13 Tôi nhìn thấy trên mặt hố, trên tường
Mặt đá xám xanh, có rất nhiều lỗ
Rộng như nhau và tất cả hình tròn.

16 Qua mắt nhìn, chúng hoàn toàn có vẻ
Như vẻ đẹp trong nhà thờ Thánh Giăng
Nơi người ta rửa tội trong ngày lễ.

19 Tôi phá một lỗ cách đây không lâu
Vì để kéo ra một người chết đuối
Mong mọi người sẽ hiểu những lời sau.

22 Đôi bàn chân thòi ra từ miệng hố
Còn bắp chân kẻ lầm lỗi bên trong
Và thân xác thì đi vào trong đá.

25 Trên những bàn chân lửa cháy bừng bừng
Gân cốt khớp xương điên cuồng giãy giụa
Tưởng thừng chảo nào cũng sẽ đứt tung.

28 Giống như một vật tẩm dầu thắp lửa
Rồi cháy loang khắp bề mặt bên ngoài
Từ gót chân đến ngón chân cháy cả.

31 Tôi nói: “Thưa thầy, kẻ này là ai
Mà co quắp, giãy giụa hơn đồng bọn
Và lửa thiêu cũng gay gắt hơn nhiều?”

34 Thầy đáp: “Nếu muốn, ta đưa con xuống
Theo một bờ dốc thoai thoải đằng bên
Nó sẽ tự mình nói về tội trạng”.

37 Tôi đáp: “Thầy muốn thì con cũng mong
Thầy biết tất cả, dù con im lặng
Thầy là Tôn sư – chẳng gì quí bằng”.

40 Chúng tôi bước lên đường đê thứ bốn
Rẽ sang bên trái và rồi bước vào
Đáy hố hẹp có lỗ đào lổn nhổn.

43 Người thầy tốt bụng luôn đi sát bên
Không rời tôi, và thầy dắt tôi đến
Nơi một hồn khóc vì bị trói chân.

46 “Hãy cho tôi hay, âm hồn than khóc
Hồn là ai, chân chổng ngược lên trời
Đầu cắm xuống đất như là cái cọc?”

49 Tôi đứng đó, như Đức cha nghe xưng
Tội của một tên sát nhân nguy hiểm
Cố hỏi hắn cho chậm giờ hành hình.

52 Hắn quát to: “Mày đã tới rồi hả
Mày tới rồi hả, Bôniphaxiô?
Đã lừa tao nhiều năm qua “Sấm ký”.

55 Sao mày đã vội sớm chán bạc vàng
Vì vàng mày chẳng sợ thành phản bội
Chống lại nhà thờ, xúc phạm thánh nhân”.

58 Tôi chẳng hiểu gì những lời hắn nói
Giống như một người lãng trí, bẽ bàng
Còn nó cũng không hiểu gì, bối rối.

61 Viếcghiliô liền bảo: “Trả lời nó, con –
“Tôi không phải là người anh lầm tưởng”
Và tôi trả lời như thầy gợi lên.

64 Bấy giờ hồn càng vặn chân dữ dội
Rồi vừa não nuột nói, vừa thở dài:
“Vậy vì điều gì mà ngươi đã gọi?

67 Ngươi muốn biết ta đây là ai chăng
Vì mục đích ấy mà đi vào Ngục
Thì hãy biết: ta từng là Giáo hoàng.

70 Ta đúng là dòng dõi họ nhà Gấu
Quá tham lam tiền cho lũ gấu con
Nên gom bạc vàng nhét đầy cả túi.

73 Dưới đầu ta hãy còn rất nhiều tên
Đi trước ta trong buôn thần bán thánh
Bị nhét trong từng kẽ đá những hồn.

76 Rồi cả ta cũng sẽ rơi xuống đó
Khi kẻ ta lầm với ngươi đến đây
Câu hỏi mà ta hỏi ngươi, sớm quá!

79 Lâu lắm rồi ta bị đốt đôi chân
Lâu lắm rồi bị người ta chôn ngược
Tên sắp đến sẽ không còn bị chôn.

82 Vì sau hắn, từ phía tây sẽ tới
Kẻ chăn chiên vô đạo, lạc loài hơn
Tội của hắn bằng hai ta gộp lại.

85 Nó sẽ là tên Ixaông mới hơn
Nó nói gì vua cũng nghe theo nó
Nước Pháp sẽ trao cho nó ngai vàng”.

88 Tôi nghĩ rằng có phần nào dại dột
Khi đáp lại hắn với lời lẽ sau:
“Hãy cho ta biết bao nhiêu châu ngọc

91 Đức Chúa Trời đòi hỏi Thánh Piêtờrô
Trước khi trao chiếc chìa khoá quyền lực?
Người chỉ nói rằng: “Hãy đi theo ta”.

94 Thánh Pie và người khác không nhận
Từ Matia thứ gì, khi người này
Được chỉ định chỗ lúc này đã trống.

97 Hãy ở yên đấy mà chịu phạt đi
Hãy giữ chặt đồng tiền không đáng giữ
Đã từng khiến ngươi chống lại Cáclô.

100 Và nếu không có điều gì ngăn cản
Do sùng kính những chìa khóa thánh thần
Ngươi từng giữ trong quãng đời sung sướng

103 Thì ta còn dùng lời lẽ nặng hơn
Keo kiệt của ngươi làm đau thế giới
Kích động kẻ ác, áp bức người lành.

106 Các ngươi, những kẻ Thánh Giăng hướng tới
Thấy mụ đàn bà ngự trị trên cao
Và hủ hoá tất cả đám vua chúa.

109 Khi nó sinh ra có bảy cái đầu
Và mười cái sừng phát ra sức mạnh
Chừng nào chồng nó đức hạnh còn cao.

112 Vàng và bạc với các ngươi – thần thánh
Tên sùng thần tượng, nào có khác gì
Nó thờ một, còn các ngươi – trăm thánh.

115 Hỡi Cốtxtăngtanh, tội lỗi cả thế gian
Không phải chuyện cải đạo mà đút lót
Ngươi là Giáo hoàng giàu có đầu tiên!”

118 Khi bài ca này tôi ca cho nó
Không hiểu giận hay cắn rứt lương tâm
Đôi chân hắn không nằm yên tại chỗ.

121 Thầy nhìn tôi với nụ cười hài lòng
Và thích thú với những điều sự thật
Của những lời tôi vừa nói ở trên.

124 Rồi giơ hai cánh tay ra ôm chặt
Tất cả thân tôi áp vào ngực thầy
Và thầy trở lại với con đường thấp.

127 Người đưa tôi lên tận đỉnh vòng cung
Không biết mệt, thầy ôm tôi thật chặt
Đi trên đê nối ngục bốn sang năm.

130 Và tại đó rất nhẹ nhàng, thầy đặt
Tôi trên mỏm đá dốc đứng, gồ ghề
Ngay cả dê rừng cũng không thể vượt.

133 Một thung lũng khác trước mắt mở ra.


Chú thích:

KHÚC XIX

1. Simon: một thầy pháp xứ Samria. Truyền thuyết kể rằng Simon đã dùng tiền để gạ mua phép thần thông của hai thánh tông đồ Pietro và Giovanni. Từ đó mà có danh từ simonia chỉ những kẻ buôn thần bán thánh để trục lợi.
6. Tiếng kèn: của ngày Phán xử cuối cùng.
17. Nhà thờ Thánh Giovanni (Thánh Giăng). Trong Thần khúc có nói nhiều đến hai Thánh Giăng. Một người là Giăng Báptít – nhà tiên tri Do Thái. Sống khổ hạnh trong sa mạc, tập hợp môn đệ và giảng đạo về sự hoán cải nội tâm. Ông rửa tội bằng cách đắm mình xuống sông Giô-đanh (Gioóc-đa-ni). Chúa Giê-su được ông làm lễ rửa tội ở đây (Tân Ước_Mác 1: 9).
Một người nữa là Thánh Giăng (Thánh tông đồ) – môn đệ của Đức Chúa Giê-su, người được coi là tác giả của Kinh Phúc âm IV, sách Khải Huyền và ba lá thư trong Tân Ước (xem thêm khúc XII, 143 và câu 106 của khúc này).
31. Đây là Giáo hoàng Niccolo III, được bầu làm Giáo hoàng từ 1277 đến 1280.
49 – 51. Thời trung cổ ở Italia người ta trừng phạt những kẻ giết người bằng cách chôn đầu xuống đất, chân chổng ngược lên trời. Dante đứng như Đức cha nghe tên tội phạm xưng tội cố để cho chậm lại giờ hành hình.
52 – 54. Niccolo III lầm Dante là Giáo hoàng Bonifazio đã đến thế chân mình nên kêu là đã bị sách Sấm ký đánh lừa.
71. Ta đúng là dòng dõi họ nhà Gấu: nguyên tác tiếng Italia orsa, nghĩa là gấu cái (she-bear). Theo quan niệm thời trung cổ thì gấu là con vật tham lam, hám mồi.
79. Lâu lắm rồi… : Niccolo III chết năm 1280 và đến năm 1303 thì Bonifazio mới đến thay thế, như vậy hơn 20 bị chôn ngược và đôi chân bị đốt.
83. Kẻ chăn chiên vô đạo: chỉ Giáo hoàng Clemente V.
85. Iason (Jason): con trai của Simone II đã hối lộ vua Antioco IV (Antiochus of Syria) một số tiền lớn để được phong làm Đại giám mục của người Do Thái và sau đó sống một cuộc đời phóng đãng. Tên Ixaông mới: là ám chỉ Giáo hoàng Clemente V.
95. Matia (Matthias) được chỉ định thay chỗ Giuda, tên phản bội Chúa Giê-su.
106. Thánh Giovanni (Thánh Giăng) trong sách Khải Huyền (Apocalisse) có nói đến một người đàn bà vô đạo đã hủ hoá tất cả các vua chúa. Người này cưỡi trên một con vật có bảy đầu, mười sừng.
115. Costantin: Dante tin rằng quyền lực Giáo hoàng bắt đầu mạnh lên từ khi Hoàng đế Constantin dời kinh đô Đế chế sang Byzance và “tặng” Roma cho Giáo hoàng Silvestro (Sylvester).

KHÚC XX

Tầng Địa ngục thứ tám, nhục thứ tư – Những thầy bói

Hình phạt mới mà tôi kể giờ đây
Khúc hai mươi của bài ca thứ nhất
Về những ai bị khốn khổ đọa đầy.

4 Tôi đã cố để sao cho hết sức
Nhìn xuống hố mở ra trước mặt tôi
Chao ôi sợ hãi, đầm đìa nước mắt.

7 Tôi thấy men theo một đường vòng tròn
Đám đông vừa đi vừa khóc lẳng lặng
Như trên trần vừa đi vừa đọc kinh.

10 Khi tầm mắt của tôi nhìn hạ xuống
Mỗi người hiện ra một vẻ lạ kỳ
Ở cái nơi mà cằm xoay ngược hẳn.

13 Và mặt bị vặn ngược lại sau lưng
Nên bàn chân họ phải đi giật ngược
Ra phía trước con mắt chẳng thể nhìn.

16 Có thể là vì mắc bệnh bại liệt
Nên thân hình bị vặn như thế chăng
Tôi không biết, không thể nào tin được.

19 Hỡi bạn đọc, nếu Chúa cho phép tôi
Bài học cho bạn, những gì đọc được
Và hiểu tại sao ướt đôi mắt này.

22 Vì họ bị vặn ngược, nên nước mắt
Chảy xuống đầm đìa từ thận đến mông
Tôi đứng gần, đưa tay chùi lên mắt.

25 Tôi tựa vào cột đá của bãi ngầm
Khóc rất nhiều, đến nỗi, thầy tôi bảo:
“Chẳng lẽ con cũng là một kẻ điên?

28 Ở đây chỉ sống lòng thương đã chết
Vì còn ai lầm lỗi hơn cái người
Lại nức nở khi Chúa đà phán xét?

31 Hãy ngẩng đầu lên mà nhìn cái kẻ
Đất nuốt vào trước mắt người Têban
Khiến tất cả kêu: “Anh rơi đâu thế?

34 Hỡi Amfiraốt, sao lại bỏ mình?”
Nhưng anh ta không ngừng lăn xuống vực
Một khi Minốt còn chưa kịp ngăn.

37 Hãy nhìn kia, nay lưng nó thành ngược
Vì nó muốn nhìn về trước quá xa
Nên phải nhìn về phía sau, đi ngược.

40 Hãy nhìn Têrêxia thay dạng đổi hình
Từ nam giới đã biến thành nữ giới
Và đã đổi thay tất cả tay chân.

43 Chỉ lần sau dùng cây gậy đánh lại
Hai con rắn đang quấn quít lấy nhau
Thì lấy lại được hình hài nam giới.

46 Arôngta theo sau, tựa vào bụng ông
Nơi trên dãy Luni, núi cao vòi vọi
Mà dân Cararêđê cày cuốc vẫn lên.

49 Sống trong hang, giữa đá cẩm thạch trắng
Arôngta tha hồ ngắm trăng sao
Và biển cả nhờ tầm nhìn mở rộng.

52 Có người con gái mái tóc buông dài
Che kín ngực nên con không nhìn thấy
Che cả làn da còn mượt lông tơ.

55 Đó là nàng Mantô qua nhiều xứ sở
Rồi dừng lại nơi ta đã sinh ra
Ta muốn con nghe điều ta sắp kể.

58 Khi cha của nàng từ giã cuộc đời
Thì dân Bacô biến thành nô lệ
Một thời gian dài nàng đi khắp nơi.

61 Ở miền bắc Italia xinh đẹp
Có hồ Bênacô ở tầng cao Tirali
Bên dưới chân núi Anpê ngăn đập.

64 Từ hàng nghìn con suối nhỏ, ta tin
Tưới khắp vùng Gácđa và thung lũng
Camênia, Pennicô nước chảy êm đềm.

67 Người chăn chiên thành Vêrôna ở đó
Và Tơrentô hay Bờrétsia
Ai qua đây, ban phước lành cho họ.

70 Thành Pétkiêra hùng mạnh và xinh
Với người Bờrétsia, Bécgamô gan góc
Nơi bờ hồ vây những cánh đồng xanh.

73 Chính từ đây đã tràn ra lượng nước
Không chứa hết trong hồ Bênacô
Chảy thành sông giữa cánh đồng tươi mát.

76 Dòng nước bắt đầu chảy xuống từ hồ
Gọi là Menxiô và chảy đến
Giôvécnô thì đổ vào sông Pô.

79 Gặp cánh đồng, khi chảy xa một quãng
Lòng sông mở rộng tạo thành đầm lầy
Về mùa hạ đôi khi dòng nước bẩn.

82 Đến nơi này một trinh nữ cô đơn
Giữa đầm lầy, nàng tìm thấy vùng đất
Chưa có người ở, cây cối chưa trồng.

85 Để tránh khỏi giao du với mọi người
Nàng chỉ sống với đám người hầu hạ
Rồi đã bỏ lại thân xác trên đời.

88 Về sau dân chúng quanh vùng tản mát
Tụ tập lại đây vì họ biết rằng
Vùng đất này có đầm lầy bao bọc.

91 Họ lập thành phố trên nắm xương tàn
Đặt tên Mantua, chẳng cần tra số
Để tưởng nhớ người đã đến đầu tiên.

94 Dân cư ở đây xưa kia đông đúc
Nhưng sự dại dột của Caxalôđi
Đã để cho Pinamôngtê lừa lọc.

97 Và khi con nghe ở chốn trần gian
Câu chuyện về quê ta không phải thế
Hãy tin rằng: đó là sự dối gian”.

100 “Thưa thầy, lý lẽ của thầy vững chắc
Con rất tin và giờ đối với con
Lý lẽ khác – là hòn than đã tắt.

103 Nhưng xin thầy hãy nói cho con hay
Trong đám kia, có ai đáng chú ý?
Tâm trí con luôn nghĩ đến điều này”.

106 “Người đàn ông có chòm râu – thầy nói –
Dài từ má xuống đến tận bờ vai
Là thầy bói, cái ngày không thể bói

109 Ra đàn ông, mà chỉ bé trong nôi
Ở Anliđô, cùng Canăngta, ra hiệu
Chặt đứt những sợi dây neo thuyền đầu.

112 Ông là Ơripilô, ta đã ca ngợi ông
Trong bộ bi kịch của ta có nhắc
Con biết chưa? Chắc là đã tỏ tường.

115 Còn người kia, có bộ sườn gầy guộc
Là Mikenlê Xítcốttô, tinh thông
Hết tất cả mọi trò gian ma thuật.

118 Đây Guyđô Bônátti, đây Átđenđê
Chỉ mong biết đến da và kim chỉ
Nhưng than ôi, hối hận đã muộn rồi.

121 Và kia là đám đàn bà bất hạnh
Bỏ khung cửi để bói toán hành nghề
Tạo bùa yểm, cỏ cây và tranh tượng.

124 Nhưng mà thôi, giờ đã chạm đến bờ
Hai bán cầu, Cainô đầu gai tỏa sáng
Chạm tới biển ở dưới Xôbilia.

127 Đêm hôm qua trăng đã tròn vành vạnh
Con nhớ không, vì đã hơn một lần
Trăng đã giúp con ở nơi rừng rậm”.

130 Thầy nói vậy cùng tôi, và bước chân.

Chú thích:

KHÚC XX

2. Bài ca thứ nhất: chỉ phần Địa ngục của Thần khúc.
34. Amphiraus: theo thần thoại Hy Lạp là một trong bảy vị vua vây thành Tebe, có phép thuật tự chết rồi sống lại nhưng bị vợ phản bội, tiết lộ bí mật đó nên khi đang ngồi trên chiến xa thì có sét lớn, đất mở ra và nuốt chửng vào nơi Minos đang xét xử.
40. Tiresia (Teresias): theo thần thoại Hy Lạp, Tiresias dùng cây gậy của mình đánh vào hai con rắn đang quấn lấy nhau, bị biến thành phụ nữ trong bảy năm, khi dùng gậy đánh lại hai con rắn kia thì được trở về làm đàn ông, sau đó trở thành người trọng tài trong cuộc tranh luận giữa các vị thần (Dớt và Hera): Ai là người nhận được nhiều hơn khoái cảm của tình yêu – đàn ông hay phụ nữ? Khoái cảm của phụ nữ mạnh hơn khoái cảm của đàn ông gấp chín lần – kết luận của Tiresias. Vì điều kết luận này mà nữ thần Hera tức giận, đã làm cho Tiresias trở thành mù nhưng được thần Dớt ban cho một cuộc sống trường thọ (Metamorphores III).
46. Aruns: thầy bói ở Etrusque, sống vào thời Cesare và Pompei, đã đoán trước chiến thắng của Cesera.
52. Có người con gái mái tóc buông dài: tức Manto, con gái của Tiresias, cũng là thầy bói. Sau khi cha chết phải bỏ trốn đi phiêu bạt nhiều nơi, cuối cùng dừng lại ở Mantova (Mantua), quê hương của Virgilio.
62. Benaco: nay là hồ Garda, giữa hồ có đảo Lechi.
95. Casalodi: Alberto da Casalodi, thủ lĩnh phái Guelfi ở Mantova bị Pinamonte de Bonacolsi dùng mẹo đuổi khỏi thành phố năm 1272.
106 – 114. Euripilo (Eurypylus) và Calcanta (Calchas): là những thầy bói người Hy Lạp ở thành phố cảng Aulide (Aulis), đã chỉ dẫn thời khắc thích hợp để xuất phát, mở đầu cuộc chiến Tơroa. Dante gọi là “ông ra hiệu chặt đứt những sợi dây neo thuyền đầu”. Và cái ngày ấy “không thể bói ra đàn ông”, tất cả đàn ông ra trận, chỉ còn “những bé trai đang nằm trong nôi”. Những điều này đã được Virgilio nói đến trong tác phẩm của mình (Aeneid, II, 114, 161-186).
113. Virgilio gọi tác phẩm Eneide (Aeneid) của mình là tragedia vì được viết bằng phong cách quý tộc, còn Dante gọi tác phẩm Thần khúc của mình là commedia vì được viết theo phong cách quen thuộc.
Dante trong “Thư gửi Can Grande della Scala” cũng đã định nghĩa như sau: “Commedia – đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp trung bình với sự mở đầu nặng nề, rùng rợn và kết thúc có hậu. Tragedia – đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp cao sang với sự mở đầu bình tĩnh, thán phục và kết thúc kinh hoàng”. Thuật ngữ commedia thời trung cổ không có nghĩa là thể loại văn học gây cười hay là hài kịch như ngày nay mà để chỉ về cấp độ phong cách. Còn chữ Thần là do người đời sau thêm vào với dụng ý biểu dương giá trị của tác phẩm. Bởi thế La Divina Commedia dịch sang tiếng Việt là Thần khúc vừa ngắn gọn vừa chính xác.
116. Michele Scotto (Michael Scot): người Scotland, nhà thiên văn và là một thuật sĩ nổi tiếng.
118. Guido Bonatti: nhà thiên văn người Forli; Asdente: thợ giầy ở Parma, bỏ nghề đi làm thầy bói.
125. Cainô đầu gai: tức mặt trăng.

KHÚC XXI

Tầng Địa ngục thứ tám, ngục thứ năm – Thùng nhựa sôi

Từ cầu sang cầu, nói sang chuyện khác
Mà khúc ca tôi cũng chẳng bận tâm
Chúng tôi đang ở trên vòm cầu dốc.

4 Một hố khác, chúng tôi dừng lại xem
Và nghe những lời thở than vô ích
Cái hố này mới tối tăm lạ thường.

7 Giống như người Vinixiani trong xưởng
Vào cuối mùa đông đun nhựa sửa tàu
Và họ trám những con tàu bị hỏng.

10 Trong thời gian không đi biển, nghỉ ngơi
Người quét thân tàu, kẻ giằm khe hở
Trên những con tàu nhiều chuyến ra khơi.

13 Kẻ chữa đuôi thuyền, người kia sửa mũi
Kẻ vặn dây cáp, người làm mái chèo
Người vá lại buồm – buồm đuôi, buồm mũi.

16 Dưới hố đang sôi một thùng nhựa to
Không do lửa đun mà do phép thuật
Và nhựa dính bê bết xung quanh bờ.

19 Trong thùng nhựa đang sôi, tôi nhìn thấy
Không có gì ngoài những bọt nước sôi
Chúng hết phồng to lên, rồi xẹp lại.

22 Thầy cúi xuống và chăm chú ngó nhìn
Thầy hướng dẫn bảo tôi: “Coi chừng đấy!”
Và đưa tay kéo tôi đứng lại gần.

25 Tôi quay lại, như một người tất tưởi
Muốn thấy cái mà mình cần tránh ra
Nỗi sợ bất thần khiến tôi bối rối.

28 Nhưng muốn xem, nên không thể bỏ đi
Tôi thấy một con quỷ đen xuất hiện
Đang chạy trên cầu, về phía chúng tôi.

31 Ôi, dáng quỷ thật vô cùng khiếp sợ
Tôi rùng mình, vẻ hung dữ biết bao
Cánh giang rộng và bước đi rất nhẹ.

34 Trên đôi vai nhọn của nó vểnh lên
Vác một tội đồ ngang lưng bị gập
Và giữ lấy hắn ở những gân chân.

37 Từ trên cầu nó thét: “Bớ lũ quỷ
Đây lão già của nữ thánh Dita
Đặt nó xuống đáy, ta còn quay lại.

40 Thành phố này bọn lầm lỗi có đầy
Để có tiền chúng đổi “không” thành “có”
Chỉ ngoại trừ Bôngtuarô mà thôi.

43 Nó vứt tội đồ rồi quay trở lại
Theo dốc đứng, chưa có con chó nào
Lại khẩn trương đuổi theo tên trộm vậy.

46 Kẻ bị đun chìm xuống rồi nhô đầu
Nhưng quỷ thét từ vòm cầu che khuất:
“Không cần thánh giá Xan Vôntô đâu!

49 Đây không như ở Xéckiô, bơi khác
Nếu ngươi không muốn nếm vuốt chúng tao
Thì lặn xuống chứ đừng trồi lên mặt”.

52 Rồi hàng trăm móc sắt chúng xỉa vào
“Cứ nhảy múa, nhưng ở nơi che kín
Giỏi thì đi mà gian lận xem nào!”

55 Giống như đầu bếp thường sai phụ việc
Dùng móc dìm những miếng thịt xuống nồi
Để cho chúng khỏi nổi lên mặt nước.

58 “Để người ta khỏi nhận thấy là con
Có mặt ở đây, hãy ngồi xuống thấp
Sau tảng đá, nó sẽ che cho con.

61 Còn nguy hiểm cho ta, con đừng sợ
Ta ở đây không phải lần đầu tiên
Và đã gặp, đã quen trò tương tự”.

64 Thầy nói vậy rồi sang phía cầu bên
Và khi bước tới bờ đê thứ sáu
Thầy tỏ ra vẻ điềm tĩnh lạ lùng.

67 Với cái vẻ dữ tợn và hung ác
Của con chó khi lao vào kẻ gian
Chúng kéo đến cầu xin, khi có dịp.

70 Lũ quỷ từ phía dưới cầu đi ra
Chĩa về thầy những mũi xiên bằng sắt
Nhưng người thét: “Chớ ác, hãy chờ!

73 Trước khi xiên vào người ta móc sắt
Một kẻ trong bọn ngươi hãy tiến lên
Nghe, rồi nghĩ xem có nên lao móc”.

76 Cả bọn kêu: “Đuôi Nọc Độc tiến lên!”
Một con tiến, những con kia đứng lại
Nó hỏi: “Nào, có việc gì riêng?”

79 Thầy của tôi nói nhẹ nhàng: “Này Quỷ
Mày thấy rằng, ta đã đi đến đây
Rất bình tĩnh trước dữ dằn đấy chứ.

82 Ta theo giáo luật, thần thánh trên trời
Hãy để ta đi, trời cao đã muốn
Ta dẫn một người qua con đường này”.

85 Lòng kiêu ngạo của con quỷ hạ xuống
Nó buông rơi móc sắt dưới bàn chân
“Thôi đừng dây!” – nó nói cùng đồng bọn.

88 Người dẫn đường của tôi liền kêu lên:
“Hỡi anh đang ngồi nấp sau tảng đá
Hãy đến đây, mọi sự đã bình yên”.

91 Tôi đứng dậy và nhanh chân bước đến
Còn lũ quỷ kia tất cả tiến lên
Khiến tôi sợ chúng huỷ điều thỏa thuận.

94 Tôi thấy đội quân đồn trú ngày xưa
Ra khỏi thành Caprôna, tin lời nói
Bỗng thấy mình bị vây giữa quân thù.

97 Tôi đứng nép sát vào thầy hướng dẫn
Còn đôi mắt nhìn lũ quỷ không thôi
Tướng mạo chúng chẳng có gì lương thiện.

100 Chúng hạ móc sắt xuống hỏi: “thích không?”
Một đứa bảo: “Hãy nện vào mông nó”
Cả bọn đáp: “Ừ, cứ móc vào xem”.

103 Nhưng con quỷ với thầy tôi trao đổi
Liền chạy lại và bảo cả bọn rằng:
“Này lũ quỷ kia, dừng lại, dừng lại!”

106 Rồi bảo chúng tôi: “Không đi lối này
Vì vòm cầu thứ sáu đã bị gục
Tất cả đều đã chìm xuống vực sâu.

109 Nhưng các ngươi muốn tiến lên phía trước
Hãy đi vòng quanh cái tảng đá này
Đến một tảng khác gần đây để vượt.

112 Một ngàn hai trăm, sáu mươi sáu năm
Tính đến hôm qua, muộn hơn năm tiếng
Thì ở đây đã không có con đường.

115 Ta sắp phái mấy đứa đi xem đường
Để nhìn xem có đứa nào quậy phá
Đi với chúng hai vị cứ yên tâm”.

118 “Này tiến lên, Cánh Cụt và Băng Giá –
Nó bắt đầu nói – và mày Chó Điên
Thằng Râu Ngược sẽ cầm đầu mười đứa.

121 Cùng với chúng cả Gió Độc và Rồng
Cả Lợn Nanh Nhọn và tên Vuốt Chó
Thằng Điên Mặt đỏ và thằng Yêu Tinh.

124 Hãy lùng soát cẩn thận quanh lò nhựa
Dẫn hai người an toàn sang bên kia
Nơi hang ổ của các loài dã thú”.

127 “Thầy của con ơi, sao lại thế này
Tốt hơn là ta không cần hộ tống
Thầy đã biết đường – tôi nói với thầy –

130 Nếu thầy tinh mắt thì nên xem lại
Thầy không thấy chúng nghiến răng đó sao
Và lông mày chúng bắt đầu chau lại”.

133 “Không cần sợ và lo lắng đâu con
Cứ mặc chúng nghiến răng cho thỏa thích
Để dọa bọn người khốn khổ bị đun”.

136 Rồi lũ quỷ đi quành sang mé trái
Chúng thè lưỡi ra và cắn để chào
Con quỷ đi đầu đàn, tên đồ tể.

139 Nó ra lệnh thổi kèn từ phía sau.


Chú thích:

KHÚC XXI

7. Người Vinixiani trong xưởng: xưởng tàu nổi tiếng ở Venezia (Venice).
38. Sainte Zita: một người hầu gái ở thế kỷ XIII, sau được tôn làm thành hoàng của thành phố Lucca.
42. Bonturo: Bonturo Dati là một vị quan ưa nhận hối lộ trong Hội đồng thành phố Lucca. Dante dùng với ý mỉa mai.
48. Santo Volto: một loại thánh giá cổ Byzantin làm bằng gỗ đen trong nhà thờ ở Lucca. Bọn quỷ sứ nhạo những kẻ bị đun trong thùng nhựa mặt đen ngòm trông giống như màu của thánh giá kia.
49. Serchio: tên một con sông gần thành phố Lucca, là nơi tắm của dân Lucca.
76. Trong nguyên văn tiếng Italia là Malacoda, trong các bản tiếng Anh để nguyên như vậy, bản tiếng Nga dịch theo nghĩa, giống như bản tiếng Việt của Nguyễn Văn Hoàn. Chúng tôi dùng theo bản tiếng Việt tất cả tên gọi của quỷ sứ vì cho rằng như vậy vừa gọn vừa dễ hiểu hơn.
95. Caprona: một pháo đài của người Pisa bị người Firenze đánh lừa và chiếm năm 1289. Dante cũng là người tham gia.
107 – 114. Một ngàn hai trăm, sáu mươi sáu năm: Dante thể hiện qua cách tính của quỷ Đuôi Nọc Độc. Ở đây đã không có con đường: tức là trận động đất đã làm đổ gục vòm cầu thứ sáu. Đây là trận động đất, theo Kinh Thánh, xảy ra thời điểm Chúa Giê-su chết. Nhà thờ cho rằng Giê-su chết năm 34 tuổi, Dante cũng thừa nhận quan điểm này trong “Bữa tiệc: XII, 23”. Tính từ thời điểm trận động đất xảy ra, theo lời quỷ Đuôi Nọc Độc, là 1266 năm, vì rằng thời điểm mà Dante kể về chuyến đi xuống Địa ngục là năm 1300 (xem khúc I)




Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét