ĐỊA CHÍ THỊ XÃ BỈM SƠN

(Địa đầu xứ Thanh – Vùng đất của công nghiệp và linh thiêng)

MỤC LỤC

Lời nói đầu

Phần I. Khái quát tự nhiên và hành chính

Phần II. Lịch sử hình thành và phát triển

Phần III. Di sản văn hóa – tín ngưỡng – con người

Phần IV. Kinh tế – xã hội trong tiến trình đổi mới

Phần V. Bỉm Sơn hôm nay và định hướng tương lai

Phụ lục tư liệu – trích dẫn thư tịch cổ – hình ảnh minh họa

LỜI NÓI ĐẦU

Thị xã Bỉm Sơn – nằm nơi địa đầu xứ Thanh – là cửa ngõ nối liền Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, nơi núi Tam Điệp hùng vĩ gặp dòng Tống Giang trầm mặc, nơi hình thành nên một trung tâm công nghiệp đầu tiên của Thanh Hóa trong thời kỳ xây dựng xã hội chủ nghĩa.

Từ một miền núi hoang sơ “Cọp Đồng Giao, ma Quán Cháo”, Bỉm Sơn đã vươn lên thành đô thị công nghiệp năng động, gắn với tên tuổi Nhà máy Xi măng Bỉm Sơn – biểu tượng của ý chí công nghiệp hóa Việt Nam.

Tập “Địa chí thị xã Bỉm Sơn” này nhằm giới thiệu toàn diện các mặt địa lý, lịch sử, văn hóa, kinh tế và con người của vùng đất địa đầu Thanh Hóa – nơi hội tụ linh khí và sức mạnh lao động sáng tạo của nhiều thế hệ.

PHẦN I. KHÁI QUÁT TỰ NHIÊN VÀ HÀNH CHÍNH

1. Vị trí địa lý

Thị xã Bỉm Sơn nằm ở cực Bắc tỉnh Thanh Hóa, có tọa độ địa lý từ 19°54’ đến 20°00’ vĩ độ Bắc, 105°48’ đến 105°55’ kinh độ Đông.

 • Phía Bắc giáp thị xã Tam Điệp (tỉnh Ninh Bình).

 • Phía Đông, Tây và Nam giáp huyện Hà Trung.

Bỉm Sơn nằm trên trục giao thông huyết mạch quốc lộ 1A và đường sắt Bắc – Nam, là “cửa ngõ” nối đồng bằng Bắc Bộ với vùng Bắc Trung Bộ.

2. Địa hình – khí hậu – thủy văn

Bỉm Sơn thuộc vùng chuyển tiếp giữa đồng bằng và trung du, có địa hình núi đá vôi xen đồng bằng thấp, bị chia cắt bởi các dãy núi nhỏ của hệ Tam Điệp – Trường Sơn Bắc.

Khí hậu nhiệt đới gió mùa, mùa hè nóng ẩm, mùa đông khô lạnh; lượng mưa trung bình năm khoảng 1.800–2.000 mm.

Sông Tống Giang và các suối Ba Dội, Sòng Sơn là nguồn nước chính, vừa phục vụ nông nghiệp, vừa tạo cảnh quan đặc trưng cho vùng.

3. Đơn vị hành chính

Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính (2023), thị xã gồm hai phường:

 • Phường Bỉm Sơn – trung tâm công nghiệp và hành chính (trên cơ sở sáp nhập các phường Đông Sơn, Lam Sơn, Ba Đình, xã Hà Vinh).

 • Phường Quang Trung – trung tâm tín ngưỡng và dân cư (trên cơ sở sáp nhập các phường Bắc Sơn, Ngọc Trạo, Phú Sơn và xã Quang Trung).

Tổng diện tích tự nhiên 6.700 ha, dân số khoảng 75.000 người (2024).

PHẦN II. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

1. Từ Đồng Giao – Quán Cháo đến đồn Bỉm Sơn

Thế kỷ XIX, vùng đất nay là Bỉm Sơn thuộc huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung. Địa danh “Bỉm Sơn” chưa xuất hiện trong Gia Long chí mà chỉ được ghi trong Đồng Khánh địa dư chí (1886–1888) với tên “Đồn Bỉm Sơn”, nằm trên đường thiên lý Bắc – Nam, nơi quân triều Nguyễn đặt đồn canh để bảo vệ biên giới phía Bắc xứ Thanh.

Dân gian có câu truyền tụng về vùng này:

“Ai đi Quán Cháo, Đồng Giao,

Má hồng để lại, xanh xao mang về.”

Câu ca vừa gợi cảnh hoang vu, vừa nói đến sự hiểm trở của vùng rừng núi Tam Điệp xưa.

2. Tam Điệp – Bỉm Sơn trong kháng chiến Tây Sơn

Năm 1788, theo kế sách của Ngô Thì Nhậm, quân Tây Sơn rút về lập phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn, chờ vua Quang Trung kéo quân ra Bắc.

Vùng Tam Điệp – Bỉm Sơn trở thành “yết hầu” của cả nước. Các địa danh Bái Giáo, Bái Gạo, Biện Sơn nay thuộc phường Quang Trung là nơi từng tích trữ lương thảo, rèn vũ khí cho nghĩa quân.

3. Hình thành đô thị công nghiệp (1980–1981)

Ngày 4/3/1980, Chính phủ quyết định xây dựng Nhà máy Xi măng Bỉm Sơn – một trong 3 công trình công nghiệp trọng điểm quốc gia (cùng Thủy điện Hòa Bình và Nhà máy Phân đạm Hà Bắc).

Ngày 18/12/1981, Hội đồng Bộ trưởng ký Quyết định số 157/HĐBT thành lập thị xã Bỉm Sơn, gồm các đơn vị: thị trấn Bỉm Sơn, thị trấn Nông trường Hà Trung, xã Quang Trung và xã Hà Lan.

Cũng ngày đó, thị xã Sầm Sơn được thành lập, vì thế Bỉm Sơn – Sầm Sơn được gọi là “hai đô thị sinh đôi của Thanh Hóa”.

PHẦN III. DI SẢN VĂN HÓA – TÍN NGƯỠNG – CON NGƯỜI

1. Đền Sòng Sơn

Nằm bên quốc lộ 1A, phường Quang Trung, đền Sòng Sơn là nơi thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh – một trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt.

Truyền thuyết kể rằng đây là nơi Mẫu hiển thánh lần thứ ba. Dù từng bị triều Lê – Trịnh phá bỏ, nhân dân vẫn phục dựng.

Kiến trúc hiện nay theo kiểu nội công ngoại quốc, ba tòa tam quan, hồ bán nguyệt phía trước, có suối bao quanh.

Lễ hội đền diễn ra từ 10–26 tháng 2 âm lịch, thu hút hàng vạn khách.

Ca dao truyền tụng:

“Nhất vui là hội Phủ Dày,

Vui thì vui vậy, chẳng tày Sòng Sơn.”

Năm 1993, đền được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

2. Đền Cô Chín – Chín Giếng

Cách đền Sòng khoảng 1 km, là nơi thờ Cô Chín, tiên nữ hầu cận Mẫu Liễu.

Đền nằm bên suối Ba Dội, có chín giếng nước ngầm trong vắt quanh năm – biểu tượng cho “cửu long ẩn thủy”.

Đền Cô Chín và đền Sòng Sơn hợp thành quần thể Sòng – Chín Giếng, trung tâm tín ngưỡng nổi tiếng nhất xứ Thanh.

3. Con người Bỉm Sơn

Người dân Bỉm Sơn mang đặc trưng của xứ Thanh: cần cù, cương nghị, trung hậu và hiếu học.

Nhiều thế hệ công nhân Nhà máy Xi măng Bỉm Sơn đã góp phần tạo nên “văn hóa công nghiệp” riêng của vùng – gắn bó, trách nhiệm và sáng tạo.

PHẦN IV. KINH TẾ – XÃ HỘI TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI

1. Nhà máy Xi măng Bỉm Sơn – Trái tim của thị xã

Thành lập 1980, khánh thành dây chuyền 1981, với công suất ban đầu 1,2 triệu tấn/năm.

Sau nhiều giai đoạn đổi mới, năm 2010 nhà máy vận hành dây chuyền hiện đại công nghệ Nhật Bản, công suất 2 triệu tấn/năm.

Tổng cộng đến 2025 đã sản xuất hơn 100 triệu tấn xi măng, đóng góp trên 5.000 tỷ đồng ngân sách.

Ngoài ra, công ty còn đầu tư cho công tác xã hội – giáo dục – môi trường, trồng hàng nghìn cây xanh và góp phần kiến tạo diện mạo xanh cho thị xã.

2. Các ngành nghề khác

 • Thương mại – dịch vụ: phát triển mạnh quanh khu công nghiệp và quốc lộ 1A.

 • Nông nghiệp: chuyển hướng sang nông nghiệp sinh thái, cây ăn quả, chăn nuôi hữu cơ.

 • Giáo dục – y tế: hệ thống trường học đồng bộ, tỷ lệ học sinh đỗ đại học cao nhất vùng Bắc Thanh.

PHẦN V. BỈM SƠN HÔM NAY VÀ ĐỊNH HƯỚNG TƯƠNG LAI

Sau khi sắp xếp hành chính năm 2023, dù diện tích giảm, Bỉm Sơn vẫn là trung tâm công nghiệp chiến lược của Thanh Hóa.

Mục tiêu giai đoạn 2025–2035:

 • Phát triển đô thị loại III – hướng tới loại II.

 • Xây dựng thành phố công nghiệp – dịch vụ – văn hóa phía Bắc Thanh Hóa.

 • Bảo tồn và phát huy quần thể tín ngưỡng Sòng Sơn – Cô Chín thành điểm du lịch tâm linh quốc gia.

KẾT LUẬN

Từ một vùng rừng núi hoang vu bên chân Tam Điệp, Bỉm Sơn đã vươn lên thành đô thị công nghiệp tiêu biểu của Thanh Hóa.

Đây là nơi quá khứ – hiện tại – tâm linh – công nghiệp hòa quyện trong một không gian sống động của con người Việt Nam thời đổi mới.

Tên gọi “Bỉm Sơn” vì thế không chỉ là một địa danh, mà là biểu tượng của ý chí vươn lên, của lòng trung kiên và sáng tạo xứ Thanh.

PHỤ LỤC – TRÍCH DẪN TƯ LIỆU

1. Đồng Khánh địa dư chí, quyển 12, triều Nguyễn.

2. Đại Nam nhất thống chí, tập Thanh Hóa.

3. Địa chí Thanh Hóa, Tập I, Nxb KHXH, 2000.

4. Hồ sơ Di tích quốc gia đền Sòng Sơn, Bộ VH-TT, 1993.

5. Tư liệu Công ty Xi măng Bỉm Sơn (1980–2025).

6. Facebook Ngo Hoai Chung “Các huyện tỉnh Thanh Hoá trước ngày giải thể huyện 01/7/2025”

Ảnh minh họa đề xuất:

 • Toàn cảnh thị xã Bỉm Sơn nhìn từ núi Tam Điệp.

 • Đền Sòng Sơn – Cô Chín trong mùa lễ hội.

 • Nhà máy Xi măng Bỉm Sơn ban đêm.

 • Bản đồ vị trí hành chính.

BỈM SƠN

 

Địa đầu xứ Thanh

      Trước khi có đường cao tốc chạy qua Thanh Hóa, nếu từ Nam ra, Bắc vào trên quốc lộ 1A hoặc tầu hỏa đều phải đi qua dốc Xây. Từ Thanh Hóa đi ra, bên kia dốc Xây là thị xã Tam Điệp của tỉnh Ninh Bình. Dốc Xây nằm trên dãy núi Tam Điệp thuộc lãnh thổ của Thị xã Bỉm Sơn, điểm cực bắc của tỉnh Thanh Hóa.

     Trong “tứ sơn” (Bỉm Sơn, Sầm Sơn, Nghi Sơn và Lam Sơn) của tỉnh Thanh Hóa, thị xã Bỉm Sơn và thị xã Sầm Sơn là hai đứa con sinh đôi. Nói sinh đôi vì cả hai cùng một số quyết định, cùng cấp quyết định và cùng ngày thành lập. Cùng với Thị xã Sầm Sơn, ngày 18 tháng 12 năm 1981, thị xã Bỉm Sơn chính thức ra đời với Quyết định số 157/QĐ/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ). Thị xã Bỉm Sơn được thành lập trên cơ sở gộp các đơn vị được tách ra khỏi huyện Hà Trung là: thị trấn Bỉm Sơn, thị trấn nông trường Hà Trung, xã Quang Trung và xã Hà Lan.

     Lý do nào để thành lập đô thị Bỉm Sơn tại vùng đất hoang vu nằm ở cực bắc Thanh Hóa, thuộc huyện Hà Trung, nơi núi đồi hoang vắng, dân cư thưa thớt, có tên là Đồng Giao – Quán Cháo, vùng đất từng có trong ca dao: “Ai đi Quán Cháo, Đồng Giao/ Má hồng để lại, xanh xao mang về”? Câu trả lời là: ngày 4 tháng 3 năm 1980, Chính phủ ra Quyết định thành lập nhà máy xi măng Bỉm Sơn, một nhà máy xi măng lớn, với sự giúp đỡ về thiết bị, kỹ thuật của Liên Xô để đáp ứng nhu cầu xây dựng đất nước sau chiến tranh. Việc thành lập thị xã Bỉm Sơn chính là để tạo lập hạ tầng đô thị, môi trường sản xuất kinh doanh, không gian khoa học công nghệ cho nhà máy xi măng có dư địa phát triển. Đồng thời, với sự ra đời của nhà máy xi măng Bỉm  Sơn, các khu nhà ở của công nhân nhà  máy, các khu dân cư di dân cơ  học mọc lên ngày càng nhiều, các hoạt động dịch vụ gắn với nhà máy ngày càng tấp nập đã tạo cơ sở hạ tầng cho đô thị ra đời. Vì vậy, có thể khẳng định, không có nhà máy xi măng Bỉm Sơn sẽ không có thị xã Bỉm Sơn.

     Việc chọn Bỉm Sơn để xây dựng nhà máy xi măng được chuẩn bị rất sớm. Từ những năm 1968 – 1974, các chuyên gia Liên Xô phối hợp với Việt Nam đã tiến hành khảo sát địa chất tại  khu vực Bỉm Sơn, đánh giá trữ lượng , chất lượng đá vôi và vị trí thích hợp để xây dựng nhà máy. Năm 1975 nhà máy xi măng Bỉm Sơn chính thức được khởi công xây dựng để sau 5  năm, vào năm 1980 Chính phủ Quyết định thành lập nhà máy, tạo tiền đề và động lực cho sự ra đời của thị xã Bỉm Sơn.

    Trong sách “Địa chí Thanh Hóa” tập I, phần Địa lý và Lịch  sử có chép: “Theo “Tên làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX”, thì cho đến đầu thế kỷ XIX vẫn chưa có tên gọi Bỉm Sơn, chỉ có tên gọi chung là Đồng Giao – Quán Cháo. Các vùng đất thuộc thị xã  Bỉm Sơn ngày nay nằm trong tổng Trung Bạn và Thượng Bạn, huyện Tống Sơn phủ Hà Trung, là vùng đất hoang rậm, không có người ở, chỉ có đường thiên lý độc đạo đi qua, thường được xem là vùng đất dữ: “Cọp Đồng Giao, ma Quán Cháo”. Tên gọi Bỉm Sơn của vùng đất này được đặt từ sau thế kỷ XIX, khi ở đây có đồn lính án ngữ đường thiên lý phía bắc thuộc địa phận Thanh Hóa”.

    Tìm trong sử cũ, địa danh Bỉm Sơn xuất hiện lần đầu tại sách “Đồng Khánh địa dư chí” được biên soạn dưới thời vua Đồng Khánh (1886 – 1888) viết về tỉnh Thanh  Hóa, trong phần phủ Hà Trung, huyện Tống Sơn mục Thành trì, đồn lũy có ghi: “Đồn Bỉm Sơn: ở huyện Tống Sơn”.  Sách “Đại Nam nhất thống chí tỉnh Thanh Hóa”, do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn dưới triều vua Tự Đức, ở mục “Đồn ải và các cửa biển” cũng ghi: “Đồn Bỉm Sơn ở xã Bỉm Sơn thuộc huyện Tống Sơn, nay có lính tập đóng giữ”. Trong bài vè “Nhật trình đường bộ” lưu truyền ở Thanh Hóa từ cuối thế kỷ XIX có câu: “Lắng nghe đồn Bỉm thu không/ Nước Cừ (cầu Cừ) lai láng chảy sông Bình Hòa” thì đồn Bỉm chính là nói về đồn Bỉm Sơn. 

   Là thị xã mới có tuổi đời hơn 40  năm, được tách ra từ huyện Hà Trung, nên đặc điểm tự nhiên của Bỉm Sơn được sử sách xưa nêu đều ở huyện Hà Trung và cũng không  nhiều, nổi bật nhất có núi Tam Điệp và sông Tống Giang.

      Chép về núi Tam Điệp, sách “Đồng Khánh địa dư chí” ghi ngắn gọn: “Núi Tam Điệp: ở phía bắc huyện hạt. Núi từ huyện Thạch Thành chạy đến, các ngọn dựng đứng, trùng điệp liền nhau theo 3 mảng. Mảng thứ nhất từ địa giới tỉnh Thanh Hóa chạy ra bắc, tương đối bằng phẳng. Mảng thứ 2 ở chính giữa, cao nhất. Mảng thứ ba chạy đến địa giới Ninh Bình, hơi thấp và bằng phẳng. Vì thế cho nên có tên gọi là núi Tam Điệp. Mảng thứ hai ở nơi giáp giới 2 tỉnh Thanh Hóa và Ninh Bình, từ đỉnh núi nhìn về phía đông là biển rộng mênh mông, đường thông nam bắc qua đó là chỗ yết hầu. Năm Thiệu Trị thứ 2 (1842) vua tuần hạnh phía bắc, có làm bài thơ ngự chế khắc bia và dựng đình bia ở ngọn giữa của núi”.

    Sách “Đại Nam nhất thống chí” trong phần nói về huyện Tống Sơn ghi về núi Tam Điệp: “Ở địa phận tổng Trung Bạn, phía bắc huyện Tống Sơn. Núi bắt đầu nổi từ huyện Thạch Thành chạy lại, cao thấp trùng trùng, nối liền từng ngọn, dọc theo đường trạm, chia làm 3 đợt nối nhau: Đợt thứ nhất ở phía tây bắc Thanh Hóa, thế núi hơi phẳng; đợt thứ nhì một ngọn núi chót vót cao nhất ở giữa là nơi chia địa giới hai tỉnh  Thanh Hóa và Ninh Bình; đợt thứ ba đi tới địa phận Ninh Bình, thế núi đã dần phẳng thấp. Vì thế nên đặt tên là núi Tam Điệp. Đứng trên núi quay về phía đông, ngó ra miền biển, tầm mắt thoáng rộng bao la, thực là một nơi yết hầu (cuống họng) của hai miền Nam Bắc vậy. Gần nơi chót núi, hai bên vách đá cheo leo, giữa có  một lối hẻm, tục truyền là miệng đó của Không Lộ Thiền sư. Năm Thiệu Trị thứ 2 (1842), khi ra Bắc tuần có ngự chế bài thơ, cho khắc vào đá và lập nhà dựng lên ở giữa ngọn núi cao. Bài thơ nguyên chữ Hán như sau:

Đương lộ sầm khâm tích thúy nùng

Tầng tầng túng bộ khóa cầu long

Bất vi Vương ốc không lưu kính

Cánh tác La phù thặng biệt tung

Viễn nhạ tương phùng lâm nhất đính

Cao phan điệt xuất thượng trùng phong

Toàn ngoan phân trấn Thanh Ninh cảnh

Khởi phục bản hồi diệu tú chung.

Tạm dịch quốc văn:

Giữa lối xanh om chót vót chồng

Tầng tầng phóng  bước  cưỡi cầu long

Chẳng như Vương ốc chừa nơi tắt

Còn giống La phù biệt lối thông

Đón tiếp thẳm xa xuôi một ngọn

Với vin cao ngất lại bao trùng

Thanh Ninh hai cõi nhờ đây trấn

Linh tú quanh co lượn khắp vùng…”.

     Sông Tống Giang, con sông được nhà Nguyễn dùng để đặt tên cho huyện Tống Giang thuộc phủ Hà Trung xưa, được sách “Đại Nam nhất thống chí” ghi: “Sông này ở vào địa phận huyện Tống Sơn, bắt nguồn từ khe Thạch Bàn, huyện Phụng Hóa thuộc tỉnh Ninh Bình, chuyển vào huyện Thạch Thành, chuyển xuống cạnh núi Trang Chư huyện Tống Sơn, đi sang qua phía nam cầu Hội Thủy ở xã Quang Lăng, rồi chảy về phía đông đến cửa ải Thanh Đan thì chia làm hai ngả. Một ngả do Nga Cảng chạy sang phía nam đến cửa ải Nga Sơn, họp với sông Nga Giang rót ra cửa bể Bạch Câu và một ngả chảy ra phía đông, tới quãng sông Chính Đại, rồi hợp với hai con sông Trinh Giang và Càn Giang chảy ra ngoài biển cả”.

    Di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng và là điểm đến du lịch hấp dẫn của Bỉm Sơn là đền Sòng Sơn và đền Chín Giếng. Đền Sòng Sơn nằm ngay trên đường thiên lý Bắc – Nam, nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, một trong “tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian người Việt. Đền Sòng Sơn tọa lạc tại làng Cổ Đam, tổng Trung Bạn, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung xưa, nay là phường Quang Trung. Theo truyền thuyết, đây là nơi nữ thần Vân Hương tức Liễu Hạnh công chúa hiển thánh sau lần giáng trần thứ ba tại Phố Cát – Thạch Thành. Tương truyền đền Sòng Sơn được nhân dân xây dựng từ thế kỷ XV – XVI làm nơi Thánh Mẫu Liễu Hạnh an ngự lâu dài để bảo vệ con dân. Trong bối cảnh xã hội thời Lê – Trịnh, khi Nho giáo đang thịnh đạt, lo sợ trước sự ngưỡng vọng, sùng bái của dân gian với Thánh Mẫu, để bảo vệ sự độc tôn về tư tưởng,  triều đình đã cho phá đền Sòng Sơn và Phố Cát. Thần tích đã ghi lại cuộc phá đền và bảo vệ nơi thờ tự này thông qua truyền thuyết về đại chiến Sòng Sơn giữa Liễu Hạnh công chúa với Tiền Quan Thánh của triều đình. Tuy nhiên, trước sức sống mãnh liệt của tín ngưỡng dân gian về Thánh Mẫu, vào giữa thế kỷ XVII, nhà Lê – Trịnh đành phải cho xây lại đền Sòng Sơn và đền  Phố Cát, cấp sắc phong thần “Thượng thượng đẳng tối linh tôn thần”, rồi “Mẫu nghi thiên hạ” với quyền uy đứng đầu các Mẫu trong hệ thống thờ các nữ thần của văn hóa dân gian Việt Nam.

      Qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo đến nay đền Sòng Sơn trở thành điểm hành hương thăm viếng đông đúc của du khách gần xa. Đền có kiến trúc hình chữ tam, quay về hướng Tây Bắc, bên ngoài là tam quan, bên trong có 3 cung: Cung đệ nhất thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh; cung đệ nhị thờ Ngọc Hoàng vua cha thánh mẫu và ngũ vị vương quan; cung đệ tam thờ các ông hoàng, bà cô, phối thờ Đức Thánh Trần và bà chúa Chín. Phía trước đền có hồ nước hình bán nguyệt, sau đền có suối bao quanh, trên suối có cầu đá bắc qua.

       Mặc dù di tích không có quy mô lớn, lại chịu nhiều thăng trầm của lịch sử nhưng trong tâm thức dân gian, đền Sòng Sơn là nơi thờ Mẫu rất thiêng. Suốt quanh năm đền Sòng Sơn dập dìu du khách và các con nhang đệ tử đến chiêm bái, cúng tế. Đặc biệt vào dịp lễ hội mùa Xuân từ ngày mùng 10 đến 26 tháng 2 âm lịch, người dân khắp miền đất nước đổ về đây đông không kể xiết. Dân gian có câu: “Tháng 6 hội gai, tháng 2 hội mía” là cách nói hoán dụ, thông qua đặc sản đặc trưng của vùng đất để nói về lễ hội đền Hàn và đền Sòng. Lễ hội đền Hàn (Hà Sơn) tổ chức vào tháng 6 có nhiều dứa gai bày bán, còn lễ hội đền Sòng Sơn tổ chức vào tháng 2, bày bán nhiều mía Triệu Tường, loại mía tiến vua, là những món hàng quý nên đi vào tâm thức dân gian thành câu ca dễ nhớ, dễ thuộc. Vì thiêng nên trong dân gian cũng lưu truyền những câu ca: “Nhất vui là hội phủ Dày/ Vui thì vui vậy chẳng tày Sòng Sơn”, “Còn trời, còn nước, còn non/ Còn ngày rước Mẫu ta còn đi xem/ Ai về nhắn chị cùng em/ Rủ nhau dắt díu mà lên đền Sòng/ Đền Sòng thiêng nhất xứ Thanh…”. Năm 1993, đền Sòng Sơn đã được Bộ VHTT công nhận là di tích cấp Quốc gia.

     Đền cô Chín, dân gian gọi là đền Chín Giếng cách đền Sòng Sơn không xa, bên bờ suối Ba Dội. Cô Chín cũng là tiên nữ thuộc hạ của Mẫu Liễu Hạnh đã giáng trần theo Mẫu, được mẫu giao cho cai quản sông suối, cửa rừng vùng phía bắc xứ Thanh. Còn gọi là đền Chín Giếng vì cạnh đền cô Chín có dòng suối, dưới lòng suối có 9 giếng ngầm, mùa mưa sẽ là những vực xoáy nước, mùa khô là những giếng nước tronng vắt. Đền Cô Chín nằm trong không gian núi non, suối thác cảnh quan tươi đẹp dưới chân đèo Ba Dội gắn liền với đền Sòng Sơn, trở thành một quần thể thờ tự thống nhất. Trong lễ hội hàng năm, du khách đi hành lễ sẽ theo lộ trình hành hương từ đền Sòng đến đền Đức Ông và kết thúc ở đền Chín Giếng. Vì gắn bó mật thiết như vậy nên trong cách gọi dân gian thường gắn liền hai di tích này, gọi là đền Sòng –  Chín Giếng. Chính vì thế nhiều người, thậm chí có bài viết đã nhầm đền Sòng và đền Chín Giếng là một di tích.

     Bỉm Sơn gắn liền với địa danh Tam Điệp nổi tiếng trong lịch sử với “nước cờ Tam Điệp” của quân sư Ngô Thì Nhậm và chiến thắng oai hùng của hoàng đế Quang Trung đại phá quân Thanh. Năm 1788, lợi dụng lời cầu cứu của Lê Chiêu Thống, nhà Thanh kéo 20 vạn quân xâm lược Đại Việt. Theo kế sách của Ngô Thì Nhậm, đại đô đốc Ngô Văn Sở đã lui về lập phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn để bảo toàn lực lượng, cất giấu binh lương, tạo thành lũy ngăn địch để chờ vua Quang Trung ra Bắc. Tam Điệp là vị trí tập kết quân bộ, vụng biển Biện Sơn, nơi có đảo Nghi Sơn, là căn cứ quân thủy. Tam Điệp và Biện Sơn kết hợp thành căn cứ thủy bộ liên hợp thống nhất, ứng cứu lẫn nhau, “tiến dĩ công, thoái dĩ thủ”, vừa phòng ngự vững chắc, vừa có thể triển khai phản công, tấn công đều thuận lợi. Dựa vào vị trí hiểm trở, kín đáo, hai căn cứ tạo thành nơi ém quân bí mật, an toàn, có thể triển khai được nhiều cánh quân thủy bộ tiến đánh ra đồng bằng Bắc Bộ.

     Tam Điệp là đoạn cuối cùng của dãy núi đá vôi từ Hòa Bình kéo ra tận lợi nước biển đông, thế núi trùng trùng, điệp điệp, dáng núi cao vút như thành lũy. Ninh Tốn, viên tướng nhà Lê - Trịnh đã phải thốt lên: “Binh pháp dạy rằng, tranh được núi thì thắng, giữ chỗ hiểm thì vững. Giữa Thanh Hoa Nội (Thanh Hóa) và Thanh Hoa Ngoại (Ninh Bình) có núi Tam Điệp ngăn cách, ấy là chỗ trời đất xây dựng rất hiểm yếu”. Phòng tuyến Tam Điệp là toàn bộ dãy núi đá vôi Tam Điệp kéo dài từ xã Hà Long qua dốc Xây đến các dãy núi cao ngất phía bắc phường Bỉm Sơn hiện nay. Đây là ranh giới tự nhiên hiểm yếu, núi non hiểm trở và như bức tường thành liên tiếp, án ngữ ngăn cách miền Bắc với miền Trung của nước ta. Ngày nay, các di tích gắn liền với chiến thắng đại phá quân Thanh vào mùa xuân Kỷ Dậu 1789 như Bái Giáo, Bái Gạo là kho vũ khí và kho lương thực của quân Tây Sơn nằm trên đất của phường Quang Trung.

    Nhà máy xi măng Bỉm Sơn chính là trái tim của Bỉm Sơn, được thành lập ngày 4/3/1980, nay được đầu tư, mở rộng và trở thành Công ty cổ phần xi măng Bỉm Sơn. Ngày 12/8/1993, Bộ Xây dựng quyết định thành lập Công ty Xi măng Bỉm Sơn trên cơ sở nhà máy xi măng Bỉm Sơn. Đến năm 2006 công ty xi măng Bỉm Sơn chuyển đổi thành công ty cổ phần xi măng Bỉm Sơn. Đến năm 2010 công ty hoàn thành dây chuyền sản xuất xi măng lò quay phương pháp khô theo công nghệ Nhật Bản với công suất 2 triệu tấn sản phẩm/ năm. Từ đơn vị sản xuất xi măng, công ty đã phát triển kinh doanh đa ngành như sản xuất kinh doanh vật liệu xây dựng, các sản phẩm phục vụ xây dựng và công nghiệp, kinh doanh bất động sản, vận tải hàng hóa. Trải qua 45 năm xây dựng và phát triển, công ty cổ phần xi măng Bỉm Sơn đã sản xuất và cung cấp cho đất nước 100 triệu tấn xi măng, đóng góp cho ngân sách nhà nước gần 5.000 tỷ đồng, tạo ra 3.000 tỷ đồng lợi nhuận và hàng tỷ đồng đóng góp cho an sinh xã hội.

   Thị xã Bỉm Sơn phía bắc giáp thị xã Tam Điệp (Ninh Bình), các phía đông, tây và nam giáp với huyện Hà Trung. Trước khi sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy, thị xã Bỉm Sơn có 7 xã phường trên diện tích hơn 6.700ha. Thực hiện chủ trương chính quyền địa phương hai cấp, thị xã Bỉm Sơn giải thể và được chia thành 2 phường. Phường Bỉm Sơn được thành lập trên cơ sở sắp xếp nguyên trạng các phường Đông Sơn, Lam Sơn, Ba Đình và nhập thêm xã Hà Vinh của huyện Hà Trung. Phường Quang Trung được thành lập trên cơ sở sắp xếp nguyên trạng các phường Bắc Sơn, Ngọc Trạo, Phú Sơn và xã Quang Trung.

     Đến năm 2025 này nhà máy xi măng Bỉm Sơn, nay là công ty cổ phần xi măng Bỉm Sơn tròn 45 tuổi. Dù không còn thị xã Bỉm Sơn nhưng trái tim của Bỉm Sơn, nhà máy xi măng, vẫn đập ngày đêm để cung cấp vật liệu xây dựng cho đất nước. Cái tên Bỉm Sơn vẫn còn, vẫn là địa danh truyền thống gắn với lịch sử dân tộc và kiêu hãnh nơi địa đầu phía bắc của tỉnh Thanh Hóa.

Ps: Ảnh Tam quan đền Sòng Sơn

       Nhà máy xi măng Bỉm Sơn.

Y học cỏ truyền - Mẹo Dân Gian lưu truyền

1. Cách cai rượu:

Lấy 2 lạng hạnh nhân sống cùng một ít bột ngọt pha thành nước, sau đó ngâm hai ngày rồi nhỏ hai giọt vào rượu, cùng uống một ít, có thể cai rượu.

2. Cách cai thuốc lá:

Lấy một quả tân lang (quả cau) (k cần trầu không)

khoan một lỗ nhỏ, đổ một ít dầu thay thuốc lá vào lỗ đó, ngâm nước hai ngày rồi lấy ra để khô, khi muốn hút thuốc, chỉ cần ngửi một cái là không còn muốn hút nữa, ai ngửi cũng có thể cai thuốc lá.

3. Cách giải rượu:

Dấm, đường trắng, nước trà mỗi loại 100g, sau khi uống say, lập tức uống vào, có thể nhanh chóng tỉnh rượu, uống càng nhiều tỉnh càng nhanh.

4. Làm trắng răng:

Khi đánh răng, thêm một chút baking soda lên kem đánh răng, đánh ba lần răng sẽ trắng như ngọc, mảng bám tự nhiên rơi ra.

5. Cách khử hôi miệng:

Mỗi ngày nhai vài lá trà trong miệng ba lần, có thể giữ hơi thở thơm mát, ba ngày sau khử được hôi miệng.

6. Khản giọng phải làm sao:

Lấy 50g giấm tinh, 50g đường trắng, hòa với 250g nước nguội, khuấy đều rồi uống chậm rãi, một ngày là khỏi, bệnh nặng thì tối uống thêm hai lần.

7. Táo bón:

Lấy một đoạn hành to bằng ngón út, chấm ít dầu mè, rồi đưa vào hậu môn, kéo lên kéo xuống; nếu bị táo bón lâu năm thì dùng giấm tinh.

8. Bệnh vẩy nến:

Lấy nửa cân giấm gạo ngâm 1 lạng hạt thông đã bóc vỏ, ngâm hai ngày, mỗi ngày bôi ba lần, hiệu quả càng tốt hơn. Hoặc dùng một thìa bột vỏ quýt hòa với nửa thìa dầu mè rồi bôi.

9. Đau răng tuyệt chiêu:

Lấy nhân đào đốt nóng rồi cắn vào răng đau, làm vài lần sẽ không đau răng nữa.

10. Chảy máu cam:

Khi chảy máu cam nhiều, để bệnh nhân nằm ngửa, tay đối diện với bên mũi chảy máu giơ cao, huyệt vị sẽ tự động khép lại, máu lập tức ngừng.

11. Mắc xương cá:

Dùng giấm cũ súc họng, sau đó nuốt chậm, làm vài lần là khỏi.

12. Hôi chân, nấm chân:

Lấy một cân giấm gạo, đổ vào chậu, ngâm hoặc rửa chân, mỗi ngày hai lần, mỗi lần khoảng một giờ, có thể tiêu viêm sát khuẩn, chữa nấm chân, đơn giản và nhanh, nhẹ thì bốn ngày khỏi hẳn.

13. Điếc, ù tai sau bệnh:

Lấy nước tiểu mèo có mùi tỏi, nhỏ vào tai ba lần, mỗi lần hai giọt có thể chữa khỏi điếc sau bệnh. Ù tai có thể dùng da rắn nung thành tro, thổi vào tai, thổi ba lần là khỏi.

14. Kiểm soát tiểu đường phương pháp mới:

Lấy một cân hạt ngô tươi, thêm nước thích hợp, đun đến khi ngô nở bung, chia làm bốn lần, mỗi ngày uống một bát, phương thuốc này không chữa khỏi hẳn, chỉ kiểm soát bệnh, có thể hạ đường huyết. Người bị phù, tiểu nhiều dùng hiệu quả rất tốt.

15. Ngủ ngáy, nghiến răng:

Trước khi ngủ ngậm một miếng vỏ quýt trong miệng, ngậm 15 phút rồi nhổ ra, làm 3–5 lần sẽ khỏi ngáy và nghiến răng.

16. Hôi chân, ra mồ hôi chân:

Tán phèn chua thành bột mịn, xoa lòng bàn chân 10 phút, làm 3–4 lần, sau đó chân không còn ra mồ hôi, không hôi. Hiệu quả duy trì 7–8 tháng.

17. Động kinh (Dương cước phong):

Lấy một con giun đất, nửa lạng phèn chua, cho vào bát to, dùng nước sôi pha loãng, uống một bát mỗi sáng lúc đói, uống liên tục 10 ngày.

18. Viêm miệng:

Mỗi ngày sáng tối ăn một quả lê, nuốt chậm, giữ 3–4 ngày sẽ cải thiện ngay. Trường hợp nặng cũng có thể dùng cách này.

19. Bệnh mạch vành:

Lấy 50g đậu tương, luộc chín, thêm ít muối ăn nhiều, ăn liên tục 3–4 ngày, phương này giúp kiểm soát bệnh mạch vành không tiến triển, rất hiệu quả, khi phát bệnh cũng dùng phương này.

20. Chữa đau nửa đầu:

Dùng vỏ củ cải trắng dán lên hai bên huyệt Thái Dương mỗi tối 20 phút, hiệu quả nhanh, hết đau đầu thì không cần dán nữa, phương này chủ trị chóng mặt, đầu căng tức.

21. Chữa bệnh trĩ (phương thuốc dân gian):

Lấy 3 lạng urê, cho vào chậu, dùng nước sôi hòa tan, nhúng khăn vào cho ướt rồi vắt khô, đặt lên ghế ngồi xông. Mỗi lần 10 phút, mỗi ngày 3 lần, xông liên tục 7 ngày. Có thể chữa trĩ nội, trĩ ngoại, chảy máu, sa hậu môn.

22. Gọi sữa nhanh:

Vừng rang chín, thêm ít muối, tốt nhất nên ăn trước khi sinh 10 ngày, ăn kèm bữa cơm như món phụ, có thể nhanh chóng tăng sữa, ăn càng nhiều sữa về càng nhanh.

23. Chữa mất ngủ (mẹo nhỏ):

Cắt nhỏ phần trắng của hành, để vào đĩa nhỏ, đặt cạnh gối trước khi ngủ, sẽ ngủ yên giấc, liên tục vài ngày có thể khỏi hẳn. Người mất ngủ lâu năm, chỉ cần áp dụng 5 ngày là khỏi.

24. Bệnh tim:

Mỗi sáng và tối ăn 50g dứa, ăn 5–7 ngày hiệu quả tốt nhất, khoảng 2 năm không tái phát, nếu phát bệnh lại, tiếp tục ăn lần nữa. Người bệnh nặng mỗi ngày ăn 2 lần, có thể ổn định bệnh tình.

25. Suy giảm thị lực phải làm sao:

Lấy vỏ hạnh khô, xé nhỏ, làm gối nhỏ, có thể giúp sáng mắt, dưỡng thần. Có hiệu quả nhất định với giảm thị lực, chảy nước mắt khi gặp gió, cận thị, viễn thị.

26. Nứt da tay chân:

Dùng cao dán phong thấp dán lên chỗ bị nứt, sau một ngày bóc ra sẽ lành, trăm lần như một.

27. Viêm da (mẹo nhỏ):

Lá mướp rừng vò nát, chà lên vùng bị bệnh đến khi đỏ, mỗi 7 ngày chà một lần, làm 3 lần là khỏi; bệnh nặng làm 6 lần sẽ khỏi hẳn.

28. Viêm mũi:

Dùng bông gòn thấm một giọt dầu mè, đặt vào mũi 15 phút rồi lấy ra, liên tục 2–3 ngày, mỗi ngày 3 lần; bệnh nặng tăng thêm 2 lần. Cũng có thể ngâm tỏi với giấm rồi nhét vào mũi.

29. Cao huyết áp:

Lấy 2 lạng rong biển tươi, nấu thành một bát canh rong biển, không cho rau khác vào, sáng sớm uống khi đói, uống liên tục 10 ngày sẽ phục hồi huyết áp bình thường.

30. Thận hư:

Đậu khấu tươi 100g, thêm nước nấu nhừ, cho ít muối, uống trước mỗi bữa cơm, liên tục 3–5 ngày sẽ phục hồi sức khỏe. Nếu thường xuyên ăn, có tác dụng tăng cường thể lực.

31. Cách tẩy nám, đốm trên mặt:

Hạnh ngâm nước cho mềm, bóc vỏ, giã nhuyễn thành bột, thêm một lòng trắng trứng gà khuấy đều, mỗi tối bôi trước khi ngủ, sáng hôm sau rửa bằng rượu trắng, làm đến khi vết nám mờ.

32. Chữa bệnh dạ dày (dân gian):

Lấy 20 vỏ trứng gà đỏ, đặt lên ngói, hơ khô, tán bột mịn, uống với nước đường, trước bữa ăn uống một thìa nhỏ, ngày 2 lần, uống hết là được. Phương thuốc này rất quý, đồng thời có tác dụng bổ sung canxi và chữa bệnh còi xương.

33. Chấn thương bầm tím:

Hẹ giã nát, thêm một ít nước tiểu trẻ nhỏ, đắp lên chỗ bị thương, vài giờ là hết sưng, 3 ngày sau phục hồi bình thường.

34. Giảm béo nhanh:

Mua 2 lạng trà Ô Long ở cửa hàng quốc doanh, uống trong một tuần, trà Ô Long có thể nhanh chóng hòa tan mỡ, thúc đẩy chuyển hóa mỡ, đạt hiệu quả giảm cân, đồng thời phòng ngừa béo phì (trà phải đặc).

35. Bí quyết trường thọ:

Thường xuyên vận động, không nóng giận, không lo lắng, hằng năm nên ăn nhiều tỏi ngâm đường, tỏi ngâm đường là phương thuốc tốt nhất kéo dài tuổi thọ, có thể tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn có hại trong cơ thể.

36. Kinh nguyệt không đều:

Lấy 2 lạng lá Tô Tử (lá tía tô), ngâm nước nóng rồi uống, người nhẹ chỉ cần uống 4 chén là được, người nặng uống nhiều ngày, có tác dụng điều kinh, an thần, đặc biệt hiệu quả với đau bụng kinh, lạnh bụng, kinh nguyệt không đều.

37. Tóc bạc sớm:

Lấy 500g vỏ sò điệp (canh bối) sắc nước gội đầu, mỗi ngày một lần, liên tục 6–8 lần, tóc mọc lại đen và dày, nếu tóc bạc nhiều thì gội thêm vài lần.

38. Da thô ráp trở nên mịn:

Mỗi tối dùng một lòng trắng trứng gà xoa mặt, sau một giờ rửa sạch bằng nước, nếu làm thường xuyên, da sẽ ngày càng mịn.

39. Viêm quanh khớp vai, đau lưng chân, đau thần kinh tọa, thoát vị đĩa đệm:

Lấy 7 con thổ nguyên (bọ xít đất) nung thành tro, 7 lạng rượu vàng, cho chung vào chai, ngâm 7 ngày 7 đêm, mỗi tối lúc 7 giờ uống 7 tiền rượu vàng, đồng thời dùng nắm tay vỗ mạnh lên chỗ đau 7×7=49 lần hoặc 9 lần, bệnh nặng uống nhiều liệu trình sẽ khỏi.

40. Lao phổi (phương thuốc dân gian):

500g kén tằm sống, hơ khô, tán thành bột mịn, mỗi lần uống 3–5g, ngày 2 lần, uống hết là được, hiệu quả rất tốt, phương thuốc này do Viện Nghiên cứu Trung Y Trung Quốc cung cấp.

41. Chữa đau khớp (viêm khớp):

Lấy rơm lúa đốt thành tro, cho vào túi nhỏ, chỗ nào đau thì dán vào đó, mỗi tối dán 1 giờ, dán 3 lần sẽ khỏi. Phương này vừa đơn giản, vừa hiệu quả, có cải thiện rõ rệt với đau lưng, đau chân.

42. Hôi nách:

Dùng 100g giấm gạo, 5g bột hồi hương, trộn đều, bôi nhiều lần dưới nách, hôi nách sẽ biến mất ngay.

43. Ngứa phải làm sao:

Lấy một lát gừng tươi, chà vào lòng bàn chân, nam chà bên trái, nữ chà bên phải, mỗi lần chà 10 phút.

44. Tăng sinh xương (gai xương):

Lấy 4 ống xương ống cừu, đốt bằng củi to đến khi cháy vàng, sau đó nghiền thành bột, mỗi tối sau bữa cơm uống với 1–2 lạng rượu vàng, dùng liên tục vài lần.

45. Nuốt phải vật kim loại:

Lấy hẹ xào chín, nuốt từng miếng to, vật sẽ theo phân ra ngoài. Với mảnh kính vỡ, sau khi nuốt phải cũng có thể dùng phương này.

46. Tay chân tê dại:

Nấm mèo đen đã ngâm, nhân đào, mật ong mỗi thứ 120g, giã nhuyễn, để vào bát hấp nóng, chia ăn hết trong 4 ngày, sẽ khỏi tê dại vĩnh viễn. Phụ nữ mang thai cấm dùng.

47. Rụng tóc, gàu:

Lấy rễ cải thảo, rửa sạch, thái lát, cho vào nồi gang thêm đủ nước, đun sôi rồi thêm giấm tinh, dùng để gội đầu, liên tục 7–8 ngày, tóc sẽ mềm mượt, bóng đẹp, gàu biến mất nhanh, không rụng tóc.

48. Chữa nấm móng (móng tay/móng chân bị mốc):

Tỏi vỏ tím giã nhuyễn, thêm ít phèn chua trắng, bôi lên móng bị bệnh, không bôi quá dày, dùng nilon bọc kín móng, nilon có tác dụng che sáng tốt, chỉ cần 7–8 ngày, cảm giác căng tức là khỏi.

49. Tẩy giun đũa:

Hạt bí đỏ (bóc vỏ giữ nhân) 50–100 hạt, nghiền nát, thêm nước và đường vừa đủ, khuấy thành hồ, uống lúc đói một lần sẽ khỏi. Phương này có thể tẩy nhiều loại ký sinh trùng ở trẻ em.

50. Viêm tuyến vú:

Lấy một miếng nhỏ cây xương rồng, giã nát, thêm 3 giọt dầu mè, đắp lên chỗ bị bệnh.

51. Chữa mắt cá chân (chai chân):

Lấy một miếng băng dính, cắt lỗ nhỏ giữa, dán lên mắt cá, lỗ trùng với mắt cá, rồi rắc ít bột urê (phân hóa học) lên mắt cá, dán thêm miếng băng dính khác đè lên, 3 ngày thay một lần, thay 6 lần, mắt cá tự tiêu biến.

52. Viêm tiền liệt tuyến:

Táo khô 3 lạng, gan gà trống 3 cái, hầm nhừ, ăn cả nước lẫn cái, uống liên tục 3 lần.

53. Thấp khớp dạng thấp:

Lấy cành dâu non, bao nhiêu cũng được, thái nhỏ, trộn ít rượu, xào vàng, thêm nước sắc uống, sáng tối mỗi lần 1 chén, uống liên tục có hiệu quả.

sưu tầm : YHCT

NỘI CHIẾN HOA KỲ 1861-1865

MỘT SỰ KIỆN ĐÃ THAY ĐỔI LỊCH SỬ HOA KỲ, CUỘC NỘI CHIẾN TRẢ GIÁ 600.000 SINH MẠNG VÀ BIẾN ĐẤT NƯỚC TỪ MỘT TẬP HỢP CÁC TIỂU BANG THÀNH MỘT QUỐC GIA, NHƯNG VẪN ĐỂ LẠI NHỮNG VẾT SẸO LÂU DÀI

Sự kiện kích động Nội chiến Hoa Kỳ là cuộc bầu cử, vào tháng 11 năm 1860, bầu Abraham Lincoln làm tổng thống. Lincoln là một đảng viên Cộng hòa chống chế độ nô lệ, điều này báo trước những rắc rối cho các tiểu bang miền Nam của Hoa Kỳ. Trong nhiều năm, các tiểu bang miền Nam đã bị mắc kẹt trong cuộc đấu tranh mà họ coi là sống còn với các đối tác của họ ở miền Bắc về đạo đức và tính hợp pháp của chế độ nô lệ. Có khoảng 4.000.000 nô lệ da màu ở miền Nam vào đầu Nội chiến, và họ cần sử dụng nô lệ để canh tác các loại cây bông vải và thuốc lá, là động lực thúc đẩy nền kinh tế miền Nam.

Mỗi khi một tiểu bang miền Tây mới được gia nhập vào Liên bang, miền Nam muốn đó là một tiểu bang theo chế độ nô lệ, trong khi miền Bắc muốn nó được tự do. Các tiểu bang miền Bắc đông dân hơn, công nghiệp hóa hơn được đại diện tốt hơn tại Hạ viện, nơi đại diện phụ thuộc vào dân số. Miền Nam, lo sợ rằng miền Bắc sẽ giành được đủ quyền lực để xóa bỏ chế độ nô lệ, đã tìm cách để các tiểu bang mới trở thành tiểu bang theo chế độ nô lệ để ít nhất là duy trì sự cân bằng quyền lực tại Thượng viện Hoa Kỳ.

Nhưng cuộc bầu cử của Lincoln đã biến điều này thành vô vọng, vì ông đã tuyên bố trong chiến dịch tranh cử của mình rằng ông sẽ phản đối mạnh mẽ bất kỳ tiểu bang nô lệ nào khác. Trong vòng vài tháng, 11 tiểu bang, bắt đầu từ Nam Carolina, đã ly khai và thành lập Liên minh miền Nam Hoa Kỳ, với tổng thống là Jefferson Davis và vị tướng lãnh đạo sẽ là Robert E. Lee.

Phát súng đầu tiên của Nội chiến nổ ra vào ngày 12 tháng 4 năm 1861, khi một khẩu súng cối của Liên minh miền Nam bắn một quả đạn pháo vào Đồn Sumter, pháo đài của Liên bang miền Bắc tại cảng Charleston, Nam Carolina. Trong vòng vài ngày, Sumter buộc phải đầu hàng, và miền Bắc và miền Nam đã có chiến tranh.

Ngay từ đầu, có vẻ như miền Bắc nắm giữ lợi thế. Có 22 tiểu bang thuộc Liên bang so với 11 tiểu bang thuộc Liên minh miền Nam. Miền Bắc đông dân hơn nhiều, có 22 triệu người so với 9 triệu người miền Nam (trong đó có 4 triệu là nô lệ). Ngoài ra, miền Bắc sở hữu nhiều ngành công nghiệp nặng hơn miền Nam.

Tuy nhiên, lợi thế không hoàn toàn thuộc về phía Liên bang. Hầu hết các sĩ quan quân đội chính quy của Hoa Kỳ, những người tốt nghiệp West Point đã tham gia trong Chiến tranh Mexico, đã chọn phe miền Nam. Các tướng lĩnh miền Bắc là những người được bổ nhiệm theo xu hướng chính trị. Miền Nam ban đầu đã áp dụng hệ thống nghĩa vụ quân sự, trong khi miền Bắc, trong hai năm đầu của cuộc chiến, phụ thuộc vào một đội quân tình nguyện. Quan trọng hơn, miền Nam không cần phải xâm lược và chinh phục lãnh thổ miền Bắc để giành chiến thắng trong cuộc chiến. Họ chỉ cần giữ vững lập trường và giành đủ thắng lợi lớn để thuyết phục miền Bắc xin hòa giải và cho phép Liên minh miền Nam ly khai và trở thành một quốc gia riêng biệt.

Vào đầu cuộc chiến, Lincoln ngay lập tức phong tỏa các cảng miền Nam, bước đầu tiên trong “Kế hoạch Anaconda” nhằm ép Liên minh miền Nam phải khuất phục, bao gồm việc mở cửa Sông Mississippi cho lực lượng Liên bang và chiếm thủ phủ Richmond, Virginia của miền Nam. Lúc đầu, quân đội Liên minh miền Nam dưới quyền Robert E. Lee đã thành công ở chiến trường phía đông, đánh bại Liên minh miền Bắc tại Trận Bull Run (còn được gọi là Trận Manassas lần thứ nhất theo tên thị trấn gần nơi diễn ra trận đánh) ở Virginia vào tháng 7 năm 1861.

Tuy nhiên, vào đầu năm 1862, một thiếu tướng Liên bang tương đối vô danh tên là Ulysses S. Grant đã chiếm được Pháo đài Henry và Pháo đài Donelson trên Sông Tennessee, làm tê liệt nghiêm trọng quân Liên minh miền Nam tại chiến trường phía tây. Vào mùa xuân năm đó, chỉ huy mới Quân đoàn Potomac của Lincoln, Tướng George McClellan, đã phát động chiến dịch trên bán đảo Virginia mong chiếm Richmond, nhưng, di chuyển quá chậm và bị cản trở bởi chiến dịch của Stonewall Jackson tại Thung lũng Shenandoah, ông đã bị lực lượng Liên minh miền Nam đánh bại nặng nề trong Trận chiến Bảy Ngày và buộc phải quay trở lại Washington.

Trong khi đó, Grant đã chiến đấu với Liên minh miền Nam và hòa trong Trận Shiloh đẫm máu, ở Tennessee. Trận chiến đó đã thuyết phục cả hai bên rằng cuộc chiến này sẽ không giống bất kỳ cuộc chiến nào khác cho đến nay. Điểm sáng duy nhất của Liên minh là việc Đô đốc David Farragut chiếm được New Orleans vào mùa xuân và thực tế là George McClellan đã có thể ngăn chặn được cuộc tiến công về phía bắc của Lee trong trận chiến được Bắc quân gọi là Antietam (vì có một dòng suối ở giữa chiến trường) và được Nam quân gọi là Sharpsburg (lmột ngôi làng gần đó) vào tháng 9 năm 1862.

Tuy nhiên, McClellan đã không tiến lên để giành chiến thắng, và Lincoln đã cách chức ông ta. Trong 12 tháng tiếp theo, Lincoln sẽ bổ nhiệm 5 vị tướng khác nhau làm người đứng đầu Quân đoàn Potomac, tìm kiếm một người đủ mạnh mẽ để đánh bại Lee. Vào cuối tháng 12 năm 1862, Quân đội Liên bang dưới quyền Tướng Ambrose Burnside đã phải chịu một thất bại thảm hại tại Fredericksburg, Virginia. Người kế nhiệm ông, Tướng Joseph Hooker, đã bị Lee đánh bại một cách quyết định tại Chancellorsville, Virginia, vào tháng 5 năm 1863, mặc dù Stonewall Jackson đã tử trận, đây là một đòn giáng mạnh vào miền Nam.

Lincoln bổ nhiệm Tướng George Gordon Meade làm tổng tư lệnh mới của mình. Cuối cùng, Meade đã có thể đánh bại Lee một cách quyết định trong Trận Gettysburg, Pennsylvania, vào tháng 7. Cùng lúc đó, Tướng Ulysses S. Grant, lúc này là chỉ huy của lực lượng Liên bang ở phía tây đã chiếm được pháo đài quan trọng của Liên minh miền Nam là Vicksburg, trên sông Mississippi. Việc Grant tiếp tục tiêu diệt lực lượng Liên minh miền Nam tại Chattanooga, Tennessee, có nghĩa là Liên minh miền Nam hiện đang bị dồn vào chân tường.

Năm 1864, Lincoln bổ nhiệm Grant làm chỉ huy của toàn bộ lực lượng Liên bang. Lực lượng Liên bang tăng lên do chế độ nghĩa vụ quân sự, và sức mạnh công nghiệp khổng lồ của họ cung cấp đạn dược và vật tư vô tận. Grant lúc này đã tiến hành một cuộc chiến tranh tiêu hao tàn khốc chống lại miền Nam bị suy yếu do tình trạng thiếu hụt nhân lực không thể thay thế và sự phong tỏa hiệu quả của Liên bang. Khi Grant tiến về Virginia, các trận chiến lớn đã diễn ra vào tháng 5 và tháng 6 tại Wilderness, Spotsylvania Courthouse và Cold Harbor, và đến tháng 6 năm 1864, quân Liên bang đã bao vây Petersburg, gần Richmond.

Trong khi đó, Tướng William Tecumseh Sherman, lúc này là chỉ huy của lực lượng Liên bang ở phía tây, đã được cử đi tấn công nhà ga đường sắt chính và thành phố tiếp tế Atlanta, Georgia. Ông đã đạt được mục tiêu này vào tháng 9, và sau đó ông đã mở một chiến dịch hành quân nổi tiếng qua miền Nam đến bờ biển Savannah, Georgia, để lại phía sau một con đường chết chóc và tàn phá dài 300 dặm (485 km) và rộng 60 dặm (95 km).

Vào tháng 3 năm 1865, quân đội của Lee bị đánh bại tại Petersburg, và Richmond thất thủ ngay sau đó. Lee đầu hàng quân đội của mình trước Grant tại Tòa án Appomattox ở Virginia vào ngày 9 tháng 4. Lực lượng lớn cuối cùng của Liên minh miền Nam, lực lượng Tướng Joseph E. Johnston, đầu hàng Sherman gần Durham, Bắc Carolina, vào ngày 18 tháng 4.

Nhưng Lincoln đã bị ám sát bởi một người miền Nam quá khích John Wilkes Booth tại Washington, D.C., vào ngày 14 tháng 4, khiến đất nước bị chiến tranh tàn phá này có một tương lai bất định. Sau một thời kỳ Tái thiết đầy tham nhũng và có tính trả thù nhiều hơn là chữa lành, miền Nam sẽ mất ít nhất một thế kỷ mới có thể hoàn toàn tái gia nhập Liên bang. Những vết sẹo của chiến tranh, đặc biệt là về mặt phân biệt chủng tộc và tâm thức “xa cách” của miền Nam, vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.

TRONG BA NGÀY THÁNG 7, MIỀN NAM BỊ CHẶN ĐỨNG – VÀ MỘT NGÔI LÀNG PENSYLVANIA ĐÃ TRỞ THÀNH BẤT TỬ

Trận chiến Gettysburg: Tháng 7 năm 1863

Vào tháng 6 năm 1863, những người lính tinh nhuệ nhất trên lục địa Bắc Mỹ – hoặc họ tự nhận mình như vậy – bắt đầu đổ về những cánh đồng xanh tươi và yên bình ở miền nam-trung Pennsylvania. Họ thuộc Quân đoàn Bắc Virginia, gồm 75.000 quân Liên minh miền Nam, và họ đã hành quân về phía tây và phía bắc từ Virginia, qua Maryland, và thấy chính mình đang ở trong vùng đất giàu có của kẻ thù.

Tướng của họ, Robert E. Lee, đã cấm cướp bóc, nhưng những người lính này đói và họ cần đồ tiếp tế. Vì vậy, họ lấy những gì họ có thể – thức ăn, quần áo, ngựa và thậm chí cả tiền mà họ “trưng dụng” từ các ngân hàng và cửa hàng – để lại các giấy nợ của Liên minh miền Nam. Khi một phụ nữ nông dân phàn nàn sau khi gia súc bị đánh cắp, Tướng James Longstreet lịch sự nói với bà: “Vâng, thưa bà, thật đáng buồn, rất đáng buồn, và những chuyện như thế này đã xảy ra ở Virginia hơn hai năm nay, rất đáng buồn.”

Nhìn lại, nhiều binh lính Liên minh miền Nam đã coi tháng 6 dễ chịu này – những ngày dường như vô tận có thời tiết đẹp, ấm áp và sữa bơ Yankee (người Bắc) béo ngậy – như một giấc mơ bình dị. Trên thực tế, những binh lính nổi loạn dưới quyền một chỉ huy sư đoàn của Lee, A.P. Hill, cảm thấy vô cùng tự tin khi họ tiến đến một thị trấn ngã tư nhỏ có tên là Gettysburg. Họ đã tiêu diệt quân Liên bang tại Fredericksburg, Virginia, vào tháng 12 trước đó và đánh bại họ tại Chancellorsville, Virginia, chỉ một tháng trước đó. Bây giờ họ đang tiến về phía bắc để mang cuộc chiến đến với kẻ thù đáng ghét và giành độc lập cho các tiểu bang miền Nam.

Nhưng trước tiên họ sẽ dừng lại ở Gettysburg. Có một nhà máy sản xuất giày ở đó, và một thứ mà người của A.P. Hill cần là da giày tốt.

“Bọn Người Đó”

Chiến tranh không thể tách rời khỏi chính trị, và khi Lee cùng quân lính của mình tiến về phía bắc vào cuối mùa xuân năm đó, ông đã có những mục tiêu chính trị to lớn trong đầu. Lee rất muốn gây ấn tượng với đảng hòa bình miền Bắc, Copperheads, bằng thiện chí của mình đến nỗi ông đã ra lệnh cho binh lính không được làm hại dân thường hoặc cướp bóc tài sản của họ.

Quan trọng hơn, Lee muốn tiêu diệt Quân đoàn Potomac dưới quyền Joseph Hooker, người mà ông đã đánh bại dễ dàng tại Chancellorsville. Hooker giờ đây đang chậm trễ theo sau Quân đội Bắc Virginia khi nó tiến vào lãnh thổ Liên bang. Một khi Lee đánh bại Quân đoàn Potomac, ông chắc chắn rằng các nước ngoài như Anh và Pháp sẽ công nhận Liên minh miền Nam và Washington sẽ xin cầu hòa.

Đây là những mục tiêu chính trị tốt đẹp, nhưng một vị tướng vĩ đại như Lee lại cho phép mình quên rằng việc đổ máu để đạt được mục đích chính trị là một vấn đề không thể đoán trước. Lee có thể đã tin vào sự bất khả chiến bại của quân đội mình và rằng “bọn người đó”, như Lee gọi binh lính Yankee miền Bắc, sẽ quay đầu bỏ chạy, như họ đã từng làm trước đây. Nhưng lực lượng của Lee không phải là không có điểm yếu. Tướng chỉ huy táo bạo và hung hăng nhất của ông, Stonewall Jackson, đã bị giết chết bởi hỏa lực của phe mình vào tháng 5 tại Chancellorsville sau khi về cơ bản đã giành chiến thắng trong trận chiến đó cho Lee. Và mắt và tai của Lee, kỵ binh của Jeb Stuart, giờ không ở bên ông. Stuart đã lợi dụng lệnh của Lee để thực hiện một cuộc tránh né điên cuồng xung quanh toàn bộ Quân đoàn Liên bang của Hooker.

Vì vậy, khi Lee hành quân về phía bắc, ông không biết Quân đoàn Potomac đang ở đâu, cũng không biết rằng, vào ngày 28 tháng 6, Lincoln đã thay thế Hooker bằng Tướng George Gordon Meade, một sĩ quan Liên bang đã từng bước thăng tiến trong hàng ngũ bằng các chiến tích xuất sắc. Meade quyết tâm ngăn chặn Lee và – với lực lượng kỵ binh của mình – nhanh chóng phát hiện ra rằng Liên minh miền Nam đã tiến vào Pennsylvania.

Meade đã khẩn trương di chuyển quân đoàn 90.000 người của mình về phía bắc từ Maryland, tại đó họ đóng quân, để đối đầu với Liên minh miền Nam.

Lee đã chia nhỏ lực lượng của mình để đạt được mục tiêu ở Pennsylvania, bao gồm chiếm thủ phủ Harrisburg của tiểu bang và phá hủy các cây cầu đường sắt quan trọng. Nhưng khi Lee cuối cùng nhận được tin về quân của Meade đang tiến đến, ông đã ra lệnh cho tất cả các chỉ huy của mình đưa lực lượng của họ đến Gettysburg. Điều này không phải vì Lee muốn chiến đấu ở đó, mà đơn giản là vì thị trấn này là trung tâm của nhiều xa lộ.

Trận chiến bắt đầu

Nhưng khi quân của A.P Hill đến Gettysburg vào sáng ngày 1 tháng 7, họ không quan tâm đến chiến lược lớn hơn này. Họ muốn giày, và họ nghĩ rằng họ sẽ có được giày mới trước khi phần còn lại của quân đội Liên minh miền Nam xuất hiện. Nhưng thay vì một vài dân quân Liên bang mà họ mong đợi, họ thấy hai lữ đoàn kỵ binh Liên bang dưới quyền John Buford, người đã cưỡi ngựa vào thị trấn vào ngày hôm trước đi trước lực lượng Liên bang. Buford được công nhận là một trong những anh hùng Liên bang của trận chiến, những người hành động độc lập, nhìn thấy cơ hội và nắm bắt chúng. Ông nhận ra rằng những ngọn đồi và dãy núi gần Gettysburg là những điểm phòng thủ quan trọng và ông quyết tâm giữ chúng.

Và thế là Buford xuống ngựa và bố trí quân lính của mình trên vùng đất cao phía tây bắc Gettysburg. Khi binh lính của A.P. Hill xuất hiện, quân Buford đã chiến đấu, giữ chân họ trong hai giờ cho đến khi một lữ đoàn bộ binh Liên bang xuất hiện để tăng viện cho họ. Cuộc giao tranh dữ dội đã bắt đầu trở thành một trận chiến thực sự, khi cả hai bên đều cử người đưa tin để tung thêm quân.

Đến chiều ngày 1 tháng 7, 24.000 quân Liên minh miền Nam đã chiến đấu với 19.000 quân Yankee dọc theo các dãy núi phía tây bắc thị trấn. Lee nhận ra rằng ông đã áp đảo được quân địch và có thể phá vỡ được phòng tuyến của chúng. Ông đã phát động một cuộc tấn công của Liên minh miền Nam khiến sườn phải của quân Yankee bị vỡ và cuối cùng buộc phòng tuyến của chúng phải sụp đổ. Lực lượng Liên bang rút lui qua thị trấn Gettysburg đến Đồi Nghĩa trang, ở phía nam.

Tuy nhiên, trận chiến vẫn chưa kết thúc. Lee biết rằng Quân đoàn Potomac gần như chắc chắn sẽ di chuyển nhanh đến Gettysburg. Ông cần chiếm được vùng đất cao trên Gò Nghĩa trang trước khi kẻ thù có thể đào hầm ở đó với lực lượng mạnh. Vào chiều ngày 1 tháng 7, Lee ra lệnh cho Tướng Richard Ewell, chỉ huy của Lữ đoàn Quân 2 và người thay thế Stonewall Jackson, tấn công Đồi Nghĩa trang “nếu có thể.” Do đó, đây là một lệnh tùy ý, và Ewell cho rằng kẻ thù đã củng cố quá vững chắc và do đó đã từ chối. Mặc dù Ewell là một chỉ huy có năng lực, nhưng ông ta thiếu sự nhạy bén và tính hung hăng của Jackson. Nhưng nếu Ewell tấn công vào buổi chiều hôm đó, ông ta gần như chắc chắn sẽ phá vỡ được phòng tuyến của Liên bang.

“Kẻ thù đang ở đó”

Đêm đó, Meade và phần còn lại của lực lượng Liên bang đã xuất hiện và xây dựng một tuyến công sự phòng thủ dài vài dặm. Phòng tuyến Liên bang kéo dài qua Đồi Nghĩa trang và Gò Nghĩa trang, cho đến tận một ngọn đồi có tên là Chóp Tròn Nhỏ

Vào sáng ngày 2 tháng 7, Longstreet và Lee đã khảo sát các tuyến phòng thủ này và sau đó hai người có các ý kiến tranh chấp đầu tiên, nhưng không phải là cuối cùng, vềh trận chiến. Longstreet cảm thấy rằng phòng tuyến của Liên bang hiện đã quá mạnh để tấn công. Ông muốn Lee đánh vào sườn quân Yankee ở phía nam và chiếm giữ các vị trí phòng thủ. Điều này sẽ đặt toàn bộ Quân đoàn Bắc Virginia giữa Washington, D.C. và Gettysburg, điều này chắc chắn sẽ khiến quân Yankee phải rời khỏi các vị trí phòng thủ của họ và tấn công. Một khi họ làm vậy, quân Liên minh miền Nam sẽ cắt họ thành từng mảnh.

Lee không muốn điều này. Ông nghĩ rằng việc phòng thủ sẽ khiến quân lính của mình, rõ ràng đang muốn tấn công kẻ thù, sẽ mất đi khí thế. Lee chỉ vào Gò Nghĩa trang và nói với Longstreet, “Kẻ thù ở đó, và tôi sẽ tấn công hắn ở đó.”

Longstreet trả lời, “Nếu anh ta ở đó, thì đó là vì anh ta nóng lòng muốn chúng ta tấn công anh ta; theo tôi, đó là lý do chính đáng để không làm như vậy.”

Nhưng Lee đã bác bỏ điều này và ra lệnh cho Longstreet tấn công. Bực bội vì bị phản kháng, Longstreet mất gần cả ngày để chuẩn bị lực lượng, vì vậy cuộc tấn công không thể bắt đầu cho đến 4 giờ chiều. Longstreet đã cử 15.000 binh lính dày dạn kinh nghiệm của mình hét lên tiếng hô xung phong xông thẳng về phía phòng tuyến của Liên bang. Cuộc chiến diễn ra ác liệt, tại những cứ điểm đã trở nên nổi tiếng trong lịch sử Hoa Kỳ như Vườn đào, Cánh đồng lúa mì và một đống đá lớn được người dân thị trấn địa phương gọi là Hang ổ của Quỷ.

Mặc dù cuộc tấn công diễn ra muộn, Liên minh miền Nam vẫn tìm thấy cơ hội phi thường. Không thể giải thích được, Liên minh đã bỏ qua việc chiếm Chóp Tròn Nhỏ, ngọn đồi neo giữ sườn phía nam của tuyến phòng thủ của họ. Nếu quân của Longstreet có thể đến được đó, họ sẽ có thể bắn xuống quân Yankee và gửi một lực lượng đánh vào phía sau Liên minh miền Bắc.

Quân miền Nam nhận ra điều này và chạy đua đến ngọn đồi. Cùng lúc đó, một sĩ quan công binh Liên bang là Tướng Gouverneur K. Warren cũng nhìn thấy vấn đề. Phi nước đại đến lữ đoàn Liên bang gần nhất, ông thuyết phục các sĩ quan của lữ đoàn này cử người xông lên phía bên kia của Chóp Tròn Nhỏ. Họ lên đến đỉnh ngay trước khi quân Liên minh miền Nam kịp đến, và một trận chiến ác liệt đã xảy ra. Trong hơn hai giờ, trên sườn đồi phủ đầy đá và cây cối và bị cắt bởi các khe núi, một trung đoàn Alabama và một trung đoàn Maine đã giao chiến dữ dội.

Chỉ huy trung đoàn Maine là một anh hùng Liên bang khác của trận Gettysburg, Đại tá Joshua L. Chamberlain, cựu giáo sư khoa tu từ học tại Cao đẳng Bowdoin. Khi hoàng hôn buông xuống, Chamberlain phát hiện ra một phần ba quân lính của mình đã bị thương vong và số còn lại đang nhanh chóng hết đạn. Xuống đồi, qua làn khói súng bay lơ lửng và tiếng rên rỉ của những thương binh nằm rải rác trên sườn dốc, Chamberlain có thể thấy quân Alabama đang chuẩn bị cho một cuộc tấn công khác.

Và thế là Chamberlain đã đưa ra một trong những quyết định quan trọng nhất của cuộc chiến: Ông ra lệnh cho quân lính của mình lắp lưỡi lê và xung phong. Khi chạy xuống đồi trong cơn điên cuồng, quân Maine đã bất ngờ tấn công quân Liên minh miền Nam, phá tan đợt xung phong của họ và buộc hầu hết quân Liên minh phải đầu hàng. Chóp Tròn Nhỏ đã được cứu vì quân Liên bang lần này đã hành động không giống như quân Liên bằng mà quân miền Nam từng biết: Họ đã từ chối đầu hàng.

“Cuộc thảm sát vô vọng”

Các cuộc tấn công của Liên minh miền Nam vào tuyến Liên bang vào ngày 2 tháng 7 đã được phối hợp kém, và chúng đã không thọc sâu được vào phòng tuyến kẻ thù. Vào cuối buổi tối hôm đó, khi cả hai bên đều đang liếm láp vết thương (18.000 quân miền Nam và miền Bắc đã chết hoặc bị thương vào ngày hôm đó), Lee đã triệu tập một cuộc họp với các sĩ quan của mình. Họ rất ngạc nhiên, khi Lee nói với họ rằng ý định của ông là tấn công vào trung tâm phòng tuyến của Meade vào ngày hôm sau. Lee tin rằng chỉ huy Liên bang miền Bắc đã làm suy yếu trung tâm của mình khiến hai bên sườn của ông ta còn đủ mạnh để đương đầu với các cuộc tấn công của Liên minh miền Nam.

Các sĩ quan miền Nam khác, đặc biệt là Longstreet, không thấy logic trong việc này, và họ đã phản đối, nhưng vô ích. Có lẽ đã suy yếu vì một cơn tiêu chảy mà ông đang mắc phải hoặc thiếu thông tin tình báo mà Jeb Stuart (lính của ông ta chỉ vừa mới về doanh trại, vô cùng mệt mỏi sau chuyến đi ngựa đường dài) có thể đã cung cấp, Lee vẫn quyết tâm thúc đẩy trận chiến này để đạt được mục tiêu của mình.

Một lần nữa, Longstreet phải chuẩn bị cho cuộc tấn công này, và một lần nữa, ông lại chần chừ. “Trái tim tôi nặng trĩu,” sau này ông viết, “Tôi có thể thấy bản chất tuyệt vọng và vô ích của cuộc xung phong và cuộc tàn sát vô vọng mà nó sẽ gây ra.” Nhưng vào lúc 1 giờ chiều, Longstreet ra lệnh cho các khẩu pháo của Liên minh miền Nam khai hỏa dữ dội vào các phòng tuyến của Liên bang, đây là cuộc pháo kích lớn nhất của quân miền Nam trong cuộc chiến.

Sau hai giờ, cuộc tấn công được gọi là Trận Xung kích của Pickett, theo tên của Tướng George Pickett, người chỉ huy một sư đoàn Virginia trong cuộc tấn công, bắt đầu. Chín lữ đoàn Liên minh miền Nam tham gia – với các tướng Pickett, Isaac Trimble và James Johnston Pettigrew. Các lữ đoàn xếp hàng, cờ tung bay, trên một mặt trận dài 1 dặm (1,5 km) với ba phần tư dặm (1 km) cánh đồng thoai thoải trước mặt. Ở đằng xa, quân Yankee chờ đợi sau hàng rào đá và chướng ngại vật.

Theo lệnh của Pickett, quân miền Nam tiến lên. Những người có mặt ở cả hai bên đều kinh ngạc trước vẻ đẹp của cuộc xung phong, mà theo như nhà sử học James M. McPherson đã nói, có vẻ như “một bức tranh về chiến tranh”. Nhưng bức tranh đó không kéo dài được lâu. Đạn pháo của Liên minh miền Nam không gây hại đáng kể cho pháo binh Yankee. Và khi pháo binh Yankee có được tầm bắn, nó liền bùng nổ đáp trả, phá tan hàng ngũ hoàn hảo của quân xám. Rồi, khi quân miền Nam vừa xông tới vừa la hét về phía phòng tuyến của Yankee, quân Liên bang nổ súng từ khoảng cách 200 yard (185 m). Như Longstreet đã dự đoán, đó là một trận thảm sát, với binh lính bị thổi bay khỏi chỗ họ đang đứng. Các trung đoàn Liên bang lao ra khỏi vị trí của họ ở hai bên chiến trường để tấn công vào sườn quân Liên minh miền Nam bằng hỏa lực. Quân Liên minh bị mắc kẹt trong một vùng chết chóc, thậm chí khó có thể di chuyển mà không bị trúng đạn.

VÒNG HÀO QUANG BẤT KHẢ CHIẾN BẠI CỦA QUÂN ĐOÀN BẮC VIRGINIA ĐÃ TAN TÁC. LIÊN BANG ĐƯỢC TRAO NIỀM HY VỌNG MỚI.

Nửa giờ sau kể từ khi cuộc tấn công bắt đầu, 200 quân miền Nam, do Tướng Lewis Armistead chỉ huy, đã tiến qua phòng tuyến của Liên bang miền Bắc. Tất cả đều bị giết sạch trong vòng vài phút. Armistead chết khi tay đang đặt trên một khẩu pháo của Yankee – được cho là “mức nước cao nhất” trong nỗ lực của Liên minh miền Nam trong Nội chiến. Những binh lính miền Nam sống sót sau cuộc tấn công đã đổ về phòng tuyến của Liên minh. Trong số 14.000 quân miền Nam tấn công, chỉ có 7.000 người quay trở lại. Bản thân Lee đã gặp những người lính sống sót và nói với họ: “Tất cả là lỗi của tôi. Chính tôi là người đã để thua cuộc chiến này.”

Lee dự kiến ​​Meade sẽ tấn công vào ngày hôm sau, ngày 4 tháng 7, nhưng vị tướng mới và lực lượng Liên bang của ông đã kiệt sức và chỉ đuổi theo binh lính của Lee đang rút lui một cách chiếu lệ. Trời mưa như trút nước khi quân miền Nam rút lui, mang theo những người bị thương. Binh lính Nội chiến lưu ý trời thường mưa sau một trận chiến lớn, và họ đưa ra giả thuyết rằng có thể là do những đám mây bị nhiễu loạn bởi hỏa lực pháo binh.

Liên minh tổn thất 28.000 người tử trận, mất tích hoặc bị thương (tổn thất của Liên bang là 23.000 người), nhưng thực tế, họ đã mất nhiều hơn thế. Vầng hào quang bất khả chiến bại của Quân đoàn Bắc Virginia đã bị phá vỡ. Liên bang (cũng được khích lệ bởi chiến thắng lớn của Grant tại Vicksburg vào ngày 4 tháng 7) đã được tiếp thêm hy vọng.

Lee trở về Richmond, tại đó ông nộp đơn từ chức cho tổng thống miền Nam Jefferson Davis. “Không ai,” ông viết, “biết rõ hơn tôi về sự bất lực của tôi đối với nhiệm vụ của mình.” Davis từ chối chấp nhận điều này, và Lee tiếp tục chiến đấu. Lee đã thể hiện xuất sắc trong hai năm cuối của cuộc chiến, nhưng ông sẽ không bao giờ thấy mình một lần nữa có một đội quân bất bại sau lưng, tiến vào lãnh thổ của kẻ thù với chiến thắng trong tầm tay.

TƯỚNG ULYSSES S. GRANT: NGƯỜI ANH HÙNG DO THỜI THẾ TẠO RA ĐÃ LÀM THAY ĐỔI VẬN MẠNG CỦA LIÊN BANG

Ulysses S. Grant đã trải qua những chuyến đi tuyệt vọng trong cuộc đời mình, điều này có thể khiến nhân vật cùng tên với ông – chàng Ulysses anh hùng trong Odyssey – hẳn phải nản lòng. Cyclops (bọn khổng lồ một mắt, đối thủ của Ulysses) của Grant là toàn bộ quân đội Liên minh miền Nam, và Siren (Mỹ nhân cư với tiếng hát lung lạc Ulysses) của ông là tiếng gọi quyến rũ của rượu.

Grant sinh năm 1822 trong một cabin hai phòng ở Point Pleasant, Ohio, nơi cha ông điều hành một xưởng thuộc da. Tuổi thơ của Grant chủ yếu không có gì nổi bật ngoại trừ tình yêu dành cho ngựa, và ông là một kỵ sĩ tuyệt vời trong suốt cuộc đời mình. Tuy nhiên, ông đã xoay xở để đảm bảo được một chỗ ngồi tại Học viện Quân sự Hoa Kỳ ở West Point, nơi ông tốt nghiệp, ở hạng giữa lớp, vào năm 1843. Ông tiếp tục phục vụ một cách dũng cảm trong Chiến tranh Mexico-Mỹ năm 1846-1848, đây là nơi thử thách cho nhiều sĩ quan Liên bang và Liên minh tương lai. Trong cuộc chiến đó, Grant được thăng hàm đại úy.

Nhưng sau chiến tranh, Grant trở thành một sĩ quan hợp đồng, phục vụ tại các tiền đồn miền Tây hoang vắng và buồn tẻ, tại thời điểm đó, ông bắt đầu uống rượu rất nhiều. Grant rời quân đội vào năm 1854 và sau khi làm nông và người thu tiền, ông đã đưa vợ mình, Julia, và gia đình đang lớn dần của mình đến Galena, Illinois, nơi ông đến làm việc tại cửa hàng đồ da của gia đình với tư cách là trợ lý cho em trai mình.

Grant là một người thấp bé, thô lỗ và khá ít nói, đã phải chịu đựng cuộc sống như chốn lưu đày ở Galena.

Ông vẫn tiếp tục uống rượu (mặc dù bao nhiêu thì vẫn còn tranh cãi) và có lẽ đã mắc phải một dạng trầm cảm lâm sàng nào đó, khi thấy mình, ở tuổi 38 tuổi vào năm 1860, vẫn còn lủi thủi làm việc trong cửa hàng gia đình. Nhưng khi Nội chiến nổ ra, vào thời điểm cần đến các sĩ quan Liên bang giàu kinh nghiệm, Grant đã sử dụng mối quan hệ mà ông đã tạo dựng được với Nghị sĩ Elihu Washburne của Illinois để trở thành một chuẩn tướng của Trung đoàn Illinois 21.

Vào tháng 2 năm 1862, được hỗ trợ bởi tàu chiến, Grant đã bắt đầu một chiến dịch đánh chiếm các pháo đài quan trọng của Liên minh miền Nam là Henry và Donelson, án ngữ sông Tennessee và Cumberland, các tuyến đường thủy chính của Liên minh. Vào thời điểm Liên bang không nhận được nhiều tin tốt lành nho nhỏ, Grant đã chiếm được các pháo đài, và ông trở nên nổi tiếng khi nói với chỉ huy Liên minh miền Nam của Pháo đài Donelson rằng: “Không có điều khoản nào ngoại trừ đầu hàng vô điều kiện và ngay lập tức là có thể được chấp nhận.”

Bất ngờ, chữ U.S. trong tên viết tắt của Grant có nghĩa là “Unconditional Surrender, Đầu hàng vô điều kiện”. Granı, sau khi bao vây và chiếm Vicksburg, đang trên đường trở thành vị tướng Liên bang hàng đầu của cuộc chiến. Ông là một chiến binh vào thời điểm Liên bang vô cùng cần đến những con người này. Ông không kết bạn được nhiều với tính cách thô lỗ của mình, và những câu chuyện về việc ông uống rượu rất nhiều, phần lớn trong số đó là bịa đặt. Có vẻ như Grant có thể không uống rượu trong thời gian dài, nhưng khi ông chạm vào rượu, ông lại say xỉn. May mắn thay, vợ ông, Julia, và Tham mưu trưởng John A. Rawlins đã có thể giữ ông tránh xa rượu hầu hết thời gian.

Người ủng hộ nhiệt thành khác của Grant là Tổng thống Abraham Lincoln. Lincoln có thể đã không nói (với những người phàn nàn về việc Grant uống rượu): “Hãy tìm hiểu xem ông ấy uống loại rượu whisky nào; Tôi muốn gửi một ít cho tất cả các vị tướng của tôi!” nhưng chắc chắn ông đã tuyên bố: “Những gì tôi muốn là những vị tướng sẽ chiến đấu và giành chiến thắng… Grant đã làm được điều này, và tôi đề xuất sẽ ủng hộ ông ấy.”

Đây là một động thái khôn ngoan của Lincoln. Sau khi Grant được bổ nhiệm làm tổng tư lệnh của tất cả các đội quân Liên bang vào đầu năm 1864, ông đã tấn công mạnh mẽ vào đội quân đang suy yếu của Robert E. Lee, cử William Tecumseh Sherman chiếm Atlanta trong khi tấn công bằng Quân đoàn Potomac vào Virginia, dồn Lee vào chân tường và buộc ông phải đầu hàng vào năm 1865. Một quốc gia biết ơn đã biến Grant thành một anh hùng trường tồn và hai lần bầu ông làm tổng thống, vào năm 1868 và 1872. Chính quyền của ông không thành công lắm. Mặc dù bản thân Grant là một người đàn ông trung thực, nhưng ông đã bị bao quanh bởi những vụ bê bối. Nhưng không phải nói quá khi cho rằng Grant là một trong những chỉ huy quân sự quan trọng nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.

Mặc dù Robert E. Lee là vị tướng thua cuộc trong nỗ lực chiến tranh lớn và mang tính hủy diệt, ít nhất một phần nhằm bảo vệ chế độ nô lệ, Lee vẫn được tôn kính như một thiên tài quân sự và anh hùng.

Không giống như Grant, cuộc sống của Lee trước chiến tranh là một cuộc sống thuận buồm xuôi gió. Sinh ra tại Virginia vào năm 1807, là con trai của người anh hùng Chiến tranh Cách mạng “Light-Horse Harry” Lee, Robert E. Lee tốt nghiệp West Point với vị trí thứ hai trong khóa, được giao nhiệm vụ vào Quân đoàn Công binh Lục quân và chiến đấu anh dũng trong Chiến tranh Mexico-Mỹ, nổi lên với cấp bậc đại tá và sự ngưỡng mộ của cấp chỉ huy , Tướng Winfield Scott, người gọi ông là “quân nhân giỏi nhất mà tôi từng thấy trên chiến trường”.

Sau cuộc chiến đó, Lee được bổ nhiệm làm Giám đốc West Point, và sau đó ông phục vụ với tư cách là một đại tá kỵ binh ở Tây Texas. Lee ở lại quân đội chính quy cho đến khi Virginia ly khai khỏi Liên bang. (Chính trong cương vị này, Lee và trung úy của ông, Jeb Stuart, đã bắt giữ người theo chủ nghĩa bãi nô John Brown tại Harpers Ferry). Khi Virginia ly khai, Lee đã từ chức, nói rằng ông không thể chiến đấu chống lại vùng đất nơi ông sinh ra.

Lee sớm được phong làm tướng chính thức của quân đội Liên minh miền Nam, và ông phục vụ với tư cách là cố vấn quân sự cho Tổng thống Liên minh miền Nam Jefferson Davis. Lee đã lập kế hoạch cho chiến dịch Thung lũng Shenandoah của Stonewall Jackson. Lee nắm quyền chỉ huy Quân đoàn Bắc Virginia vào mùa xuân năm 1862 và nhiều lần đẩy lùi những nỗ lực của Tướng George McClellan nhằm đánh chiếm Richmond vào mùa hè năm đó.

Vào mùa thu, cuộc xâm lược Maryland của Lee đã bị chặn lại tại trận chiến khốc liệt ở Antietam – ngày đẫm máu nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, nơi ông phải chịu 10.000 thương vong so với 12.000 thương vong của McClellan. Nhưng với một đội quân chỉ có 38.000 người, Lee đã có thể đe dọa lực lượng Liên bang của McClellan gồm khoảng 75.000 người. Năm sau, Lee giành chiến thắng vang dội tại Chancellorsville, nơi ông chia quân trước quân đoàn Liên bang lớn hơn của Joseph Hooker và gửi Jackson đột phá vào sườn phải phía bắc.

Một số nhà sử học tin rằng chuỗi chiến thắng quan trọng của Lee vào năm 1862 và đầu năm 1863 không liên quan nhiều đến sự nhạy bén về chiến thuật của ông mà liên quan đến sự nhút nhát của các chỉ huy Liên bang mà ông đối đầu. Nhưng Lee chắc chắn biết cách khai thác điểm yếu của đối thủ một cách tích cực. Mặc dù Lee có phong thái của một quý ông miền Nam, ông là một chỉ huy cứng rắn và tiến hành chiến tranh một cách quyết liệt.

Sau khi đẩy lui Ambrose Burnside tại Fredericksburg, Virginia, Lee đã chứng kiến ​​cảnh những binh lính Liên bang bị tàn sát khi xông vào các chiến hào cố thủ của Liên minh miền Nam và nói với Tướng James Longstreet: “Chiến tranh rõ thật là khủng khiếp. Rồi chúng ta sẽ trở nên thích thú với nó.” Nhưng bản thân Lee cũng đã phạm phải sai lầm tương tự khi tấn công một kẻ thù cố thủ được trang bị súng trường hiện đại vào tháng 7 năm 1863 tại Gettysburg, Pennsylvania, nơi ông đã phái một cuộc tấn công bộ binh lớn vào phòng tuyến Liên bang trong cái gọi là Trận Xung kích của Pickett. Kết quả là ông đã thất bại và mở đầu cho sự kết thúc của Liên minh miền Nam.

Ngày càng bị Grant dồn vào chân tường, Lee đã chiến đấu trong một loạt các hoạt động phòng thủ hậu phương xuất sắc nhưng tốn kém vào năm 1864, trước khi cuối cùng đầu hàng Grant tại Tòa án Appomattox vào tháng 4 năm 1865. Lee trở thành hiệu trưởng của Cao đẳng Washington (nay là Đại học Washington and Lee) ở Virginia, một tiểu bang nơi ông được tôn kính. Bằng thái độ và thành tích quân sự của mình, ông đã khiến cho sự nghiệp của Liên minh miền Nam có vẻ như là một sự nghiệp thiêng liêng, mặc dù cuối cùng, ông đã không giành được chiến thắng duy nhất cần thiết để khuất phục miền Bắc. Lee qua đời vào năm 1870 vì suy tim. Trên thực tế, ông đã nộp đơn xin Chính phủ Liên bang khôi phục quyền công dân của mình, nhưng đơn đã bị mất. Đơn đã được tìm thấy lại vào năm 1970 và được cấp sau khi ông qua đời.

ABRAHAM LINCOLN VÀ BÀI DIỄN VĂN NỔI TIẾNG NHẤT TRONG LỊCH SỬ MỸ

Một trong những bài diễn văn vĩ đại nhất từng được phát biểu trong lịch sử Hoa Kỳ cũng là một trong những bài diễn văn ít được chú ý nhất vào thời điểm nó được phát biểu.

Ngày đó là ngày 19 tháng 11 năm 1863. Địa điểm là Nghĩa trang Quốc gia Chiến sĩ đang được khánh thành bên ngoài thị trấn Gettysburg, Pennsylvania, nơi mà bốn tháng trước đó, hàng ngàn chiến sĩ ở cả miền Bắc và miền Nam đã hy sinh trong một trận chiến cuối cùng đã ngăn chặn được cuộc tiến quân về phía bắc của Quân đoàn Virginia của Robert E. Lee. Xác các binh lính miền Nam đã bị ném thô bạo vào các ngôi mộ tập thể. Xác các bình sĩ miền Bắc được đào lên từ những ngôi mộ chôn cất vội vã cho họ vào mùa hè năm đó, được xác định một cách khó khăn bằng cách tìm ra đơn vị của họ đến từ tiểu bang nào (nếu có thể), và sau đó được cải táng trong những ngôi mộ sắp xếp theo những vòng cung bán nguyệt rộng xung quanh một tượng đài tưởng niệm lòng quả cảm của họ.

:Abraham Lincoln đã đến vào đêm trước để phát biểu trước đám đông tại buổi lễ, nhưng ông không phải là diễn giả chính. Vinh dự đó thuộc về Edward Everett nổi tiếng, người đã phát biểu trong hơn hai giờ. Đây không phải là sự khinh thường đối với Lincoln, như truyền thuyết kể lại, mà chỉ đơn thuần là sự phản ánh thực tế rằng, vào thời điểm đó, các tổng thống Hoa Kỳ ít tham gia vào các vấn đề nhà nước. Tuy nhiên, Lincoln đã đứng lên phát biểu sau khi Everett phát biểu xong, và chỉ trong ba phút với 272 từ đã tập trung cử tọa vào mục đích đằng sau những thương vong khủng khiếp minh chứng là những nấm mồ của những liệt sĩ đang nằm xung quanh họ, đó là tạo ra một quốc gia “của nhân dân, do nhân dân, và vì nhân dân”.

Mặc dù hầu hết sự chú ý vào thời điểm đó đều tập trung vào Everett, nhưng Lincoln mới là người tóm tắt ý nghĩa của ngày trọng đại này bằng những từ ngữ đã đi vào lịch sử. Trên thực tế, Everett đã viết thư cho tổng thống vào ngày hôm sau, nói rằng: “Tôi sẽ rất vui, nếu tôi có thể tự tâng bốc mình, rằng tôi đã đạt đến gần ý tưởng chính của sự kiện trong hai giờ, trong khi ngài chỉ làm trong hai phút.

LÍNH DA ĐEN: CHIẾN ĐẤU VÌ LIÊN BANG CÓ NGHĨA LÀ PHẢI MẠO HIỂM MỌI THỨ VÌ TỰ DO

Abraham Lincoln đã ban hành Tuyên ngôn Giải phóng Nô lệ vào ngày đầu năm mới năm 1863, giải phóng tất cả nô lệ và kêu gọi họ gia nhập Quân đội và Hải quân Liên bang.

Điều này nói thì dễ hơn làm vì có rất nhiều định kiến ​​tồn tại ở phía Liên bang đối với người da đen. Trớ trêu thay, Bộ Chiến tranh miền Bắc gọi cuộc xung đột này là “cuộc chiến của người da trắng” và ban đầu từ chối chấp nhận người da đen vào lực lượng vũ trang với tư cách là lính. Điều này không chỉ đơn thuần là do phân biệt chủng tộc. Người ta thừa nhận rằng những người da đen có vũ trang là cơn ác mộng tồi tệ nhất của Liên minh miền Nam và rằng họ sẽ chiến đấu hết mình chống lại Liên bang nếu những người lính da đen được gửi đến chống lại họ. Tuy nhiên, những người theo chủ nghĩa bãi nô và những người Cộng hòa cấp tiến hơn đã sớm gây đủ áp lực lên Bộ Chiến tranh và việc tuyển dụng những người lính da đen bắt đầu.

Trung đoàn da đen nổi tiếng nhất là trung đoàn 54 Massachusetts, do một người da trắng, con trai của một gia đình bãi nô nổi tiếng, Đại tá Robert Gould Shaw chỉ huy. Vào tháng 7 năm 1864, trung đoàn 54 đã tấn công Fort Wagner, một pháo đài của Liên minh miền Nam bảo vệ lối vào Cảng Charleston. Trong cuộc tấn công trực diện này, Shaw đã tử thương, và trung đoàn 54 mất gần một nửa quân số. Nhưng đơn vị đã cố gắng giữ pháo đài trong một giờ trước khi rút lui trước một cuộc phản công.

Các tờ báo miền Bắc so sánh trận chiến này với Bunker Hill về tầm quan trọng của nó đối với phong trào bãi nô, nhưng phe Liên minh miền Nam không hề lay chuyển. Họ từ chối trả lại thi thể của Shaw cho gia đình ông, nói rằng “chúng tôi đã chôn ông ấy cùng với những tên da đen của ông ta”. Trong chiến tranh binh lính Liên minh miền Nam nhiều lần dùng lưỡi lê đâm những lính da đen của Liên bang khi họ đã ra đầu hàng. Nhưng đến cuối chiến tranh, 130.000 bộ binh và thủy thủ da đen đã chiến đấu cho Liên bang, những người mà theo như Lincoln nói, đã “đặt cược mạng sống” của mình cho đất nước.

https://nghiencuulichsu.com/.../cac-cuoc-chien-tranh-vi.../

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook