Tầng Địa
ngục thứ sáu (kết thúc) – Trật tự ở Địa ngục
Chúng
tôi đến một bờ vách dựng đứng
Nơi
những tảng đá lớn xếp vòng tròn
Và nhìn
thấy những điều rất kinh khủng.
4 Trước
cảnh tượng thật quá đỗi kinh hoàng
Và mùi
thối bốc lên từ vực thẳm
Chúng
tôi đến núp sau nấm mồ đơn.
7 Trên
mộ này có ghi dòng chữ đậm
Nơi giam
Giáo hoàng Anaxtaxiô
Mà
Phôtanh lái chệnh đường chính thống.
10 “Ta
hãy dừng một lát đã nghe con
Để cho
quen dần với mùi hôi thối
Và nữa,
để cho cẩn trọng thêm phần!”
13 Thầy
bảo thế, và tôi liền cất tiếng:
“Ta nên
tranh thủ khỏi phí thời gian!”
Thầy lại
bảo: “Đó là điều ta muốn”.
16 “Sau
những tảng đá, con hãy nhìn xem –
Thầy bắt
đầu – là ba tầng ngục nhỏ
So với
trước kia thì nó bé hơn.
19 Nhưng
cả ba chật ních hồn tội lỗi
Để cho
con sau đấy sẽ ngó nhìn
Con hãy
tìm hiểu những điều lầm lỗi.
22 Trong
các tội căm ghét ở trời xanh
Tội bất
công được coi là tội cuối
Xúc phạm
kẻ khác bằng bạo lực, và gian.
25 Tội
quen thuộc của người là gian dối
Nên Chúa
Trời càng căm ghét nhiều hơn
Ném
xuống đáy sâu, gia tăng phạt tội.
28 Tội
bạo lực ở vòng thứ nhất giam
Và chia
ra làm thành ba vòng ngục
Vì bạo
lực xúc phạm đến ba lần:
31 Xúc
phạm người thân, bản thân mình, Thượng Đế
Xúc phạm
đến của cải hay hình hài
Con thế
thể hiểu ra nhờ suy nghĩ.
34 Người
ta có thể thương tích gây ra
Xúc phạm
đến người khác, hay tài sản
Có thể
cướp bóc, phá hoại, đốt nhà.
37 Những
kẻ gây thương tích cho người khác
Cùng bọn
côn đồ đều bị cực hình
Chúng bị
giam ở trong vòng thứ nhất.
40 Những
kẻ khác xúc phạm bản thân mình
Xúc phạm
tài sản của mình, đau đớn
Trong
vòng thứ hai chỉ biết kêu rên.
43 Còn
những kẻ làm cho đời căm giận
Chơi trò
đỏ đen, vung phí bạc tiền
Phải
khóc than, lẽ ra là sung sướng.
46 Và
những kẻ xúc phạm đến Chúa Trời
Mạt sát
Ngài hay bằng lời nguyền rủa
Khinh
miệt thiên nhiên, thành quả của Ngài.
49 Vì
điều này, ở trong vùng hẹp nhất
In dấu
lửa lên bọn Xốtđôma và Caoócxa
Những ai
trong tim Chúa Trời khinh miệt.
52 Tội
gian lận làm thương tổn lương tâm
Mang tai
hại cho những ai tin cậy
Và những
ai không tin cả chính mình.
55 Thói
tật sau này thực ra cắt đứt
Liên hệ
của tình mà Tạo hoá sinh
Chỗ của
chúng là vòng hai tù ngục.
58 Bọn
đạo đức giả, phù thủy, nịnh thần
Bọn trộm
cắp, bọn buôn thần bán thánh
Bọn cờ
gian bạc lận, bọn lưu manh.
61 Thói
tật kia đã làm cho quên lãng
Tình yêu
tự nhiên, tình cảm yêu thương
Không có
lòng tin tâm hồn cao thượng.
64 Vòng
hẹp nhất, nơi ngự của Đitê
Là tâm
điểm, là trung tâm hoàn vũ
Bọn phản
bội kia vĩnh viễn chôn vùi”.
67 Tôi
thốt lên: “Lời của thầy sáng tỏ
Cái bóng
hình vực thẳm trước mắt con
Thầy đã
kể, ai trong này bị giữ.
70 Nhưng
hãy nói thêm bọn ở trong đầm
Rất hôi
thối, bị gió mưa hành hạ
Và phải
trút bao sức lực cuối cùng.
73 Sao
không ở trong đô thành lửa đỏ
Giam
chúng, khi chúng nguyền rủa Chúa Trời
Còn nếu
không, vì sao bắt chúng khổ?”
76 Thầy
đáp: “Sao hôm nay con lầm
Khác sự
xét đoán mọi ngày sáng suốt
Hay đầu
óc con lầm lạc con đường?
79 Vì
những lời mà con không nhớ hết
Trong
quyển sách “Đạo đức” đã giải bày
Về ba
điều mà trời xanh căm ghét:
82 Thú
tính điên cuồng, hiểm độc, thói buông tuồng
Và hình
như thói buông tuồng nhẹ nhất
Nên Ngài
phần nào xử phạt nhẹ hơn.
85 Nếu
con nghĩ suy những lời nói đó
Rồi xem
trong trí nhớ họ là ai
Mà phải
chịu cực hình ngoài thành lửa.
88 Con
hiểu tại sao những tên độc ác
Bị tách
ra nhưng vẫn chịu cực hình
Dù
Thượng Đế có nhẹ phần xử phạt”.
91 “Ôi
mặt trời sửa cho con cái nhìn
Khiến
con hài lòng khi nghe giải đáp
Nhưng
nghi ngờ cũng quan trọng với con.
94 Xin
thầy hãy trở lại đây một chút
Thầy vừa
nói rằng những kẻ cho vay
Xúc phạm
nhân từ – thì con thắc mắc”.
97 Thầy
tôi đáp: “Bài học cho những ai
Nhà
triết học rất nhiều lần đã giảng
Rằng Tự
nhiên có trước hết trên đời.
100 Và
Nghệ thuật, và Tri thức thần thánh
Ở trong
sách “Vật lý” nếu con xem
Thì chỉ
qua vài trang là cảm nhận:
103 Rằng
Nghệ thuật người trần theo tự nhiên
Giống
như đồ đệ bước theo sư phụ
Là cháu
con của Đấng chốn cao xanh.
106 Nghệ
thuật, Tự nhiên nếu con còn nhớ
Sách
“Sáng thế ký” những câu mở đầu
Rằng con
người sống vui và nở rộ.
109 Còn
kẻ cho vay nặng lãi theo đường
Khinh
miệt cả Tự nhiên và Nghệ thuật
Nó đi
tìm cái mà nó ước mong.
112
Nhưng thời gian trôi mau, giờ là lúc
Chòm Ngư
tinh lấp lánh ở phía đông
Chòm Đại
hùng trải theo luồng Tây-Bắc.
115 Và
xa xa vách đá hạ thấp dần”.
Chú
thích:
KHÚC XI
8.
Anastasio II (Anastasius) làm Giáo hoàng từ năm 496 đến năm 498, mong muốn hoà
giải mâu thuẫn về học thuyết giữa Giáo hội phía Tây và Giáo hội phía Đông đã
đón tiếp Fotin thân tình nên sau này dư luận cho rằng Giáo hoàng Anastasio II
bị Fotin lái đi theo tà thuyết.
50.
Soddoma và Caorsa (Sodom
Caorsa
(Cahors) là thành phố ở miền nam nước Pháp, nổi tiếng là nơi những kẻ cho vay
nặng lãi. Ở Ý từ “caorsini” nghĩa là kẻ cho vay nặng lãi.
65. Dis
(Lucifeo): theo quan niệm thời Trung cổ thì đáy Địa ngục là tâm điểm của quả
đất mà cũng là tâm điểm của vũ trụ.
67 – 90.
Dante thắc mắc rằng tại sao bọn bị hành hạ trong đầm kia không phải giam trong
thành lửa đỏ (tức hình phạt nặng hơn), Virgilio trả lời rằng bọn này tội lỗi có
phần nhẹ hơn và dẫn về cuốn Sách Đạo đức: tức cuốn Etica (Ethics) của
Aristotle, nơi có phân loại và định nghĩa các loại tội: thói buông tuồng
(incontinenza), hiểm độc (malizia), thú tính điên cuồng (malta bestialitade),
theo đó, thói buông tuồng có phần nhẹ tội hơn (sách Đạo đức, quyển V, chương
I).
98. Nhà
triết học: tức Aristotle.
101.
Sách Vật lý: tức cuốn Fisica (Physics) của Aristotle.
107.
Sáng thế ký (Genesis): cuốn đầu tiên của Kinh Thánh.
KHÚC XII
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ nhất – Dòng sông máu
Con
đường đi xuống một bờ dốc đứng
Và có
một con quái vật đứng canh
Khiến
mọi ánh mắt đều nhìn khác hướng.
4 Đó là
do nạn lở đất năm nào
Vì động
đất, núi Tờrentô giáng xuống
Ađixê,
hay vách đá đổ nhào.
7 Đất đá
ầm ầm đổ từ trên núi
Rồi bỗng
nhiên ập xuống những cánh đồng
Tạo nên
đường dốc từ trên cao ấy.
10 Đó là
đường dốc dẫn xuống vực sâu
Từ trên
sườn núi đá kia sụp đổ
Và phơi
bày nỗi ô nhục Cờrétti.
13 Nó
được thai nghén trong tượng con bò
Thấy
chúng tôi, nó tự mình hành hạ
Vì do
lòng căm giận với buồn lo.
16 Nhà
thông thái của tôi liền quát nó:
“Mày lầm
người này là quận công Atênê
Đã tặng
mày cái chết trên trần thế?
19 Hãy
cút đi, đồ súc vật, súc sinh
Người
đâu phải do chị mày chỉ dẫn
Mà đến
để xem những nỗi cực hình”.
22 Giống
như con bò đực bị tử thương
Giật dây
trói nhưng mà không thể chạy
Không
thể đi mà chỉ nhảy điên cuồng.
25 Tôi
thấy Minôtôrô lồng lên hoang dã
Và thầy
tôi kêu lớn: “Hãy qua nhanh
Cần
tranh thủ vì nó đang giận dữ!”
28 Đường
đi xuống, chúng tôi rảo bước chân
Tiếng đá
sỏi trên con đường lạo xạo
Do bàn
chân tôi sức nặng bất thường.
31 Thấy
tôi suy nghĩ trầm tư, thầy bảo:
“Chắc
con nghĩ về quái vật điên cuồng
Mà ta
vừa dẹp cơn điên hỗn láo.
34 Ta
muốn cho con hay rằng trước đây
Ta đi
xuống Địa ngục trong bóng tối
Lèn đá
chưa sụp xuống như lúc này.
37 Nếu
ta không lầm thì chưa lâu lắm
Trước
khi Ngài hạ cố xuống nơi này
Tước của
Đitê mấy mồi to lắm.
40 Khắp
bốn phía chuyển động mạnh vực sâu
Ta ngỡ
vũ trụ vì tình xúc động
Nên đã
quay về với thuở ban đầu.
43 Thế
giới đôi khi vẫn thành hỗn loạn
Chính
thời đó cái lèn đá cổ này
Ở nơi
đây và xa hơn đổ xuống.
46 Nhưng
mà xuống phía dưới con hãy nhìn
Một dòng
sông máu me và sôi sục
Nấu
người dùng bạo lực hại người thân”.
49 Thói
hám của và cơn giận điên cuồng
Làm khổ
ta trong cuộc đời ngắn ngủi
Để rồi
chìm trong vĩnh viễn khốn cùng!
52 Tôi
thấy một vực hình cung cực lớn
Và cả
cánh đồng bốn phía vây quanh
Đúng như
lời thầy của tôi đã dặn.
55 Giữa
vách đá và cả giữa cánh đồng
Nối đuôi
nhau bọn nửa người nửa ngựa
Với cung
tên săn thú như trên trần.
58 Vừa
thấy chúng tôi, chúng liền dừng lại
Ba đứa
liền tách ra đứng bên rìa
Và cung
tên đã sẵn sàng chuẩn bị.
61 Một
đứa gào: “Bọn mi cực hình gì?
Hỡi hai
tên đang từ dốc đi xuống
Trả lời
ngay không tao bắn bọn mi!”
64 Thầy
tôi đáp: “Câu trả lời, khi đến
Chúng ta
tự mình nói với Kirông
Sao
ngươi vẫn bị vũ phu sai khiến?”
67 Rồi
thầy bảo tôi: “Đó là Nétxô
Đã chết
vì nàng Đêjanira kiều diễm
Nhưng
rồi cuối cùng cũng trả được thù.
70 Kẻ
đứng ở giữa, mắt nhìn xuống ngực
Là
Kirông, đã nuôi dưỡng Asin
Và Phôlô
– luôn điên cuồng bực tức.
73 Chúng
đi quanh bờ vực hàng nghìn tên
Dùng tên
bắn hạ những hồn tội lỗi
Định
ngoi lên khi tội lỗi chưa đền.
76 Chúng
tôi đến gần đám đông quái vật
Kirông
lấy tên, rồi dùng đuôi tên
Gạt râu
của mình sang hai bên mép.
79 Khi
đã lộ ra rộng hoác cái mồm
Nó bảo
đồng nghiệp: “Chúng bay có thấy
Cái gã
đi sau khuấy động đá lên.
82 Nghĩa
là không phải bước chân người chết”.
Và thầy
của tôi đã đến kề bên
Nửa
người nửa ngựa cái con quái vật:
85 “Anh
ta còn sống như người trần gian
Nên tôi
dẫn anh đi thăm thung lũng
Không vì
thích thú mà chỉ vì cần.
88 Một
vị dừng bài Thánh ca đang hát
Đã đến
giao cho tôi sứ mệnh này
Tôi
không lỗi lầm, anh ta không trộm cắp.
91 Chính
bậc Đức hạnh đó đã khiến tôi
Cất bước
đường thật kinh hoàng quá đỗi
Hãy cho
một người dẫn đường chúng tôi.
94 Chỉ
giùm tôi chỗ nào có thể lội
Và dùng
lưng cõng giúp anh bạn này
Không
phải âm hồn nên không đi nổi”.
97
Kirông quay phải và bảo Nétxô:
“Ngươi
hãy làm kẻ dẫn đường cho họ
Gặp toán
canh nào thì bảo tránh ra”.
100
Chúng tôi theo kẻ đưa đường phía trước
Đi dọc
bờ sông máu đỏ sục sôi
Nghe
thấy tiếng kêu những người bị luộc.
103 Tôi
thấy nhiều kẻ ngập đến lông mày
Nhân mã
bảo tôi: “Đây là bạo chúa
Từng
khát máu và của cải bao người.
106 Và
đang khóc than những ai hung dữ:
Kìa
Alếchxanđrô và Điônixiô
Từng dìm
Xixilia trong nhiều đau khổ.
109 Và
cái trán có bộ tóc đen kia
Là
Atđôlinô, còn tên tóc sáng
Chính là
Ôpítxô xứ Etti.
112 Tên
này bị đứa con trai giết chết”.
Tôi nhìn
thầy, nhưng thầy tôi bảo rằng:
“Ta thứ
hai còn tên này – thứ nhất”.
115 Và
sau đó chúng tôi bước đến gần
Một đám
tội đồ dường như muốn thoát
Khỏi
dòng máu sôi gần ngập hết thân.
118
Chúng tôi thấy một âm hồn đứng lẻ
“Kẻ
trước bàn thờ đâm thủng trái tim
Nay còn
được thờ trên sông Thêm đó”.
121 Tôi
thấy có rất nhiều kẻ nhô thân
Hoặc nhô
đầu lên khỏi dòng suối đỏ
Trong số
này tôi biết một âm hồn.
124 Dòng
sông máu càng sôi lâu càng cạn
Rồi chỉ
còn lấp xấp đến bàn chân
Ở đó
chúng tôi vượt qua vực thẳm.
127 Nhân
mã nói: “Khi ở mé bên này
Dòng
sông máu kia đang dần dần cạn
Thì có
một điều mà ngươi phải hay:
130 Ở mé
bên kia, sông sâu thêm mãi
Cho đến
khi sẽ tiếp nối với nơi
Đám đông
bạo chúa vẫn còn rên rỉ.
133 Đó
là công lý thánh thần xử phạt
Áttila,
kẻ đã gặp tai ương
Piarô,
Sétxtô tuôn dòng nước mắt.
136 Lửa
đốt lên và nước mắt vĩnh hằng
Riniê
Coónêtô và Riniê Patxô đó
Những kẻ
từng gây bao cuộc chiến tranh”.
139
Nétxô nói xong, vượt qua suối đỏ.
Chú
thích:
KHÚC XII
4 – 9:
Dante gợi nhớ lại nạn lở đất xưa kia xảy ra ở sông Adige giữa vùng Trento và Verona
12 – 25.
Creti (hoặc Creta): tên một hòn đảo, nay gọi là Candia .
Quái vật Minotauro (Minotaur) do Pasifae, vợ của Minosse, vua của đảo Creti,
hôn phối với một con bò đực mà sinh ra.
17. Quận
công Atene (Athens
38. Chỉ
việc Giê-su đã xuống Địa ngục để giải thoát cho một số vĩ nhân chưa qua lễ rửa
tội.
47. Dòng
sông máu: sông Flegetonta (Phlegethon).
65.
Chiron: tên cầm đầu ba con nhân mã nửa người nửa ngựa.
67.
Nesso (Nessus): Nesso yêu nàng Dejanira, vợ của Ercole, chở nàng qua sông Eveno
để cùng nhau đi trốn nhưng Ercole đuổi kịp, dùng tên thuốc độc bắn chết Nesso.
Trước khi chết, Nesso tặng Dejanira chiếc áo có dính máu của mình và dặn rằng
cho ai mặc áo này thì sẽ giành được lòng yêu thương của người ấy. Dejanira tin
là thật, đã đưa cho chồng là Ercole mặc để hàn gắn tình cảm vợ chồng. Không ngờ
Ercole mặc vào bị ngấm thuốc độc phát điên và chết, vì thế Nesso “cuối cùng
cũng trả được thù”.
72. Folo
(Pholus): Folo đến dự đám cưới của Piritoo, vua của người Lapiti, muốn bắt cóc
cô dâu và những phụ nữ có mặt ở đấy. Folo tượng trưng cho bạo lực và tham lam.
88. Tức
là Beatrice.
107.
Alessandro (Alexander): vua Macedone; Dionisio (Dionysius): bạo chúa ở
Siracusa, được các nhà văn cổ đại xem là đại diện cho sự tàn bạo.
110.
Azzolino da Romano (1194 – 1259): kẻ từng gây ra nhiều vụ thảm sát ở Trevigi,
thành phố Padova và vùng Lombardia.
111.
Opizzo da Esti: lãnh chúa vùng Ferrara
114. Ta
thứ hai còn tên này – thứ nhất: ý nói là ở đây thì tên này sẽ giải thích chứ
không phải thầy.
118 –
120. Guido di Monfort (Guy de Monfort): người kế chức của Charles d’ Anjou đệ
nhất ở Toscana, năm 1271 tại buổi lễ ban thánh ở nhà thờ Veterbo đã đâm chết
hoàng tử Henry, con trai của vua Anh Henry III để báo thù cho cha. Tương truyền
con tim của hoàng tử được để trong chiếc chén vàng đặt trên một trụ cầu ở sông
Tamisi (sông Thêm), Luân Đôn.
134.
Attila: vua của bộ tộc Unni (Hun) đã tàn phá các nước châu Âu ở thế kỷ thứ V,
được mệnh danh là “thần roi” (Scourge of God).
135.
Pirro (Pyrrhus): có thể là con trai của Asin đã giết vua Priam mà Dante lấy từ
Eneide; Sesto (Sextus): có thể là con trai của Pompeo mà sau thành hải tặc.
137.
Rinier da Corneto (Rinier of Corneto): một tướng cướp nổi tiếng ở Maremma, thời
Dante; Rinier Pazzo: một thủ lĩnh của đảng Ghibellini ở Toscana khoảng năm
1200.
KHÚC
XIII
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ hai – Những kẻ tự sát, những kẻ xài hoang
Khi
Nétxô còn chưa sang bờ ấy
Thì
chúng tôi đã vào một khu rừng
Chưa
từng có một lối mòn đi lại.
4 Lá cây
một màu xám xịt, không xanh
Cành
không thẳng mà xù xì, vặn vẹo
Gai độc
có nhiều nhưng quả thì không.
7 Thú
rừng tránh cả những vùng trồng tỉa
Từ sông
Xêxina đến Coónêtô
Không
rừng nào rậm, dữ dằn như thế.
10 Đây
là nơi loài ác điểu Ácpi
Làm tổ,
đuổi dân Tơroa chạy khỏi
Thành
Xtrôfađê và thảm hoạ kia.
13 Chúng
có cánh chim nhưng cổ, mặt người
Chân có
vuốt con, bụng đầy lông lá
Trên
cành cây, kêu những tiếng bi ai.
16 Thầy
bảo tôi: “Trước khi ta đi tiếp
Hãy nhớ
rằng ta ở ngục thứ hai
Và vẫn ở
đó – rồi thầy tiếp tục –
19 Cho
đến khi đi vào bãi lửa hoang
Hãy nhìn
cho kỹ và con sẽ thấy
Chứ lời
ta, con có thể không tin”.
22 Khắp
mọi nơi nghe những lời than khóc
Nhưng
tuyệt nhiên không thấy một bóng người
Tôi vội
vàng dừng chân vì sửng sốt.
25 Tôi
ngỡ thầy đoán là tôi tin rằng
Lời than
khóc là những người ẩn nấp
Sau
những lùm cây cả một đám đông.
28 Nên
thầy bảo: “Con bẻ vài cành lá
Của một
bụi cây nào đó bất kỳ
Thì lập
tức thắc mắc con sáng tỏ”.
31 Khi
đó bàn tay của tôi đưa ra
Bẻ một
cành cây mận gai bên cạnh
Cây bỗng
kêu lên: “Sao lại hành ta!”
34 Từ
chỗ gãy cành máu đen túa chảy
Cây lại
kêu: “Ngươi hành hạ ta chi
Chẳng lẽ
ngươi lại dữ dằn đến vậy?
37 Chúng
ta xưa là người nay là cây
Bàn tay
ngươi nên nhẹ nhàng mới phải
Dù là
linh hồn rắn rết giờ đây”.
40 Như
thanh củi tươi, một đầu đã cháy
Nhưng
đầu kia vẫn rên rỉ, nghiến răng
Tiếng
thoát ra ấy là nhờ gió đẩy.
43 Và
rồi từ cành gãy ấy cùng tuôn
Cả lời
và máu, làm tôi khiếp đảm
Tôi
buông cành cây, tại chỗ đứng im.
46 Thầy
tôi trả lời tiếng kêu ai oán:
“Giá
người này trên con đường của mình
Những gì
đọc trong thơ ta, suy ngẫm
49 Thì
với ngươi tay nó chẳng chạm lên
Nhưng sự
việc này khiến ta dính líu
Hành
động này ta có lỗi một phần.
52 Xin
cho biết: ngươi là ai, nếu không ngại
Để nó
sửa sai ký ức về ngươi
Nơi trần
thế, khi nó quay trở lại”.
55 Cây
đáp: “Ngươi đã thuyết phục được tôi
Tôi sẽ
nói nhưng xin đừng phiền muộn
Nếu như
tôi có thêm bớt đôi lời.
58 Tôi
là người giữ cả hai chìa khoá
Của trái
tim Hoàng đế Phêđêrigô
Đóng, mở
lẹ làng nhờ tay tôi cả.
61 Tôi
trung thành với nghĩa vụ vinh quang
Bí mật
của vua tôi luôn giữ kín
Quên cả
ngủ nghê, sức lực coi thường.
64 Thói
đố kỵ không hề rời con mắt
Trơ tráo
ngó nhòm cung điện Xêda
Bệnh
dịch của dân, cung đình thuốc độc.
67 Nhen
lửa chống tôi trong các linh hồn
Lửa bén
đến Augútxtô Hoàng đế
Biến
sướng vui thành tang tóc đau thương.
70 Tâm
hồn tôi trong tột cùng phẫn uất
Nghĩ cái
chết trốn được sự khinh thường
Đã tự
hại mình – một người chính trực.
73 Tôi
sống chết giữ gốc rễ của mình
Tôi xin
thề chẳng bao giờ phụ bạc
Lòng tin
của Chúa là sự vinh quang.
76 Nếu
một người còn quay về dương thế
Xin bảo
vệ giùm ký ức về tôi
Đang bẹp
dí dưới những trò đố kỵ!”
79 “Nó
đã ngừng – tôi nghe tiếng nhà thơ –
Con đừng
bỏ phí thời gian, hãy hỏi
Nếu như
con còn muốn biết điều gì”.
82 Tôi
trả lời: “Con mong thầy hỏi giúp
Những
điều gì mà thầy nghĩ con nên
Con
không thể hỏi vì lòng thương xót”.
85 Thầy
liền tiếp: “Nếu người ta hết lòng
Đáp ứng
cái điều mà ngươi cầu khẩn
Thì hồn
bị tù xin hãy nói thêm.
88 Vì
sao hồn vào thân cây nhập được
Và nếu
có thể, cho biết điều này
Có bao
giờ khỏi thân cây hồn thoát?”
91 Và
cây thở dài một tiếng rõ to
Rồi đổi
gió thành tiếng, bắt đầu nói:
“Chỉ xin
trả lời vắn tắt thôi nghe:
94 Khi
một linh hồn dữ dằn, rách nát
Lìa khỏi
xác theo ý của chính mình
Thì
xuống tầng thứ bảy Minốt vứt.
97 Rơi
xuống đâu là tùy sự rủi may
Xuống
rừng này, y như là hạt giống
Rồi nảy
mầm, do số phận khiến sai.
100 Rồi
đâm chồi, biến thành cây hoang dại
Ác điểu
Ácpi đến mổ lá ăn
Gây đau
đớn, tạo cửa đau đớn ấy.
103
Chúng tôi muốn tìm lại hình hài xưa
Như mọi
người, nhưng chẳng còn được nhập
Vì xác
thân tự mình đã vứt đi.
106 Tới đây
chúng tôi sẽ lôi xác đến
Xác sẽ
bị treo trên bụi cây gai
Nơi đang
nằm ngủ oan hồn hung hãn”.
109
Chúng tôi nghĩ rằng đợi qua nỗi buồn
Sẽ còn
nghe cây nói nhiều điều nữa
Bỗng bất
ngờ, nghe tiếng động ầm ầm.
112 Có
vẻ về phía chúng tôi áp sát
Con lợn
rừng và một đoàn thợ săn
Nghe
tiếng gãy cành, bước chân rầm rập.
115 Có
hai người chạy bên trái chúng tôi
Trần
truồng tả tơi giữa bao cành lá
Làm gãy
những cành và những chồi cây.
118
Người thứ nhất: “Cứu tôi! Ôi Thần chết!”
Người
thứ hai, gắng không chậm hơn người
Gào lên:
“Lanô, mày nhanh khủng khiếp
121
Nhanh hơn cả khi đánh trận Tốppô!”
Rồi nhìn
quanh, có vẻ như kiệt sức
Lao vào
bụi cây thành một khối to.
124 Kín
cả khu rừng, phía sau bọn họ
Một bầy
chó đen đói khát đuổi theo
Như thể
bầy chó do ai vừa thả.
127 Vào
người nấp trong bụi, chúng ngoạm răng
Rồi xé
ra từng mảnh, từng mảnh nhỏ
Và tha
đi những cục thịt đỏ lòm.
130
Người bạn đường cầm tay tôi, rồi dẫn
Đến bên
bụi cây nức nở khóc than
Từ vết
thương máu ròng ròng chảy xuống.
133 “Ôi
Jacôpô đa Xantô Anđờrêa
Sao anh
dùng tôi làm nơi trú ẩn
Tôi có
lỗi gì với đời anh xấu xa?”
136 Dừng
trước bụi cây thầy tôi lẩm bẩm:
“Ngươi
là ai mà cành lá sum suê
Máu tuôn
trào và lời than đau đớn?”
139
“Những linh hồn mới đến – cây trả lời –
Để chứng
kiến bao nỗi đau man dại
Đã vặt
đi bao cành lá của tôi.
142 Xin
hãy nhặt giùm và gom dưới gốc
Vì Thánh
Giăng Báptít, đô thành của tôi
Đã thay
vị chủ đầu tiên – Thánh Mác.
145 Làm
cho khốn bằng tài nghệ của Ngài
Nay chỉ
trên cầu Ácnô còn sót
Lại một
phần dấu tích của Ngài thôi.
148 Rồi
sau đó những người xây dựng lại
Trên
đống tro tàn của Attila
Người ta
đã làm một cách uổng phí.
151 Và
tôi tự treo cổ mình trong nhà”.
Chú
thích:
KHÚC
XIII
8.
Cecina: tên một con sông; Corneto: một miền hoang vu ở vùng Maremma, Toscana.
10.
Arpie (The Harpies): một loài quái vật thần thoại có mặt đàn bà, thân chim.
13 – 15.
Những điều này được kể trong anh hùng ca Eneide của Virgilio.
58. Pier
delle Vigne: viên quan cận thần của hoàng đế Federico II (Frederick II), được
nhà vua tin tưởng trao cho nhiều quyền bính. Bất ngờ bị thất sủng, bị bắt giam.
Tự tử trong nhà tù.
65. Cung
điện Xêda: là cung điện nhà vua nói chung.
68.
Hoàng đế Augútxtô: tức Federico II.
96.
Minos: quan xét xử nơi Địa ngục.
120.
Lano: theo Boccacio đây là Lano da Siena chết ở trận Pieve al Toppo năm 1278 và
tự nguyện chết vì chán cuộc sống nghèo nàn. Là kẻ trước đây tiêu tiền như rác
(xem khúc XXIX, 130).
119.
Người thứ hai là Iacopo de Santo Andrea, cũng là kẻ tiêu tiền như rác.
143.
Thời cổ đại dân Firenze thờ Thánh Mác (thần chiến tranh), khi quy theo đạo
Thiên Chúa thì Thánh Giăng Báptít trở thành vị thần bảo trợ cho Firenze . Vị trí đặt tượng Thánh Mác được dùng xây nhà thờ
Thánh Giăng, còn tượng Thánh Mác được dời ra bờ sông Arno .
Khi Attila tàn phá Firenze , tượng bị vứt xuống
sông, sau tìm lại được một phần đem đặt trên Cầu Cũ (Ponte Vecchio). Âm hồn tự
tử này nói ý rằng giá không có phần tượng Thánh Mác kia thì Firenze
đã bị san bằng và việc xây dựng lại sẽ là “uổng phí”.
151. Câu
này chưa có bản nào giải thích rõ ràng.
KHÚC XIV
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ ba – Mưa lửa, những kẻ báng bổ thánh thần
Cảm thấy
xúc động vì tình đồng hương
Tôi nhặt
những chiếc lá rơi tản mát
Trả lại
cho cây giờ đã lặng im.
4 Rồi
xuyên qua rừng, chúng tôi đi tới
Điểm
phân chia vòng ngục hai với ba
Thấy một
cảnh tượng vô cùng kinh hãi.
7 Để
trình bày lại những việc lạ này
Xin nói
rõ là có một trảng cát
Không
một cây nào sống nổi nơi đây.
10 Khu
rừng đau thương bao quanh trảng ấy
Và bao
quanh một cái hố đau buồn
Sát ngay
bên rìa, chúng tôi dừng lại.
13
Khoảng trống là một bãi cát khô cằn
Giống
như ngày xưa Catông từng vượt
Bãi cát
này, cát bỏng dưới bàn chân.
16 Khủng
khiếp thay, sự báo thù của Chúa
Với
những ai khi đọc những dòng này
Những gì
nhìn thấy mắt tôi lúc đó.
19 Tôi
thấy từng lũ âm hồn trần truồng
Nhưng có
vẻ cực hình thì lại khác
Tất cả
đều khóc lóc cực thảm thương.
22 Có
những người nằm dài trên mặt đất
Những kẻ
khác phải ngồi lại thu mình
Và phải
đi lại liên hồi – số khác.
25 Đông
nhất là bọn đi thành vòng tròn
Những kẻ
nằm trong đớn đau có ít
Nhưng
mồm không ngừng những tiếng kêu than.
28 Theo
một nhịp chậm trên khắp trảng cát
Mưa lửa
rơi, những bông lửa to đùng
Như ngày
lặng gió trên rừng hoa tuyết.
31 Như
khi nhìn thấy rơi xuống quân mình
Những
ngọn lửa tới đất còn bốc cháy
Alếchxanđrô
ở Ấn Độ hành quân.
34 Thế
là ông ra lệnh cho quân sĩ
Tách
riêng chúng ra cho dễ giập hơn
Rồi giập
xuống đất, tắt từng đốm lửa.
37 Cơn
bão lửa trút xuống từ trên cao
Giống
như bùi nhùi khi đà bén lửa
Cát cũng
thiêu, nhân lên nỗi đớn đau.
40 Và
không bao giờ dừng trò khiêu vũ
Của
những bàn tay khốn khổ vẫy vùng
Gạt ra
khỏi thân truồng từng đốm lửa.
43 Tôi
hỏi thầy: “Sức mạnh ấy là ai
Mà thắng
tất cả, ngoại trừ quỉ sứ
Đã cản
trở ta ở chốn cổng ngoài.
46 Kia
là ai, cái hình thù to lớn
Chẳng
quan tâm đến lửa cháy, chỉ nằm
Đến mưa
cũng không thể nào ngăn cản”.
49 Cái
người đó hiểu rằng tôi ngạc nhiên
Đã kêu
lên: “Ta sống sao chết vậy! –
Khi mà
tôi đang hỏi thầy của mình –
52 Dù
người thợ rèn bị Giôvê làm khốn
Và nổi
cơn điên, lưỡi tầm sét đã cầm
Đâm vào
ta trong cái ngày cuối tận.
55 Thần
còn làm khổ người khác, dù cho –
Trong lò
rèn Mônggibenlô đen đúa
Đã gọi:
–Vuncanô hãy giúp ta, giúp ta!
58 Hoặc
như ở trận Phờlêgờra tàn khốc
Dốc toàn
bộ sức lực giáng vào ta
Nhưng mà
cũng chẳng trả thù gì được”.
61 Lúc
bấy giờ mới lên tiếng thầy tôi
Lời mạnh
mẽ, tôi chưa từng nghe thấy:
“Ôi,
Capanêô, thói kiêu ngạo của ngươi
64 Không
giảm bớt mà còn thêm phạt nặng
Không
hình phạt nào ngoài sự điên cuồng
Lại xứng
với tính của ngươi hung hãn”.
67 Rồi
quay lại tôi với vẻ dịu dàng
“Đây là
một vị vua trong bảy vị
Đã vây
thành Têbê, và phỏng chừng
70 Vẫn
coi khinh và vẫn đánh giá thấp
Vị thần
kia nhưng ta đã nói rồi
Thói
khinh mạn chỉ là đồ trang sức.
73 Bây
giờ hãy theo sát ta, và luôn
Không
đặt chân vào cát đang bốc lửa
Hãy đi
nép sát về phía mé rừng”.
76 Giữ
im lặng và chúng tôi đi tới
Một con
suối nhỏ từ rừng chảy ra
Nước màu
đỏ, tôi vô cùng sợ hãi.
79 Như
suối chảy từ hồ Bulicamê
Để chia
nước cho những người lầm lỗi
Con suối
này chảy xuống bãi cát kia.
82 Cả
lòng suối và hai bờ lát đá
Cũng lát
đá cả ở hai bên lề
Tôi hiểu
rằng cần đi theo suối đó.
85
“Trong những điều ta đã nói từ đầu
Kể từ
khi ta vượt qua ngưỡng cửa
Lối vào
trong không cấm một người nào.
88 Không
gì trong những điều con thấy đó
Lại đáng
chú ý hơn con suối này
Nó làm
cho lửa dịu đi cùng nó”.
91 Thầy
nói vậy, và tôi cầu xin thầy
Ban cho
tôi bài giảng nhiều hơn nữa
Những gì
gợi lên ham muốn trong tôi.
94
“Ngoài khơi này xưa có vùng đất cổ
Người ta
gọi là đảo Cơrêta
Ông vua
hiền và dân lương thiện cả.
97 Có
một quả núi tên là Iđa
Xưa kia
từng có rừng cây xanh tốt
Nhưng
bây giờ chỉ còn lại hoang vu.
100 Xưa
Rêa chọn làm nơi trú ẩn
Cho đứa
con trai yêu quí của mình
Khi nó
khóc, phát ra nhiều tiếng động.
103 Đứng
trong lòng núi là một ông già
Cao lớn,
với Đammiata quay lưng lại
Như một
tấm gương nhìn về Rôma.
106 Cái
đầu được tạo bằng vàng nguyên chất
Hai cánh
tay và ngực cũng bạc ròng
Và đến
hết thân – bằng đồng tốt nhất.
109 Phần
dưới, tất cả đều bằng sắt tây
Nhưng chân
phải lại được làm bằng đất
Và ông
già đứng trụ trên chân này.
112 Trừ
phần bằng vàng, các phần còn lại
Đều có
vết nứt, nước mắt ứa ra
Rồi đọng
lại và xuyên qua hang núi.
115 Từ
thung lũng này dòng nước chảy ra
Thành
Akêrôngtê, Xtigiê, Phờlêgiêtông rồi chảy
Xuống
thấp hơn nữa, theo những dòng khe.
118
Xuống tới điểm người ta không thể xuống
Tạo
thành đầm Côxitô; nó ra sao
Con sẽ
thấy, nên ta không nói đến”.
121 Tôi
hỏi thầy: “Nếu như con suối này
Dòng
nước chảy đến từ nơi dương thế
Sao chỉ
hiện ra ở bờ bên này?”
124 “Con
hiểu Địa ngục là hình tròn vậy
Mặc dầu
con đã làm một hành trình
Nhưng
luôn theo mé và đi xuống đáy.
127 Con
vẫn chưa đi quanh hết một vòng
Do vậy,
nếu có điều gì mới lạ
Thì cũng
không có gì đáng ngạc nhiên”.
130 “Thế
Phờlêgiêtông, Lêtê ở đâu – tôi hỏi –
Sông,
thầy bảo do nước mắt tuôn đầy
Còn một
sông kia thầy không hề nói”.
133 “Con
hỏi vậy có lý – thầy trả lời –
Nhưng sự
sục sôi của dòng nước đỏ
Thì một
trong hai có giải đáp rồi.
136 Con
sẽ thấy sông Lêtê, nhưng ngoài vực
Mọi âm
hồn đến rửa ráy ở đây
Sau khi
tất cả lỗi lầm đã chuộc”.
139 Rồi
thầy nói: “Phải rời khu rừng này
Con hãy
nhìn và theo ta cho đúng
Bờ không
cháy là đường đi được đây.
142 Trên
những bờ ấy lửa đà tắt ngấm”.
Chú
thích:
KHÚC XIV
14.
Catone d’ Utica
31 – 36.
Ở đây Dante nhắc đến một truyền thuyết về Alexander Đại đế.
52.
Giove (Jupiter): vị thần lớn nhất trong các thần La Mã được thờ ở đền Capitole;
Người thợ rèn: tức Vulcano, chuyên rèn lưỡi tầm sét cho Giove.
56.
Mongibello: tiếng địa phương gọi núi lửa Etna. Đây được xem là nơi Vulcano
thiết lập lò rèn.
58.
Flegra (Phlegra): thung lũng ở Tessaglia, nơi diễn ra trận đánh nổi tiếng giữa
những thần khổng lồ và Giove. Các thần khổng lồ định vượt lên đỉnh Olimpo để
trèo lên trời.
63.
Capaneo (Capaneus): một trong bảy vị vua của Hy Lạp đã giúp vua Polinice chống
lại người anh là Eteole.
79.
Bulicame: hồ nước có dòng suối nước nóng chảy ra, ở gần Viterbo, nơi đây có lệ
cho phép gái điếm được tắm tự do.
96. Vua
Saturno: vị vua thứ nhất của đảo Creta, thời ông vua này cai trị được gọi là
thế kỷ vàng.
97. Ida:
đỉnh núi cao nhất ở Creta luôn có tuyết bao phủ.
100. Rea
(Rhea): vợ của vua Saturno, mẹ của Giove. Do có lời tiên tri đoán rằng vua
Saturno sẽ bị chính con trai cướp ngôi nên ông đã ăn sống những đứa con của
mình ngay từ khi vừa mới lọt lòng. Nhưng đứa cuối cùng được thần Dớt giúp đỡ:
Rea sinh Giove trong một hang núi rồi sai bọn người hầu đem đi nuôi giấu trên
đỉnh núi Ida. Mỗi khi đứa bé khóc thì bọn người hầu hò hét, múa gươm làm cho
chó sủa để át đi tiếng khóc.
103 –
111. Ông già cao lớn: hình tượng này lấy từ giấc mơ của Nabucodonosor trong
Kinh Thánh, nhà tiên tri Daniel giải thích giấc mơ này là biểu tượng của hiện
tại và tương lai. Dante sử dụng tư liệu này, coi đó là biểu tượng của lịch sử
nhân loại thay đổi theo thời gian, đi qua các thời đại: vàng, bạc, đồng, sắt.
Hiện tại ông già này đứng trụ trên chân phải làm bằng đất, nghĩa là đang suy
thoái. Ông già quay lưng lại với Dammiata: một thành phố của Ai Cập, tượng
trưng cho phương Đông, nơi con người sinh ra; còn Nhìn về Rôma như một tấm
gương: thể hiện sự vinh quang trong quá khứ và, theo Dante, có thể tác động đến
sự cứu rỗi linh hồn và hạnh phúc của nhân loại.
113.
Nước mắt ứa ra: do tội lỗi của loài người (có bản cho là nước mắt vua Creta) đã
tạo nên những dòng sông Âm phủ: Acheronte, Stige, Flegetonta. Thực ra đây là
đều một dòng sông qua các đoạn với những tên gọi khác nhau (xem khúc III, 78).
119. Đầm
Cocito (Cocytus): đầm đóng băng ở trung tâm Âm phủ.
136.
Sông Lete: xem khúc III, 78.
KHÚC XV
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ ba – Bờrunéttô Latinô
Và chúng
tôi đi trên bờ đá ấy
Có hơi
nước từ dưới suối bốc lên
Bảo vệ
bờ suối khỏi làn lửa cháy.
4 Giống
như người Phiamminghi đắp đê
Giữa
Guýtxăngtê và Brútgia phòng hộ
Để ngăn
thuỷ triều của biển cả kia.
7 Như
dân Pađôan đã từng che chắn
Thành
phố, pháo đài dọc sông Bờrenta
Khi ập
vào Carentana cơn nóng.
10 Cũng
theo cách ấy, bờ suối ở đây
Dù Thợ
không xây quá cao và rộng
Không
biết được rằng Thợ ấy là ai.
13 Khi
chúng tôi đã xa khu rừng rậm
Đến nỗi
không hề nhìn thấy khu rừng
Thì con
mắt vẫn ngoái nhìn phí uổng.
16 Và
chúng tôi gặp một toán âm hồn
Một toán
âm hồn dọc theo bờ suối
Tất cả
bọn họ đều ngước mắt nhìn.
19 Như
khi hai người dưới trăng gặp gỡ
Họ nheo
mắt, chằm chặp nhìn chúng tôi
Như bác
thợ may xâu kim chăm chú.
22 Một
người có vẻ quen biết nhìn tôi
Và sau
đó nhận ra tôi, thích thú
Nắm vạt
áo tôi và kêu: “Ôi trời!”
25 Sau
khi bàn tay người này buông xuống
Tôi nhìn
chằm chằm bộ mặt cháy đen
Gương
mặt đen nhưng rõ ràng, sống động.
28 Trí
nhớ của tôi đã kịp nhận ra
Và tôi
giơ tay về khuôn mặt đó
“Ngài
đấy ư? Ngài Bờrunéttô?”
31 “Con
trai của ta, chớ phiền – ông đáp –
Latinô
quay lại chút với con
Rồi ta
sẽ cùng đoàn này đi tiếp”.
34 Tôi
trả lời: “Tôi rất lấy làm vui
Nếu Ngài
muốn, tôi sẽ ngồi xuống cạnh
Khi
người hướng dẫn đồng ý với tôi”.
37
“Trong đoàn này nếu kẻ nào dừng lại
Dù một
giây, thì sau đó trăm năm
Cực hình
lửa thiêu là không tránh khỏi.
40 Con
cứ đi tiếp và bên cạnh ta
Rồi ta
sẽ nhập vào đoàn trở lại
Lầm lỗi
muôn năm cùng họ khóc về”.
43 Tôi
không dám rẽ qua con đường khác
Để đi
cạnh ông và hơi cúi đầu
Như đi
bên một con người đáng phục.
46 Ông
bảo tôi: “Chẳng biết con nhờ ai
Mà tới
được đây trước ngày cuối tận
Vị dẫn đường
cho con đó là ai?”
49 “Trên
trần thế, trong cuộc sống thanh bình
Con bị
lạc đường ở trong thung lũng
Trước
khi chín muồi năm tháng của con.
52 Ngày
hôm qua, khi quay lưng buổi sáng
Thì con
gặp nhau với người ở đây
Đường
con về nhà người này sẽ dẫn”.
55 “Cứ
đi theo sao chiếu mệnh của con
Rồi bến
bờ vinh quanh con sẽ đến
Vì ta
tin tưởng cuộc đời huy hoàng.
58 Và
giá như ta đã không chết sớm
Để thấy
trời đã phù hộ cho con
Thì mọi
việc ta giúp con nhiều lắm.
61 Nhưng
cái dân ác độc, bội bạc này
Xưa kia
từ Phiêxôlê tràn xuống
Và núi
rừng vẫn chiếm giữ đến nay.
64 Họ là
kẻ thù, vì con xử tốt
Vì giữa
thanh lương trà chát lẽ nào
Kết trái
đơm hoa nổi cây sung ngọt.
67 Một
nhân vật xưa gọi họ là mù
Là keo
kiệt, kiêu căng và đố kỵ
Những
tật xấu này con tránh bị dơ.
70 Số
mệnh còn dành cho con vinh dự
Phe này,
phe kia đều muốn có con
Nhưng
cái mỏ còn quá xa ngọn cỏ.
73 Cứ
mặc bọn súc sinh Phiêxôlê
Cấu xé
nhau mà cây không đụng đến
Nếu
trong chuồng phân của chúng còn cây.
76 Hạt
giống thiêng ở đó rồi sống lại
Sống lại
ngay trong cái ổ gian manh
Khi
những người La Mã còn trụ lại”.
79 “Giá
lời cầu khẩn của tôi đã thành
Thì cuộc
đời của Ngài còn chưa hết
Và Ngài
hãy còn sống ở trần gian.
82 Khắc
trong tâm khảm và tôi xúc động
Hình ảnh
của người cha chú thân thương
Đã dạy
dỗ tôi, khi Ngài còn sống.
85 Như
người sắp đi vào cõi vĩnh hằng
Tôi biết
nghĩa vụ trong đời ngắn ngủi
Đánh dấu
ngôn từ với cõi trần gian.
88 Lời
Ngài ghi nhớ và tôi chờ gặp
Tôi sẽ
đem chất chính một Phu nhân
Nàng
biết rõ, nếu như tôi được gặp.
91 Tuy
nhiên tôi xin bày tỏ với Ngài
Để cho
lương tâm hoàn toàn thanh thản
Tôi bằng
lòng với số phận của tôi.
94 Những
tiên đoán tôi không còn lạ lẫm
Cứ để
Thần số mệnh vặn bánh xe
Tuỳ
thích, như người nông dân với xẻng”.
97 Khi
đó thầy tôi vặn người ngó qua
Bờ vai
phải rồi thầy tôi cất tiếng
“Ai chăm
chú nghe thì sẽ hiểu ra”.
100 Tuy
thế, Ngài Bờrunéttô không im lặng
Tôi hỏi
ông trong số những bạn đường
Ở chốn
này ai là người quan trọng.
103
“Cũng tốt, nếu biết vài người, tuy vậy
Với số
khác thì im lặng là hơn
Thời giờ
quá ít để kể nhiều tên tuổi.
106 Họ
đều tăng lữ, và nên biết rằng
Họ nổi
tiếng là những nhà bác học
Vì một
tội danh ô uế trên trần.
109
Pờrítxian trong đoàn khốn khổ
Cùng
Phờrăngsétxcô D’Accorờxô
Nếu con
muốn biết loài sâu mọt đó.
112 Có
cả vị “tôi tớ của bầy tôi”
Từ Ácnô
đến Báckilionê được chuyển
Tại đây
ông ta sinh lực hết rồi.
115 Ta
muốn nữa, nhưng không thể đi tiếp
Không
thể nói hơn vì thấy đằng xa
Một làn
khói mới bốc lên mù mịt.
118 Ta
không muốn bị lạc vào trong đoàn
Âm hồn
mới, ta gửi con “Kho báu”
Ta còn
sống đó, và chẳng gì hơn”.
121 Rồi
ông chạy đi và tôi thấy giống
Như chạy
thi trên đồng Vêrôna
Hướng về
tấm vải xanh, và tưởng tượng
124 Rằng
mình thắng cuộc chứ không phải thua.
Chú
thích:
KHÚC XV
4 – 9.
Dante so sánh bờ sông ở Địa ngục với bờ đê biển do người Fiamminghi đắp giữa
Guizzante và Bruggia (Wissand và Bruges
30.
Brunetto: Brunetto Latino (1220 – 1295): nhà hoạt động chính trị, nhà thơ, nhà
bác học, thành viên của phe Guelfi. Dante coi Brunetto như người thầy của mình.
55. Cứ
đi theo sao chiếu mệnh của con: Brunetto và Dante chia sẻ lòng tin thời trung
cổ rằng những ngôi sao có ảnh hưởng đến số phận, tính cách của con người cũng
như sự vật.
61. Cái
dân ác độc, bội bạc này: tức cư dân thành phố Fiernze. Theo truyền thuyết thì
cư dân Firenze gồm người Fiesole
65 – 66.
Hai loại cây này trong nguyên bản: lazzi sorbi (crabbed sorbs): thanh lương trà
chát, dolce fico (sweet fig): sung ngọt.
71. Phe
này, phe kia: tức phe Đen và phe Trắng.
73. Bọn
súc sinh Phiêxôlê: tức cư dân Firenze, đa số là con cháu người Fiesole
89. Một
Phu nhân: ngầm chỉ Beatrice.
109.
Priscian: một nhà ngữ pháp Latinh nổi tiếng thế kỷ VI.
110.
Francesco d’Accorso (1225 – 1293): một luật sư nổi tiếng, thành viên phe
Ghibellini.
112. Có
cả vị “tôi tớ của bầy tôi”: một cách nói mỉa mai, đây là Andrea di Mozzi, Giám
mục Firenze từ 1287 đến 1295, bị chuyển đến Vicenza và rồi chết ở đó.
113.
Arno, Bacchiglione: tên hai con sông chỉ hai địa phương Firenze, Vicenza
119.
Cuốn Kho báu: tức cuốn “Li livres dou Tresor”, tác phẩm chính của Brunetto viết
bằng tiếng Pháp trong thời gian ông sống lưu vong ở Pháp.
122. Như
chạy thi trên đồng Vêrôna: ở Verona ngày chủ nhật đầu tiên của tuần chay trong
năm người ta tổ chức cuộc chạy thi trên cánh đồng, những người chạy thi đều
không mặc quần áo. Người thắng cuộc được phần thưởng là một tấm vải xanh, còn
người về đích sau cùng được một con gà trống và phải đem con gà trống này đi
vào phố. Sự so sánh ở đây có ý rằng Brunetto, cũng như tất cả tội phạm ở Địa
ngục đều không mặc quần áo và cần phải chạy nhanh để “nhập vào đoàn” (câu 41).
KHÚC XVI
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ ba (tiếp tục)
Tôi đi
đến nơi nghe tiếng ầm ầm
Tiếng
của nước chảy xuống vòng ngục tiếp
Như
tiếng rì rầm của một tổ ong.
4 Và
nhìn thấy ba bóng đen mải miết
Tách
khỏi đám đông, về phía chúng tôi
Dưới một
cơn mưa đọa đầy khốc liệt.
7 Một
bóng hướng về phía tôi, kêu lên
“Hãy
dừng lại, người mà cách ăn mặc
Có vẻ là
người của cõi trần gian”.
10 Trên
thân thể họ vết thương chi chít
Do lửa
đốt thiêu, mới cũ hằn sâu
Tôi đau
đớn nhớ lại từng chi tiết.
13 Thầy
tôi dừng, khi nghe tiếng kêu trên
Rồi bảo
tôi: “Ta hãy chờ một lát
Ta cần
tỏ ra lịch sự nghe con.
16 Ta
nói rằng giá mà không có lửa
Phóng ra
như tên trong nóng bức này
Thì con
vội vàng chứ không phải họ”.
19 Bọn
họ tiếp tục – khi chúng tôi dừng –
Điệp
khúc than vãn, rồi khi đến cạnh
Cả ba
người quây lại đi vòng tròn.
22 Họ
tìm cách chộp nhau và thủ thế
Như
những đô vật ở trần, xoa dầu
Để sau
đó hạ gục nhau có thể.
25 Cả ba
người trong khi đi vòng tròn
Đều
ngoái cổ, hướng về tôi ánh mắt
Thành ra
cổ luôn ngược lại hướng chân.
28 Một
người nói: “Cảnh khổ đau nhường ấy
Khiến
anh khinh bỉ những kẻ khẩn cầu
Vì cái
vẻ ngoài đen thui, trần trụi.
31 Nhưng
vì danh dự chúng tôi cúi mình
Anh là
ai? Cho chúng tôi được biết
Sao dám
đặt vào Địa ngục bước chân.
34 Tuy
chẳng áo quần, thịt da xây xát
Nhưng
người này – tôi đang bước theo ông
Lại
thuộc một dòng trâm anh thế phiệt.
37 Ông
là cháu của bà Guanđờrađa
Tên là
Guyđô Guera nổi tiếng
Bằng
giáo gươm và trí tuệ cao xa.
40 Người
sau tôi, đang giẫm chân trên cát
Là
Técghiaiô Anđôbờrăngđi, mà lời ông
Trên
trần thế hẳn vẫn còn chưa tắt.
43 Còn
tôi, khổ sở vì cơn gió này
Tôi là
Japôcô Rútxticúcxi lầm lỗi
Vì thói
dữ dằn của mụ vợ tôi”.
46 Giá
mà tôi là người không sợ lửa
Tôi đã
lao vào giữa đám người này
Và tôi
tin rằng thầy tôi đồng ý.
49 Nhưng
nếu thế sẽ bị đốt và thui
Sự sợ
hãi đã thắng điều dự định
Nên chỉ
còn muốn ôm họ mà thôi.
52 Tôi
nói: “Không khinh bỉ mà thương xót
Số phận
các vị trong tâm trí tôi
Sâu đến
mức không thể nào phai nhạt.
55 Ngay
từ phút đầu, khi thầy của tôi
Bảo ban
vài lời thì tôi đã hiểu
Có những
người như các vị gặp tôi.
58 Tôi
là người đồng hương cùng các vị
Với lòng
kính trọng đã nói, đã nghe
Về tên
tuổi và công lao các vị.
61 Tôi
đi tìm quả táo của khu vườn
Mà người
hướng đạo của tôi đã hứa
Nhưng
trước hết phải xuống tận trung tâm”.
64 Đáp
lại lời tôi vẫn từ bóng ấy:
“Cầu
mong cho anh được sống dài lâu
Và danh
tiếng muôn đời sau rạng mãi.
67 Nhưng
xin cho biết: thành phố chúng ta
Vẫn như
xưa, phẩm giá và thanh lịch
Hay tất
cả nay tan biến, nhạt nhòa?
70 Bởi
Guyliê Boócxiê cũng đang có mặt
Và lâu
nay lời than vãn không ngừng
Chuyện
của ông khiến chúng tôi thắc mắc”.
73
“Ngươi đắm mình trong cao ngạo, buông tuồng
Của cư
dân và bất ngờ lợi lộc
Hỡi
Phirenxe, giờ vẫn buồn thương!”
76 Thế
là tôi kêu lên và trán ngước
Cả ba
coi đó là câu trả lời
Nhìn
sang nhau như nhìn vào sự thật.
79 Và họ
nói: “Để làm cho vui lòng
Bao kẻ
khác, quả với anh chẳng khó
Anh hạnh
phúc được nói theo ý mình!
82 Anh
lại thấy những vì sao đẹp đẽ
Khi anh
giã từ chốn mịt mù này
Và sung
sướng nhớ rằng: “Tôi từng ở”.
85 Hãy
nhắc mọi người nhớ đến chúng tôi!”
Rồi họ
phá vòng tròn và bỏ chạy
Chân lẹ
làng như những cánh chim bay.
88 Tôi
một lời “Amen” chưa kịp nói
Thì cả
ba đã ở chốn xa xôi
Nên đi
tiếp, thầy tôi cho là vậy.
91 Tôi
theo thầy và chỉ mấy bước thôi
Nghe
tiếng nước ầm ầm, gần đến nỗi
Có vẻ át
đi tất cả những lời.
94 Như
dòng sông chảy theo dòng nó chảy
Từ đỉnh
Vixô về phía mặt trời
Trên dãy
Apenninê sườn bên trái.
97 Đoạn
thượng nguồn gọi là Ácquakêta
Để trước
khi đến đồng bằng trút xuống
Không
còn mang tên đó ở Phoócli.
100 Từ
núi Anpê đổ xuống thành thác
Ầm ầm
phía tu viện Thánh Benêđéttô
Nơi đó
chứa được cả ngàn cái thác.
103
Chúng tôi nghe một dòng nước réo vang
Dòng
nước sẫm dưới một vách đá thẳng
Chỉ chốc
lát thôi tai đã ong ong.
106
Quanh mình tôi luôn có dây thừng nhỏ
Với nó,
có lúc tôi đã nghĩ dùng
Bắt con
cáo có bộ lông loang lổ.
109
Nhưng tôi nghe theo lệnh của thầy tôi
Ra khỏi
lưng sợi dây thừng tôi cởi
Cuốn gọn
lại và trao nó cho thầy.
112 Thầy
tôi quay sang phải, và thầy đứng
Cách một
quãng xa cho khỏi vướng bờ
Rồi vòng
dây xuống vực sâu thầy quẳng.
115 Chắc
một điều kỳ lạ sắp xảy ra
Đáp lại
dấu hiệu, tôi thầm nghĩ thế
Và thầy
tôi cũng nhìn rất tò mò.
118 Sự
cẩn trọng thật đã cần như thế
Cạnh
những người không chỉ thấy hành vi
Mà còn
nhìn thấu cả tâm tư nữa.
121 “Lát
nữa – thầy nói – rồi sẽ nổi lên
Cái ta
đang chờ và con đang đợi
Nó sẽ
hiện ra và con sẽ nhìn”.
124
Trước sự thật có vẻ như giả dối
Buộc
người ta lo giữ miệng giữ mồm
Vì sẽ
xấu hổ cho dù vô tội.
127
Nhưng ở đây tôi không thể lặng im
Tôi xin
thề bằng thơ cùng bạn đọc
Và mong
thơ sống mãi với tháng năm.
130 Và
tôi nhìn thấy từ sâu đáy vực
Về phía
chúng tôi một kẻ đang bơi
Vẻ kỳ
lạ, dù với người tim sắt.
133 Nó
trở lại và như muốn nhô cao
Sau khi
lặn xuống gỡ ra một cái
Vướng
vào đá hay gì đó mắc vào.
136 Rồi
vươn mình và thu hai chân lại.
Chú
thích:
KHÚC XVI
21. Cả
ba người quây lại đi vòng tròn: bởi vì họ không được phép đứng yên một chỗ.
37.
Gualdrada: vợ của Guido il Vecchio dei conti Guidi, nổi tiếng là tấm gương về
đạo đức gia đình và sự liêm khiết, trung thực.
38.
Guido Guerra: một trong những thủ lĩnh của phe Guelfi, dũng cảm chống lại phe
Ghibellini.
41.
Tegghiaio Aldobrandi: hiệp sĩ dũng cảm và khôn ngoan được người đời ca ngợi
nhiều.
44.
Jacopo Rusticucci: các nhà chú thích không biết được bà vợ của ông này dữ dằn
như thế nào.
63.
Xuống tận trung tâm: tức là xuống đến đáy Địa ngục.
70.
Guglielmo Borsiere: một nhân vật trong triều đình, nổi tiếng là một con người
phóng khoáng và độ lượng, chuyên tác thành việc hôn thú.
95.
Monte Viso (Mount
Visco
96.
Apennino (Apennines ): dãy trường sơn như là
xương sống của bán đảo Italia.
97.
Acquacheta: tên một trong ba cái thác lớn ở đầu nguồn tạo nên sông Motone, đến Forli
101. San
Benedetto: tu viện nằm trên sườn núi Apennino, phía trên Forli
106. Quanh
mình tôi luôn có dây thừng nhỏ: các nhà chú giải đã suy đoán nhiều về ý nghĩa
tượng trưng của dây thừng này nhưng chưa thống nhất. Một số này coi nó là biểu
tượng của sự gian xảo mà nhờ nó Dante có thể bắt con cáo, nghĩa là để quyến rũ
phụ nữ (con cáo – dục vọng). Một số khác, ngược lại – cho rằng đấy là biểu
tượng của sự kiềm chế mà Dante muốn bắt con cáo nghĩa là muốn kiềm chế dục vọng
của mình.
KHÚC
XVII
Tầng Địa
ngục thứ bảy, ngục thứ ba (kết thúc) – quái vật Giêriôn, những kẻ cho vay nặng
lãi
“Con
quái vật có cái đuôi sắc nhọn
Xuyên
qua núi, húc đổ cả tường thành
Đã làm ô
uế nhiều khu đất rộng”.
4 Thầy
hướng dẫn nói như thế với tôi
Rồi ra
hiệu cho nó đi gần lại
Con
đường đá chúng tôi vừa đi qua.
7 Hình
ảnh ghê tởm của sự gian xảo
Bơi đến
gác đầu và thân lên bờ
Nhưng
cái đuôi lên mình không thể kéo.
10 Nó có
bộ mặt của người đàng hoàng
Có đường
nét trang nghiêm và niềm nở
Nhưng
phần còn lại là rắn hổ mang.
13 Nó có
hai bàn chân đầy lông lá
Trên
lưng, trên ngực và hai bên sườn
Là những
cục, những u tròn loang lổ.
16 Cả
người Thổ, Tác-ta cũng không làm
Những
tấm vải có nhiều màu đến thế
Hay nàng
Aranhê dệt những chiếc khăn.
19 Như
con thuyền trên bến đang nằm nghỉ
Một nửa
dưới nước, một nửa trên bờ
Như nơi
bọn Phổ tham lam cư ngụ.
22 Giống
như hải ly săn cá đang rình
Con quái
vật này cũng ngồi như thế
Trên mép
bờ đá có cát bao quanh.
25 Đuôi
của nó quất trong bầu không khí
Chỉa lên
cao cái mút nọc độc đầy
Giống
như cái đuôi của con bọ cạp.
28 Thầy
hướng dẫn nói: “Bây giờ ta cần
Đi vòng
một chút, tới gần con vật
Con vật
xấu xa trên đá đang nằm”.
31 Và
chúng tôi xuống theo sườn bên phải
Mười
bước chân chúng tôi đến mép bờ
Để tránh
cát nóng và tàn lửa cháy.
34 Khi
đến gần, tôi nhìn thấy xa xa
Có một
đám đông ngồi trên mép vực
Họ ngồi
gần nơi lửa cháy, bụi mù.
37 Thầy
hướng dẫn bảo: “Để con có thể
Hiểu
biết đầy đủ về tầng ngục này
Hãy đến
để xem cực hình của họ.
40 Nhưng
ở đó chỉ nên nói ngắn thôi
Trong
lúc chờ ta đi nhờ quái vật
Để nó
chở ta trên những bờ vai”.
43 Một
lần nữa, tôi một mình đơn độc
Mép tầng
thứ bảy, tôi đi đến gần
Một đám
đông đang ngồi trong u uất.
46 Gương
mặt họ hiện lên vẻ đau thương
Thỉnh
thoảng họ lại đưa tay chống đỡ
Khi với
cát nóng, khi với lửa tàn.
49 Không
khác gì trong mùa hè, con chó
Dùng
mõm, dùng chân để bảo vệ mình
Khỏi bị
rận hay ruồi trâu cắn xé.
52 Lúc
tôi đã nhìn kỹ mặt vài người
Trong số
đang chịu cơn mưa lửa đó
Không
nhận ra một ai, nhưng mà tôi
55 Thấy
ở cổ mỗi người đeo một túi
Chứa đầy
tiền, có màu sắc, in hình
Và mắt
của họ hình như chỉ cúi.
58 Khi đã
đến giữa bọn họ, tôi nhìn
Một mảnh
xanh da trời trên cái túi
Có màu
vàng, con sư tử ánh lên.
61 Rồi
tôi tiếp tục nhìn sang túi nữa
Màu đỏ
như máu, đầy vẻ đau thương
Có con
ngỗng trắng, trắng như là sữa.
64 Hình
con lợn có màu xanh da trời
Trên túi
trắng, của một người khác nữa
Nó hỏi
tôi: “Anh làm gì ở đây?
67 Đi
khỏi đây! Hình như anh còn sống
Cần biết
rằng bạn Vitalianô của tôi
Phía bên
trái tôi, chỗ này sẽ chiếm.
70 Giữa
cánh Phirenxe, tôi là dân Pađu
Tôi điếc
tai vì những lời thô tục
Khi họ
gào lên: “Nhà vua ở đâu?
73 Vua
mang túi, hình ba con dê đực?”
Nói xong
xéo miệng, thè lưỡi ra ngoài
Trông
giống như con bò đang liếm mép.
76 Còn
tôi sợ làm phật ý thầy tôi
Vì thầy
dặn đừng dừng chân lâu quá
Tôi bỏ
những hồn mệt mỏi, rã rời.
79 Tôi
quay về thì thầy tôi đã kịp
Trèo lên
lưng của con quái vật kia
Thầy bảo
tôi: “Hãy kiên cường, gan góc!
82 Chúng
ta sẽ đi bằng cái thang này
Ta phía
sau, con ngồi lên phía trước
Để đuôi
của nó không làm con đau”.
85 Như
một người bị nhiễm cơn sốt rét
Móng tay
bạc, nghe cơn lạnh đầu tiên
Toàn
thân run rẩy khi nhìn bóng mát.
88 Tôi
luống cuống khi nghe những lời trên
Nhưng
như người hầu bên ông chủ tốt
Sự xấu
hổ làm cho tôi hết run.
91 Tôi
đành ngồi lên cái lưng gớm ghiếc
Muốn
thốt lên: “Xin thầy ôm lấy con” –
Nhưng
chẳng thốt lên lời, tôi im bặt.
94 Người
thầy đã từng nhiều lần cứu tôi
Dù không
nói, thầy hiểu rằng tôi sợ
Đã vòng
tay ôm và giữ lấy tôi.
97 Bây
giờ đi đi, Giêriôn – thầy nói –
Vòng bay
rộng và hạ xuống từ từ
Ngươi
đừng quên rằng chở khối nặng mới”.
100
Giống như một chiếc thuyền khi rời bến
Lùi lại
phía sau khi nhổ neo xong
Rồi khi
cảm thấy không còn bị vướng
103 Căng
ngực bơi đi như con cá chình
Nó cuốn
đuôi lại, thu về giữa ngực
Dùng hai
chân kéo không khí về mình.
106
Không nỗi sợ nào lớn hơn nhường ấy
Cả khi
Phêtôngtê buông lỏng dây cương
Khiến
trời bốc cháy, như ta đã thấy.
109 Hay
chàng Icarô cảm thấy đau thương
Thấy sáp
chảy tan và lông rụng xuống
Nghe
tiếng người cha kêu thét: “Sai đường!”
112 Còn
nỗi sợ của tôi, khi trước mặt
Là cả
một bầu không khí tối đen
Không
nhìn thấy gì, ngoài con quái vật.
115 Nó
bơi đi, rồi chậm dần, chậm dần
Lượn một
vòng tròn và dần hạ thấp
Tôi chỉ
nhận ra nhờ gió thổi lên.
118 Khi
đó bên phải tôi nghe thác nước
Réo ầm
ầm ở phía dưới chúng tôi
Tôi hơi
cúi đầu và nhìn xuống thấp.
121 Lúc
bấy giờ tôi thấy còn sợ hơn
Nhìn
đống lửa và nghe lời than khóc
Tôi khép
chặt đùi và lẩy bẩy run.
124 Chỉ
ở đây, lần đầu tôi thấy được
Khi vòng
lượn đang hạ xuống dần dần
Khắp bốn
phía những đớn đau tang tóc.
127 Như
chim ưng bay lượn đã quá lâu
Nhưng
rồi chẳng thấy con mồi nào cả
Khiến
chủ săn phải bảo: “Thôi xuống nào!”
130 Nó
cúi mình nơi bay lên, mệt mỏi
Sau hàng
trăm vòng lượn, nó ghé vào
Nhưng
tránh xa ông chủ đang bực bội.
133 Đặt
chúng tôi xuống đáy, Giêriôn
Đứng ở
bên chân một vách đá dốc
Và, khi
hai chúng tôi vừa xuống xong
136 Nó
bay đi như mũi tên mất hút.
Chú
thích:
KHÚC
XVII
1 – 27.
Quái vật Gerion: theo thần thoại Hy Lạp là quái vật khổng lồ có ba đầu, ba
thân, vua của một đảo trong vùng biển tây, nuôi đàn gia súc của nó bằng thịt
người, về sau bị Hercules giết chết
16. Thời
Dante, người Tácta và người Thổ nổi tiếng là những thợ dệt vải giỏi nhất.
18.
Aragne (Arachne): cô thợ dệt nổi tiếng xứ Lydia
35. Một
đám đông ngồi trên mép vực: những kẻ cho vay nặng lãi.
55.
Những kẻ cho vay nặng lãi đeo túi tiền ở cổ có in biểu tượng.
68.
Vitaliano del Delte: tổng trấn Padova.
72. Đây
là Giovanni di Buiamonte dei Becchi, là một kẻ cho vay nặng lãi khét tiếng.
107.
Fetonte (Phaethon): con trai của thần Apollo, khi điều khiển xe mặt trời đã gây
ra đám cháy.
109.
Icaro (Icarus): con trai của Dedalo, được cha làm cho đôi cánh chim đính bằng
sáp vào hai cánh tay. Icaro bay lên quá cao, gần mặt trời nên sáp chảy tan và
bị rơi xuống biển.
KHÚC
XVIII
Tầng Địa
ngục thứ tám, ngục thứ nhất, hai – Bọn ma cô, xu nịnh
Địa ngục
có nơi gọi Hố sầu thương
Tất cả
bằng đá, một màu sắt xám
Trông
giống như những núi đá vòng quanh.
4 Đứng ở
giữa khu đất này nguyền rủa
Có một
cái giếng rất rộng và sâu
Khi đến
gần tôi sẽ xin nói rõ.
7 Phần
bao quanh còn lại cũng tròn vo
Nằm ở
giữa giếng và một vách đá
Mười hố
riêng biệt đáy giếng chia ra.
10 Người
ta có thể nhìn ra hố đá
Bảo vệ
lâu đài có những bức tường
Khung
cảnh nói chung là như vậy đó.
13 Các
hố ở đây khung cảnh tạo thành
Từ các
pháo đài những cây cầu nhỏ
Nối liền
các cửa với bờ xa xăm.
16 Những
thanh đá vươn ra từ vách đứng
Cắt
ngang đường ngăn và các hố sâu
Và rồi
dừng lại ở bên mép giếng.
19 Sau
khi xuống khỏi lưng Giêriôn
Đó là
nơi chúng tôi đang đứng lại
Thầy đi
mé trái, tôi sát bước chân.
22 Ở bên
phải thấy cảnh đau thương mới
Và rất
mới mẻ cả những cực hình
Hố thứ
nhất chứa đầy ắp tội lỗi.
25 Ở đó
hai hàng tội phạm trần truồng
Từ giữa
hố, gần chúng tôi tiến lại
Mé
ngoài, cùng chúng tôi nhưng đi nhanh.
28 Giống
như người La Mã năm Đại xá
Đã dùng
cách ấy để đám người đông
Lần lượt
qua cầu, chia làm hai ngả.
31 Theo
một ngả, người đi về nhà thờ
Quay mặt
về phía lâu đài tất cả
Còn
người đi về phía núi, ngả kia.
34 Nơi
nọ, nơi này, trên những mỏm đá
Tôi thấy
một bọn quỉ sứ có sừng
Dùng roi
quất những phạm nhân đau khổ.
37 Chúng
buộc họ phải rảo bước đi nhanh
Từ roi
đầu. Không một ai chờ đợi
Roi thứ
hai, roi thứ ba không cần!
40 Trong
lúc đang đi, mắt tôi gặp phải
Một
người trong số người đó và tôi
Kêu lên:
“Người này thì tôi đã thấy!”
43 Tôi
dừng lại và nhìn kỹ anh ta
Người
hướng dẫn nhân từ cùng đứng lại
Cho phép
tôi một vài bước lui ra.
46 Tưởng
có thể giấu mình – người bị nhận
Cúi gằm
mặt xuống nhưng thật khó khăn
Và tôi
nói: “Hỡi người đang nhìn xuống
49 Nếu
dung mạo anh không lừa dối tôi
Anh là
Vênôđicô Cácxianêmicô chứ
Nhưng vì
điều gì mà anh đến đây?”
52 “Ta
trả lời, mặc dù bất đắc dĩ
Chính
giọng nói ngươi đã sai khiến ta
Làm ta
nhớ lại trần gian xưa cũ.
55 Ta là
kẻ đã khuyên Ghixôlabenla
Chiều
theo dục vọng của tên hầu tước
Dù
chuyện này thật nhục nhã, ê chề!
58 Ở đây
không chỉ mình ta than khóc
Mà nhiều
người bằng tiếng Bôlônha
Những kẻ
luôn miệng “xi-pa” khó nhọc.
61 Cũng
chẳng nhiều người Rênô, Xavêna
Nếu
ngươi muốn thẩm tra, tìm chứng cứ
Thì xin
nhớ thói hám lợi của ta”.
64 Trong
khi hắn nói thì một quỉ sứ
Quất roi
hắn và quát: “Đồ ma cô
Ở đây
không có đàn bà đâu nhé!”
67 Và
tôi trở lại cùng với nhà thơ
Đi quá
vài bước, chúng tôi tới chỗ
Có hòn
đá nhô ra khỏi mép bờ.
70 Chúng
tôi trèo lên có phần dễ dãi
Rồi rẽ
sang phải, đi trên đỉnh đầu
Và từ
giã vòng khổ đau mãi mãi.
73 Tới
chỗ tảng đá bị đào xuyên qua
Để có
lối đi cho người phạm tội
Thầy tôi
bảo: “Dừng cho họ đi qua
76 Để
những kẻ xấu số kia nhìn thấy
Mà con
cũng nhìn thấy mặt người ta
Bởi vì
họ đi cùng chiều ta vậy”.
79 Trên
cầu cũ chúng tôi nhìn đoàn người
Hướng về
chúng tôi từ xa tiến lại
Họ bị
quất tới tấp những ngọn roi.
82 Người
thầy tốt bụng, dù tôi không hỏi
Bảo:
“Hãy nhìn người cao lớn đang đi
Không
rơi nước mắt, dù lòng đau nhói.
85 Vẫn
còn giữ được phong thái đế vương
Đó là
Iaxông, kẻ đã bằng dũng trí
Đoạt của
người Cônki bộ lông cừu vàng.
88 Đảo
Lennô từng in dấu chân ông
Nơi mà
bọn đàn bà không thương xót
Đã giết
chết tất cả cánh đàn ông.
91 Bằng
lời mỹ miều và lời thề thốt
Ông đã
lừa dối nàng Ixiphilê
Chính
nàng trước đó đã lừa kẻ khác.
94 Rồi
ông bỏ rơi nàng khi mang thai
Tội ác
ấy buộc ông ta chịu phạt
Và nàng
Mêđêa cũng được báo thù.
97 Cùng
với ông ta là lũ lừa dối.
Vậy là
con đã biết ở hố này
Còn
những kẻ khác, không cần thiết vậy”.
100 Rồi
chúng tôi tới một chỗ cheo leo
Cắt
ngang bờ đê một con đường hẹp
Dùng làm
chỗ dựa cho vòng tiếp theo.
103
Chúng tôi nghe một bọn đang rên rỉ
Trong
một hố khác và chúng rống lên
Những
bàn tay lên thân mình cấu xé.
106 Bờ
hố mốc meo những cục trùm lên
Hơi nước
từ dưới bốc lên, tụ lại
Làm ngạt
mắt, ngạt mũi những âm hồn.
109 Đáy
hố tối om chẳng nhìn thấy rõ
Nếu
không trèo lên đỉnh của vòm cung
Ra xa
hơn, chỗ chìa ra mỏm đá.
112
Chúng tôi tới đó và tôi đứng nhìn
Dưới đáy
hố, đám đông trong phân ngập
Có vẻ
lấy ra từ những hố phân.
115 Tôi
đảo mắt lục tìm trong hố ấy
Thấy một
cái đầu bê bết toàn phân
Thế tục
hay thầy tu, không nhận nổi.
118 Hắn
hỏi tôi: “Sao anh cứ chằm chằm
Nhìn vào
tôi nhiều hơn nhìn kẻ khác?”
Tôi trả
lời: “Nếu như ta không lầm
121 Thì
ngươi xưa kia sáng khô đầu tóc
Ngươi là
Alétxiô Intécminây ở Lúcca
Vì thế,
ta nhìn kỹ hơn kẻ khác”.
124 Hắn
ta liền đánh mái tóc bù xù:
“Những
lời nịnh hót lưỡi tôi từng nói
Đã nhấn
chìm tôi ở chốn ngục tù”.
127 Lúc
đó thầy nói với tôi: “Hãy gắng
Đưa mắt
nhìn ra một chút xa hơn
Và con
thấy, kìa – không xa lắm
130 Cái
con bẩn thỉu, đầu tóc rối tung
Ở đằng
kia đang cấu mình bằng móng
Khi ngồi
thụp xuống, khi lại đứng lên.
133 Là
điếm Taidê đáp người tình nó
Khi anh
ta hỏi: “Có bằng lòng không?”
Nó trả
lời: “Vâng, anh tuyệt quá!”
136
Nhưng con mắt ta chuyện ấy đã nhàm”.
Chú
thích:
KHÚC
XVIII
1. Hố
thảm sầu (Malebolge, Evil-Pockets): tầng Địa ngục thứ tám.
25 – 27.
Ở đó hai hàng tội phạm trần truồng: hai hàng tội phạm này đi ngược chiều nhau,
đây là những kẻ môi giới phụ nữ cho người khác và quyến rũ phụ nữ cho mình.
Hàng từ giữa hố gần hai nhà thơ tiến lại gồm những kẻ môi giới, gạ gẫm phụ nữ
để cho người khác (câu 40 – 66). Hàng ở mé ngoài đi cùng chiều hai nhà thơ
nhưng “đi nhanh hơn” vì họ bị quỷ sứ quất roi tới tấp, đây là những kẻ lừa dối,
quyến rũ phụ nữ cho mình (câu 79 – 99). Ta thấy Dante coi tội lừa dối phụ nữ là
tội trọng rất nặng, bị giam ở tầng ngục gần cuối cùng.
28. Năm
Đại xá: năm 1300 Giáo hoàng Bonifazio VIII tuyên bố đại xá cho tất cả những ai
viếng thăm nhà thờ và dự lễ cầu nguyện do đó Rôma đông nghẹt giáo dân và khách
hành hương. Để cho giao thông được thông suốt, người ta chia cầu Thánh Angelo
thành hai làn đường dành cho hai dòng người đi ngược chiều nhau.
50 – 56.
Venedico Caccianemico: cố vấn chính trị cho hầu tước Obizzo d’ Este, đã dụ dỗ
em gái của mình là Ghisolabella làm người tình của viên hầu tước.
60.
Tiếng địa phương của Bologna
61.
Savena, Reno : tên hai con sông phía đông và phía
tây thành phố Bologna
83 – 96.
Iason (Jason): Theo thần thoại Hy Lạp, ở xứ Colchide (Colchis )
có một con cừu đực có cánh, có bộ lông vàng tuyệt đẹp và do một con rồng canh
giữ. Iason cầm đầu những người Argonauti với sự giúp đỡ của nàng Medea đã đoạt
được báu vật này. Đảo Lenno là nơi mà đoàn quân của Iason đi qua khi những
người đàn bà trên đảo đã giết hết tất cả đàn ông, bất kể là cha, chồng, anh, em
hay con trai họ. Nguyên nhân là nữ thần Venere (Vệ nữ) ghét thói hung hãn của
đàn bà trên đảo, đã gây hoạ cho họ bằng cách làm cho đàn ông ở đây có mùi rất
khó chịu, dẫn đến cuộc tàn sát nói trên. Riêng có nàng Isifile, con gái của vua
Toante đã cứu cha mình thoát chết bằng cách lừa các bạn gái là đã giết cha
mình. Iason quyến rũ Isifile nhưng rồi bỏ rơi nàng lúc nàng đang mang thai để
đi yêu Medea. Sau đấy, cả Medea cũng bị Iason phụ bạc, khi Iason đã đi yêu một
người khác nữa. Medea đã báo thù bằng cách giết chết hai đứa con nhỏ trước mặt
Iason.
113. Đám
đông trong phân ngập: những kẻ xu nịnh.
122.
Alessio Interminei: thành viên của một gia đình quí tộc ở Lucca
133.
Taide (Thais): một nhânvật trong vở kịch Eunuchus của Terenzio mà Dante dẫn lại
qua tác phẩm De amicitia của Cicerone.
KHÚC XIX
Tầng Địa
ngục thứ tám, ngục thứ ba – Bọn buôn thần bán thánh
Hỡi thầy
pháp Ximông, hỡi lũ khốn cùng
Sự
nghiệp của Chúa chỉ vì thánh thiện
Còn lũ
chúng bay, một bọn gian manh.
4 Lũ
chúng bay chỉ tham vàng khát bạc
Ngục thứ
ba dành cho bọn chúng bay
Và giờ
đây tiếng kèn đồng đã cất!
7 Chúng
tôi đến một ngôi mộ tiếp theo
Đứng ở
phía bên này, trên mỏm đá
Nhô ra
đến giữa miệng hố, như cầu.
10 Ôi,
trí tuệ tối cao, tài năng cao cả
Dù trên
trời hay âm phủ, trần gian
Công lý
của Người thi hành đầy đủ.
13 Tôi
nhìn thấy trên mặt hố, trên tường
Mặt đá
xám xanh, có rất nhiều lỗ
Rộng như
nhau và tất cả hình tròn.
16 Qua
mắt nhìn, chúng hoàn toàn có vẻ
Như vẻ
đẹp trong nhà thờ Thánh Giăng
Nơi
người ta rửa tội trong ngày lễ.
19 Tôi
phá một lỗ cách đây không lâu
Vì để
kéo ra một người chết đuối
Mong mọi
người sẽ hiểu những lời sau.
22 Đôi
bàn chân thòi ra từ miệng hố
Còn bắp
chân kẻ lầm lỗi bên trong
Và thân
xác thì đi vào trong đá.
25 Trên
những bàn chân lửa cháy bừng bừng
Gân cốt
khớp xương điên cuồng giãy giụa
Tưởng thừng
chảo nào cũng sẽ đứt tung.
28 Giống
như một vật tẩm dầu thắp lửa
Rồi cháy
loang khắp bề mặt bên ngoài
Từ gót
chân đến ngón chân cháy cả.
31 Tôi
nói: “Thưa thầy, kẻ này là ai
Mà co
quắp, giãy giụa hơn đồng bọn
Và lửa
thiêu cũng gay gắt hơn nhiều?”
34 Thầy
đáp: “Nếu muốn, ta đưa con xuống
Theo một
bờ dốc thoai thoải đằng bên
Nó sẽ tự
mình nói về tội trạng”.
37 Tôi
đáp: “Thầy muốn thì con cũng mong
Thầy
biết tất cả, dù con im lặng
Thầy là
Tôn sư – chẳng gì quí bằng”.
40 Chúng
tôi bước lên đường đê thứ bốn
Rẽ sang
bên trái và rồi bước vào
Đáy hố
hẹp có lỗ đào lổn nhổn.
43 Người
thầy tốt bụng luôn đi sát bên
Không
rời tôi, và thầy dắt tôi đến
Nơi một
hồn khóc vì bị trói chân.
46 “Hãy
cho tôi hay, âm hồn than khóc
Hồn là
ai, chân chổng ngược lên trời
Đầu cắm
xuống đất như là cái cọc?”
49 Tôi
đứng đó, như Đức cha nghe xưng
Tội của
một tên sát nhân nguy hiểm
Cố hỏi
hắn cho chậm giờ hành hình.
52 Hắn
quát to: “Mày đã tới rồi hả
Mày tới
rồi hả, Bôniphaxiô?
Đã lừa
tao nhiều năm qua “Sấm ký”.
55 Sao
mày đã vội sớm chán bạc vàng
Vì vàng
mày chẳng sợ thành phản bội
Chống
lại nhà thờ, xúc phạm thánh nhân”.
58 Tôi
chẳng hiểu gì những lời hắn nói
Giống
như một người lãng trí, bẽ bàng
Còn nó
cũng không hiểu gì, bối rối.
61
Viếcghiliô liền bảo: “Trả lời nó, con –
“Tôi
không phải là người anh lầm tưởng”
Và tôi
trả lời như thầy gợi lên.
64 Bấy
giờ hồn càng vặn chân dữ dội
Rồi vừa
não nuột nói, vừa thở dài:
“Vậy vì
điều gì mà ngươi đã gọi?
67 Ngươi
muốn biết ta đây là ai chăng
Vì mục
đích ấy mà đi vào Ngục
Thì hãy
biết: ta từng là Giáo hoàng.
70 Ta
đúng là dòng dõi họ nhà Gấu
Quá tham
lam tiền cho lũ gấu con
Nên gom
bạc vàng nhét đầy cả túi.
73 Dưới
đầu ta hãy còn rất nhiều tên
Đi trước
ta trong buôn thần bán thánh
Bị nhét
trong từng kẽ đá những hồn.
76 Rồi
cả ta cũng sẽ rơi xuống đó
Khi kẻ
ta lầm với ngươi đến đây
Câu hỏi
mà ta hỏi ngươi, sớm quá!
79 Lâu
lắm rồi ta bị đốt đôi chân
Lâu lắm
rồi bị người ta chôn ngược
Tên sắp
đến sẽ không còn bị chôn.
82 Vì
sau hắn, từ phía tây sẽ tới
Kẻ chăn
chiên vô đạo, lạc loài hơn
Tội của
hắn bằng hai ta gộp lại.
85 Nó sẽ
là tên Ixaông mới hơn
Nó nói
gì vua cũng nghe theo nó
Nước
Pháp sẽ trao cho nó ngai vàng”.
88 Tôi
nghĩ rằng có phần nào dại dột
Khi đáp
lại hắn với lời lẽ sau:
“Hãy cho
ta biết bao nhiêu châu ngọc
91 Đức Chúa
Trời đòi hỏi Thánh Piêtờrô
Trước
khi trao chiếc chìa khoá quyền lực?
Người
chỉ nói rằng: “Hãy đi theo ta”.
94 Thánh
Pie và người khác không nhận
Từ Matia
thứ gì, khi người này
Được chỉ
định chỗ lúc này đã trống.
97 Hãy ở
yên đấy mà chịu phạt đi
Hãy giữ
chặt đồng tiền không đáng giữ
Đã từng
khiến ngươi chống lại Cáclô.
100 Và
nếu không có điều gì ngăn cản
Do sùng
kính những chìa khóa thánh thần
Ngươi
từng giữ trong quãng đời sung sướng
103 Thì
ta còn dùng lời lẽ nặng hơn
Keo kiệt
của ngươi làm đau thế giới
Kích
động kẻ ác, áp bức người lành.
106 Các
ngươi, những kẻ Thánh Giăng hướng tới
Thấy mụ
đàn bà ngự trị trên cao
Và hủ
hoá tất cả đám vua chúa.
109 Khi
nó sinh ra có bảy cái đầu
Và mười
cái sừng phát ra sức mạnh
Chừng
nào chồng nó đức hạnh còn cao.
112 Vàng
và bạc với các ngươi – thần thánh
Tên sùng
thần tượng, nào có khác gì
Nó thờ
một, còn các ngươi – trăm thánh.
115 Hỡi
Cốtxtăngtanh, tội lỗi cả thế gian
Không
phải chuyện cải đạo mà đút lót
Ngươi là
Giáo hoàng giàu có đầu tiên!”
118 Khi
bài ca này tôi ca cho nó
Không
hiểu giận hay cắn rứt lương tâm
Đôi chân
hắn không nằm yên tại chỗ.
121 Thầy
nhìn tôi với nụ cười hài lòng
Và thích
thú với những điều sự thật
Của
những lời tôi vừa nói ở trên.
124 Rồi
giơ hai cánh tay ra ôm chặt
Tất cả
thân tôi áp vào ngực thầy
Và thầy
trở lại với con đường thấp.
127
Người đưa tôi lên tận đỉnh vòng cung
Không
biết mệt, thầy ôm tôi thật chặt
Đi trên
đê nối ngục bốn sang năm.
130 Và
tại đó rất nhẹ nhàng, thầy đặt
Tôi trên
mỏm đá dốc đứng, gồ ghề
Ngay cả
dê rừng cũng không thể vượt.
133 Một
thung lũng khác trước mắt mở ra.
Chú
thích:
KHÚC XIX
1.
Simon: một thầy pháp xứ Samria. Truyền thuyết kể rằng Simon đã dùng tiền để gạ
mua phép thần thông của hai thánh tông đồ Pietro và Giovanni. Từ đó mà có danh
từ simonia chỉ những kẻ buôn thần bán thánh để trục lợi.
6. Tiếng
kèn: của ngày Phán xử cuối cùng.
17. Nhà
thờ Thánh Giovanni (Thánh Giăng). Trong Thần khúc có nói nhiều đến hai Thánh
Giăng. Một người là Giăng Báptít – nhà tiên tri Do Thái. Sống khổ hạnh trong sa
mạc, tập hợp môn đệ và giảng đạo về sự hoán cải nội tâm. Ông rửa tội bằng cách
đắm mình xuống sông Giô-đanh (Gioóc-đa-ni). Chúa Giê-su được ông làm lễ rửa tội
ở đây (Tân Ước_Mác 1: 9).
Một
người nữa là Thánh Giăng (Thánh tông đồ) – môn đệ của Đức Chúa Giê-su, người
được coi là tác giả của Kinh Phúc âm IV, sách Khải Huyền và ba lá thư trong Tân
Ước (xem thêm khúc XII, 143 và câu 106 của khúc này).
31. Đây
là Giáo hoàng Niccolo III, được bầu làm Giáo hoàng từ 1277 đến 1280.
49 – 51.
Thời trung cổ ở Italia người ta trừng phạt những kẻ giết người bằng cách chôn
đầu xuống đất, chân chổng ngược lên trời. Dante đứng như Đức cha nghe tên tội
phạm xưng tội cố để cho chậm lại giờ hành hình.
52 – 54.
Niccolo III lầm Dante là Giáo hoàng Bonifazio đã đến thế chân mình nên kêu là
đã bị sách Sấm ký đánh lừa.
71. Ta
đúng là dòng dõi họ nhà Gấu: nguyên tác tiếng Italia orsa, nghĩa là gấu cái
(she-bear). Theo quan niệm thời trung cổ thì gấu là con vật tham lam, hám mồi.
79. Lâu
lắm rồi… : Niccolo III chết năm 1280 và đến năm 1303 thì Bonifazio mới đến thay
thế, như vậy hơn 20 bị chôn ngược và đôi chân bị đốt.
83. Kẻ
chăn chiên vô đạo: chỉ Giáo hoàng Clemente V.
85.
Iason (Jason): con trai của Simone II đã hối lộ vua Antioco IV (Antiochus of
Syria) một số tiền lớn để được phong làm Đại giám mục của người Do Thái và sau
đó sống một cuộc đời phóng đãng. Tên Ixaông mới: là ám chỉ Giáo hoàng Clemente
V.
95.
Matia (Matthias) được chỉ định thay chỗ Giuda, tên phản bội Chúa Giê-su.
106.
Thánh Giovanni (Thánh Giăng) trong sách Khải Huyền (Apocalisse) có nói đến một
người đàn bà vô đạo đã hủ hoá tất cả các vua chúa. Người này cưỡi trên một con
vật có bảy đầu, mười sừng.
115.
Costantin: Dante tin rằng quyền lực Giáo hoàng bắt đầu mạnh lên từ khi Hoàng đế
Constantin dời kinh đô Đế chế sang Byzance và “tặng” Roma cho Giáo hoàng
Silvestro (Sylvester).
KHÚC XX
Tầng Địa
ngục thứ tám, nhục thứ tư – Những thầy bói
Hình
phạt mới mà tôi kể giờ đây
Khúc hai
mươi của bài ca thứ nhất
Về những
ai bị khốn khổ đọa đầy.
4 Tôi đã
cố để sao cho hết sức
Nhìn
xuống hố mở ra trước mặt tôi
Chao ôi
sợ hãi, đầm đìa nước mắt.
7 Tôi
thấy men theo một đường vòng tròn
Đám đông
vừa đi vừa khóc lẳng lặng
Như trên
trần vừa đi vừa đọc kinh.
10 Khi
tầm mắt của tôi nhìn hạ xuống
Mỗi
người hiện ra một vẻ lạ kỳ
Ở cái
nơi mà cằm xoay ngược hẳn.
13 Và
mặt bị vặn ngược lại sau lưng
Nên bàn
chân họ phải đi giật ngược
Ra phía
trước con mắt chẳng thể nhìn.
16 Có
thể là vì mắc bệnh bại liệt
Nên thân
hình bị vặn như thế chăng
Tôi
không biết, không thể nào tin được.
19 Hỡi
bạn đọc, nếu Chúa cho phép tôi
Bài học
cho bạn, những gì đọc được
Và hiểu
tại sao ướt đôi mắt này.
22 Vì họ
bị vặn ngược, nên nước mắt
Chảy
xuống đầm đìa từ thận đến mông
Tôi đứng
gần, đưa tay chùi lên mắt.
25 Tôi
tựa vào cột đá của bãi ngầm
Khóc rất
nhiều, đến nỗi, thầy tôi bảo:
“Chẳng
lẽ con cũng là một kẻ điên?
28 Ở đây
chỉ sống lòng thương đã chết
Vì còn
ai lầm lỗi hơn cái người
Lại nức
nở khi Chúa đà phán xét?
31 Hãy
ngẩng đầu lên mà nhìn cái kẻ
Đất nuốt
vào trước mắt người Têban
Khiến
tất cả kêu: “Anh rơi đâu thế?
34 Hỡi
Amfiraốt, sao lại bỏ mình?”
Nhưng
anh ta không ngừng lăn xuống vực
Một khi
Minốt còn chưa kịp ngăn.
37 Hãy
nhìn kia, nay lưng nó thành ngược
Vì nó
muốn nhìn về trước quá xa
Nên phải
nhìn về phía sau, đi ngược.
40 Hãy
nhìn Têrêxia thay dạng đổi hình
Từ nam
giới đã biến thành nữ giới
Và đã
đổi thay tất cả tay chân.
43 Chỉ
lần sau dùng cây gậy đánh lại
Hai con
rắn đang quấn quít lấy nhau
Thì lấy
lại được hình hài nam giới.
46
Arôngta theo sau, tựa vào bụng ông
Nơi trên
dãy Luni, núi cao vòi vọi
Mà dân
Cararêđê cày cuốc vẫn lên.
49 Sống
trong hang, giữa đá cẩm thạch trắng
Arôngta
tha hồ ngắm trăng sao
Và biển
cả nhờ tầm nhìn mở rộng.
52 Có
người con gái mái tóc buông dài
Che kín
ngực nên con không nhìn thấy
Che cả
làn da còn mượt lông tơ.
55 Đó là
nàng Mantô qua nhiều xứ sở
Rồi dừng
lại nơi ta đã sinh ra
Ta muốn
con nghe điều ta sắp kể.
58 Khi
cha của nàng từ giã cuộc đời
Thì dân
Bacô biến thành nô lệ
Một thời
gian dài nàng đi khắp nơi.
61 Ở
miền bắc Italia xinh đẹp
Có hồ
Bênacô ở tầng cao Tirali
Bên dưới
chân núi Anpê ngăn đập.
64 Từ
hàng nghìn con suối nhỏ, ta tin
Tưới
khắp vùng Gácđa và thung lũng
Camênia,
Pennicô nước chảy êm đềm.
67 Người
chăn chiên thành Vêrôna ở đó
Và
Tơrentô hay Bờrétsia
Ai qua
đây, ban phước lành cho họ.
70 Thành
Pétkiêra hùng mạnh và xinh
Với
người Bờrétsia, Bécgamô gan góc
Nơi bờ
hồ vây những cánh đồng xanh.
73 Chính
từ đây đã tràn ra lượng nước
Không
chứa hết trong hồ Bênacô
Chảy
thành sông giữa cánh đồng tươi mát.
76 Dòng
nước bắt đầu chảy xuống từ hồ
Gọi là
Menxiô và chảy đến
Giôvécnô
thì đổ vào sông Pô.
79 Gặp
cánh đồng, khi chảy xa một quãng
Lòng
sông mở rộng tạo thành đầm lầy
Về mùa
hạ đôi khi dòng nước bẩn.
82 Đến
nơi này một trinh nữ cô đơn
Giữa đầm
lầy, nàng tìm thấy vùng đất
Chưa có
người ở, cây cối chưa trồng.
85 Để
tránh khỏi giao du với mọi người
Nàng chỉ
sống với đám người hầu hạ
Rồi đã
bỏ lại thân xác trên đời.
88 Về
sau dân chúng quanh vùng tản mát
Tụ tập
lại đây vì họ biết rằng
Vùng đất
này có đầm lầy bao bọc.
91 Họ
lập thành phố trên nắm xương tàn
Đặt tên Mantua
Để tưởng
nhớ người đã đến đầu tiên.
94 Dân
cư ở đây xưa kia đông đúc
Nhưng sự
dại dột của Caxalôđi
Đã để
cho Pinamôngtê lừa lọc.
97 Và
khi con nghe ở chốn trần gian
Câu
chuyện về quê ta không phải thế
Hãy tin
rằng: đó là sự dối gian”.
100
“Thưa thầy, lý lẽ của thầy vững chắc
Con rất
tin và giờ đối với con
Lý lẽ
khác – là hòn than đã tắt.
103
Nhưng xin thầy hãy nói cho con hay
Trong
đám kia, có ai đáng chú ý?
Tâm trí
con luôn nghĩ đến điều này”.
106 “Người
đàn ông có chòm râu – thầy nói –
Dài từ
má xuống đến tận bờ vai
Là thầy
bói, cái ngày không thể bói
109 Ra
đàn ông, mà chỉ bé trong nôi
Ở
Anliđô, cùng Canăngta, ra hiệu
Chặt đứt
những sợi dây neo thuyền đầu.
112 Ông
là Ơripilô, ta đã ca ngợi ông
Trong bộ
bi kịch của ta có nhắc
Con biết
chưa? Chắc là đã tỏ tường.
115 Còn
người kia, có bộ sườn gầy guộc
Là
Mikenlê Xítcốttô, tinh thông
Hết tất
cả mọi trò gian ma thuật.
118 Đây
Guyđô Bônátti, đây Átđenđê
Chỉ mong
biết đến da và kim chỉ
Nhưng
than ôi, hối hận đã muộn rồi.
121 Và
kia là đám đàn bà bất hạnh
Bỏ khung
cửi để bói toán hành nghề
Tạo bùa
yểm, cỏ cây và tranh tượng.
124
Nhưng mà thôi, giờ đã chạm đến bờ
Hai bán
cầu, Cainô đầu gai tỏa sáng
Chạm tới
biển ở dưới Xôbilia.
127 Đêm
hôm qua trăng đã tròn vành vạnh
Con nhớ
không, vì đã hơn một lần
Trăng đã
giúp con ở nơi rừng rậm”.
130 Thầy
nói vậy cùng tôi, và bước chân.
Chú
thích:
KHÚC XX
2. Bài
ca thứ nhất: chỉ phần Địa ngục của Thần khúc.
34.
Amphiraus: theo thần thoại Hy Lạp là một trong bảy vị vua vây thành Tebe, có
phép thuật tự chết rồi sống lại nhưng bị vợ phản bội, tiết lộ bí mật đó nên khi
đang ngồi trên chiến xa thì có sét lớn, đất mở ra và nuốt chửng vào nơi Minos
đang xét xử.
40.
Tiresia (Teresias): theo thần thoại Hy Lạp, Tiresias dùng cây gậy của mình đánh
vào hai con rắn đang quấn lấy nhau, bị biến thành phụ nữ trong bảy năm, khi
dùng gậy đánh lại hai con rắn kia thì được trở về làm đàn ông, sau đó trở thành
người trọng tài trong cuộc tranh luận giữa các vị thần (Dớt và Hera): Ai là người
nhận được nhiều hơn khoái cảm của tình yêu – đàn ông hay phụ nữ? Khoái cảm của
phụ nữ mạnh hơn khoái cảm của đàn ông gấp chín lần – kết luận của Tiresias. Vì
điều kết luận này mà nữ thần Hera tức giận, đã làm cho Tiresias trở thành mù
nhưng được thần Dớt ban cho một cuộc sống trường thọ (Metamorphores III).
46.
Aruns: thầy bói ở Etrusque, sống vào thời Cesare và Pompei, đã đoán trước chiến
thắng của Cesera.
52. Có
người con gái mái tóc buông dài: tức Manto, con gái của Tiresias, cũng là thầy
bói. Sau khi cha chết phải bỏ trốn đi phiêu bạt nhiều nơi, cuối cùng dừng lại ở
Mantova (Mantua
62.
Benaco: nay là hồ Garda, giữa hồ có đảo Lechi.
95.
Casalodi: Alberto da Casalodi, thủ lĩnh phái Guelfi ở Mantova bị Pinamonte de
Bonacolsi dùng mẹo đuổi khỏi thành phố năm 1272.
106 –
114. Euripilo (Eurypylus) và Calcanta (Calchas): là những thầy bói người Hy Lạp
ở thành phố cảng Aulide (Aulis ), đã chỉ dẫn
thời khắc thích hợp để xuất phát, mở đầu cuộc chiến Tơroa. Dante gọi là “ông ra
hiệu chặt đứt những sợi dây neo thuyền đầu”. Và cái ngày ấy “không thể bói ra
đàn ông”, tất cả đàn ông ra trận, chỉ còn “những bé trai đang nằm trong nôi”.
Những điều này đã được Virgilio nói đến trong tác phẩm của mình (Aeneid, II,
114, 161-186).
113.
Virgilio gọi tác phẩm Eneide (Aeneid) của mình là tragedia vì được viết bằng
phong cách quý tộc, còn Dante gọi tác phẩm Thần khúc của mình là commedia vì
được viết theo phong cách quen thuộc.
Dante
trong “Thư gửi Can Grande della Scala” cũng đã định nghĩa như sau: “Commedia –
đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp trung bình với sự mở đầu nặng nề, rùng rợn
và kết thúc có hậu. Tragedia – đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp cao sang với
sự mở đầu bình tĩnh, thán phục và kết thúc kinh hoàng”. Thuật ngữ commedia thời
trung cổ không có nghĩa là thể loại văn học gây cười hay là hài kịch như ngày
nay mà để chỉ về cấp độ phong cách. Còn chữ Thần là do người đời sau thêm vào
với dụng ý biểu dương giá trị của tác phẩm. Bởi thế La Divina Commedia dịch
sang tiếng Việt là Thần khúc vừa ngắn gọn vừa chính xác.
116.
Michele Scotto (Michael Scot): người Scotland
118.
Guido Bonatti: nhà thiên văn người Forli ;
Asdente: thợ giầy ở Parma
125.
Cainô đầu gai: tức mặt trăng.
KHÚC XXI
Tầng Địa
ngục thứ tám, ngục thứ năm – Thùng nhựa sôi
Từ cầu
sang cầu, nói sang chuyện khác
Mà khúc
ca tôi cũng chẳng bận tâm
Chúng
tôi đang ở trên vòm cầu dốc.
4 Một hố
khác, chúng tôi dừng lại xem
Và nghe
những lời thở than vô ích
Cái hố
này mới tối tăm lạ thường.
7 Giống
như người Vinixiani trong xưởng
Vào cuối
mùa đông đun nhựa sửa tàu
Và họ
trám những con tàu bị hỏng.
10 Trong
thời gian không đi biển, nghỉ ngơi
Người
quét thân tàu, kẻ giằm khe hở
Trên
những con tàu nhiều chuyến ra khơi.
13 Kẻ
chữa đuôi thuyền, người kia sửa mũi
Kẻ vặn
dây cáp, người làm mái chèo
Người vá
lại buồm – buồm đuôi, buồm mũi.
16 Dưới
hố đang sôi một thùng nhựa to
Không do
lửa đun mà do phép thuật
Và nhựa
dính bê bết xung quanh bờ.
19 Trong
thùng nhựa đang sôi, tôi nhìn thấy
Không có
gì ngoài những bọt nước sôi
Chúng
hết phồng to lên, rồi xẹp lại.
22 Thầy
cúi xuống và chăm chú ngó nhìn
Thầy
hướng dẫn bảo tôi: “Coi chừng đấy!”
Và đưa
tay kéo tôi đứng lại gần.
25 Tôi
quay lại, như một người tất tưởi
Muốn
thấy cái mà mình cần tránh ra
Nỗi sợ
bất thần khiến tôi bối rối.
28 Nhưng
muốn xem, nên không thể bỏ đi
Tôi thấy
một con quỷ đen xuất hiện
Đang
chạy trên cầu, về phía chúng tôi.
31 Ôi,
dáng quỷ thật vô cùng khiếp sợ
Tôi rùng
mình, vẻ hung dữ biết bao
Cánh
giang rộng và bước đi rất nhẹ.
34 Trên
đôi vai nhọn của nó vểnh lên
Vác một
tội đồ ngang lưng bị gập
Và giữ
lấy hắn ở những gân chân.
37 Từ
trên cầu nó thét: “Bớ lũ quỷ
Đây lão
già của nữ thánh Dita
Đặt nó
xuống đáy, ta còn quay lại.
40 Thành
phố này bọn lầm lỗi có đầy
Để có
tiền chúng đổi “không” thành “có”
Chỉ
ngoại trừ Bôngtuarô mà thôi.
43 Nó
vứt tội đồ rồi quay trở lại
Theo dốc
đứng, chưa có con chó nào
Lại khẩn
trương đuổi theo tên trộm vậy.
46 Kẻ bị
đun chìm xuống rồi nhô đầu
Nhưng
quỷ thét từ vòm cầu che khuất:
“Không
cần thánh giá Xan Vôntô đâu!
49 Đây
không như ở Xéckiô, bơi khác
Nếu
ngươi không muốn nếm vuốt chúng tao
Thì lặn
xuống chứ đừng trồi lên mặt”.
52 Rồi
hàng trăm móc sắt chúng xỉa vào
“Cứ nhảy
múa, nhưng ở nơi che kín
Giỏi thì
đi mà gian lận xem nào!”
55 Giống
như đầu bếp thường sai phụ việc
Dùng móc
dìm những miếng thịt xuống nồi
Để cho
chúng khỏi nổi lên mặt nước.
58 “Để
người ta khỏi nhận thấy là con
Có mặt ở
đây, hãy ngồi xuống thấp
Sau tảng
đá, nó sẽ che cho con.
61 Còn
nguy hiểm cho ta, con đừng sợ
Ta ở đây
không phải lần đầu tiên
Và đã
gặp, đã quen trò tương tự”.
64 Thầy
nói vậy rồi sang phía cầu bên
Và khi
bước tới bờ đê thứ sáu
Thầy tỏ
ra vẻ điềm tĩnh lạ lùng.
67 Với
cái vẻ dữ tợn và hung ác
Của con
chó khi lao vào kẻ gian
Chúng
kéo đến cầu xin, khi có dịp.
70 Lũ
quỷ từ phía dưới cầu đi ra
Chĩa về
thầy những mũi xiên bằng sắt
Nhưng
người thét: “Chớ ác, hãy chờ!
73 Trước
khi xiên vào người ta móc sắt
Một kẻ
trong bọn ngươi hãy tiến lên
Nghe,
rồi nghĩ xem có nên lao móc”.
76 Cả
bọn kêu: “Đuôi Nọc Độc tiến lên!”
Một con
tiến, những con kia đứng lại
Nó hỏi:
“Nào, có việc gì riêng?”
79 Thầy
của tôi nói nhẹ nhàng: “Này Quỷ
Mày thấy
rằng, ta đã đi đến đây
Rất bình
tĩnh trước dữ dằn đấy chứ.
82 Ta
theo giáo luật, thần thánh trên trời
Hãy để
ta đi, trời cao đã muốn
Ta dẫn
một người qua con đường này”.
85 Lòng
kiêu ngạo của con quỷ hạ xuống
Nó buông
rơi móc sắt dưới bàn chân
“Thôi
đừng dây!” – nó nói cùng đồng bọn.
88 Người
dẫn đường của tôi liền kêu lên:
“Hỡi anh
đang ngồi nấp sau tảng đá
Hãy đến
đây, mọi sự đã bình yên”.
91 Tôi
đứng dậy và nhanh chân bước đến
Còn lũ
quỷ kia tất cả tiến lên
Khiến
tôi sợ chúng huỷ điều thỏa thuận.
94 Tôi
thấy đội quân đồn trú ngày xưa
Ra khỏi
thành Caprôna, tin lời nói
Bỗng
thấy mình bị vây giữa quân thù.
97 Tôi
đứng nép sát vào thầy hướng dẫn
Còn đôi
mắt nhìn lũ quỷ không thôi
Tướng
mạo chúng chẳng có gì lương thiện.
100
Chúng hạ móc sắt xuống hỏi: “thích không?”
Một đứa
bảo: “Hãy nện vào mông nó”
Cả bọn
đáp: “Ừ, cứ móc vào xem”.
103
Nhưng con quỷ với thầy tôi trao đổi
Liền
chạy lại và bảo cả bọn rằng:
“Này lũ
quỷ kia, dừng lại, dừng lại!”
106 Rồi
bảo chúng tôi: “Không đi lối này
Vì vòm
cầu thứ sáu đã bị gục
Tất cả
đều đã chìm xuống vực sâu.
109
Nhưng các ngươi muốn tiến lên phía trước
Hãy đi
vòng quanh cái tảng đá này
Đến một
tảng khác gần đây để vượt.
112 Một
ngàn hai trăm, sáu mươi sáu năm
Tính đến
hôm qua, muộn hơn năm tiếng
Thì ở
đây đã không có con đường.
115 Ta
sắp phái mấy đứa đi xem đường
Để nhìn
xem có đứa nào quậy phá
Đi với
chúng hai vị cứ yên tâm”.
118 “Này
tiến lên, Cánh Cụt và Băng Giá –
Nó bắt
đầu nói – và mày Chó Điên
Thằng
Râu Ngược sẽ cầm đầu mười đứa.
121 Cùng
với chúng cả Gió Độc và Rồng
Cả Lợn
Nanh Nhọn và tên Vuốt Chó
Thằng
Điên Mặt đỏ và thằng Yêu Tinh.
124 Hãy
lùng soát cẩn thận quanh lò nhựa
Dẫn hai
người an toàn sang bên kia
Nơi hang
ổ của các loài dã thú”.
127
“Thầy của con ơi, sao lại thế này
Tốt hơn
là ta không cần hộ tống
Thầy đã
biết đường – tôi nói với thầy –
130 Nếu
thầy tinh mắt thì nên xem lại
Thầy
không thấy chúng nghiến răng đó sao
Và lông
mày chúng bắt đầu chau lại”.
133
“Không cần sợ và lo lắng đâu con
Cứ mặc
chúng nghiến răng cho thỏa thích
Để dọa
bọn người khốn khổ bị đun”.
136 Rồi
lũ quỷ đi quành sang mé trái
Chúng
thè lưỡi ra và cắn để chào
Con quỷ
đi đầu đàn, tên đồ tể.
139 Nó
ra lệnh thổi kèn từ phía sau.
Chú
thích:
KHÚC XXI
7. Người
Vinixiani trong xưởng: xưởng tàu nổi tiếng ở Venezia (Venice
38.
Sainte Zita: một người hầu gái ở thế kỷ XIII, sau được tôn làm thành hoàng của
thành phố Lucca
42.
Bonturo: Bonturo Dati là một vị quan ưa nhận hối lộ trong Hội đồng thành phố Lucca
48.
Santo Volto: một loại thánh giá cổ Byzantin làm bằng gỗ đen trong nhà thờ ở Lucca
49.
Serchio: tên một con sông gần thành phố Lucca ,
là nơi tắm của dân Lucca
76.
Trong nguyên văn tiếng Italia là Malacoda, trong các bản tiếng Anh để nguyên
như vậy, bản tiếng Nga dịch theo nghĩa, giống như bản tiếng Việt của Nguyễn Văn
Hoàn. Chúng tôi dùng theo bản tiếng Việt tất cả tên gọi của quỷ sứ vì cho rằng
như vậy vừa gọn vừa dễ hiểu hơn.
95.
Caprona: một pháo đài của người Pisa bị người Firenze đánh lừa và chiếm năm 1289. Dante cũng là người
tham gia.
107 –
114. Một ngàn hai trăm, sáu mươi sáu năm: Dante thể hiện qua cách tính của quỷ
Đuôi Nọc Độc. Ở đây đã không có con đường: tức là trận động đất đã làm đổ gục
vòm cầu thứ sáu. Đây là trận động đất, theo Kinh Thánh, xảy ra thời điểm Chúa
Giê-su chết. Nhà thờ cho rằng Giê-su chết năm 34 tuổi, Dante cũng thừa nhận
quan điểm này trong “Bữa tiệc: XII, 23” .
Tính từ thời điểm trận động đất xảy ra, theo lời quỷ Đuôi Nọc Độc, là 1266 năm,
vì rằng thời điểm mà Dante kể về chuyến đi xuống Địa ngục là năm 1300 (xem khúc
I)
Xem tiếp Thần
khúc địa ngục III
