Phạm Văn Tuấn
Buổi trưa ngày 14 tháng 5 năm 1948,
trên toàn dẻo đất nằm tại phía đông của Địa Trung Hải, trải dài từ thành phố
Safad ở phía bắc xuống tận sa mạc Negev hoang vắng ở phía nam, từ thành phố cổ
Jerusalem ở phía đông tới thành phố mới Tel Avis nằm sát biển ở phía tây,
650,000 người Do Thái yên lặng, hồi hộp chờ đợi bên các máy phát thanh. Rồi
đúng 4 giờ chiều, vang lên tiếng nói của một nhân vật lãnh đạo quen thuộc: ông
David Ben-Gurion. Vị chiến sĩ tiền phong này cất cao giọng nói đầy cảm động:
“do quyền lợi quốc gia và lịch sử của Dân Tộc Do Thái và do Nghị Quyết của Liên
Hiệp Quốc, tôi công bố ở đây việc thành lập một quốc gia mới tại Palestine,
được gọi là nước Do Thái”.
Từ nay, những người Do Thái đã có một
Quốc Gia mới. Họ bàng hoàng, vui mừng, đứng lên chào bản nhạc “Hatikva”, bài ca
hy vọng. Nhưng chính vào giờ phút lịch sử này, các nhà lãnh đạo Ả Rập của 40
triệu dân sống chung quanh, đã thề nguyền sẽ đẩy người Do Thái xuống biển, chôn
vùi lá cờ mang ngôi sao David. Quốc gia non trẻ Do Thái đang đứng trước cuộc
tấn công của năm nước Ả Rập với phi cơ, chiến xa, súng đại bác và súng máy đủ
loại, tất cả đang sẵn sàng băng qua biên giới, tiến vào nước Do Thái mới.
1/ Nước Do Thái cổ.
Lịch sử của dân tộc Do Thái cổ được mô
tả trong Thánh Kinh Do Thái Torah rất quen thuộc với các người Thiên Chúa giáo
và được gọi là Kinh Cựu Ước (the Old Testament). Bộ kinh Torah này gồm 5 cuốn
sách là Sách Sáng Thế (Genesis), Sách Xuất Hành (Exodus), Sách Lê-vi
(Leviticus), Sách Dân Số (Numbers) và Sách Phục Truyền (Deuteronomy). Năm cuốn
sách này còn được gọi là Ngũ Kinh (Pentatech) hay Bộ Luật của Moses (The Law of
Moses). Kinh Cựu Ước đã mô tả sự tạo dựng ra Trời Đất, các cám dỗ và tội lỗi
của con người đầu tiên cùng với sự loại con người ra khỏi Vườn Địa Đàng.
Tại miền Trung Đông, Canaan là một dải
đất hẹp khoảng 130 cây số, phía tây là Địa Trung Hải, phía đông có sa mạc Ả
Rập, xứ Ai Cập án ngữ tại phía nam còn mạn bắc là miền Mesopotamia với dòng
sông Euphrates. Do là một miền đất nằm giữa hai nền văn hóa Ai Cập và Mesopotamia,
Canaan đã dần dần trở thành một trung tâm thương mại của các đoàn thương nhân
dùng lạc đà, từ thung lũng sông Nile đi lên và từ lưu vực sông Euphrates đi
xuống và cũng vì thế tại miền đất này đã xẩy ra các trận chiến, các bất ổn.
Vào phần tư cuối của thiên niên kỷ thứ
2 trước Tây Lịch, đế quốc Hittie ở phương bắc sụp đổ, đồng thời xứ Ai Cập ở
phía nam cũng suy tàn trong khi thế lực Assyrian chưa xuất hiện, những người Do
Thái hay Hebrews đã từ miền Mesopotamia di cư qua, tới miền Canaan gần Địa Trung
Hải. Danh từ Hebrew có lẽ từ chữ “habiru” hay “hapiru” hay “apiru”. Đây là từ
ngữ chỉ một loại người sống lang thang, bán du mục, tách biệt với các xã hội
định cư khác. Một trong các vị lãnh tụ của nhóm habiru di dân này là ông
Abraham. Ông được mô tả là người giàu có, có nhiều cừu, dê, bò và một số người
phục tùng đủ tạo nên một đội quân nhỏ.
Các tù trưởng miền đất Canaan đã
khuyên ông Abraham tới định cư với họ và khi ông Abraham và bà Sarah cần chọn
vợ cho người con trai là Isaac, họ đã kén một người họ hàng sống tại Haran, gần
Urfa thuộc xứ Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay. Isaac có con trai là Jacob và ông này đã đổi
tên thành Israel. Sống với hai người vợ là Leah và Rachel, cùng hai người hầu
gái là Bilhal và Zilpah, Israel đã có 12 người con, mở đầu cho 12 bộ lạc và
danh từ “Jew = người Do Thái” bắt nguồn từ chữ Judah là tên của một bộ lạc Do
Thái mạnh nhất và đông dân nhất.
Các câu chuyện về Thánh Kinh, về ông
Abraham à đã dẫn tới một ý niệm mới, đó là quan niệm nhất thần (monotheism).
Cũng theo Thánh Kinh, Thượng Đế (God) với tên gọi là Wahweh, đã hứa bảo vệ ông
Abraham và các con cháu của ông trên miền đất Canaan dù có phải gây ra chiến
tranh đi nữa, và các người Do Thái tự nhận mình là “con cháu của Abraham” đều
bị ràng buộc theo cá nhân và theo tập thể vào các giới luật và lễ nghi của
Thượng Đế.
Vào khoảng thế kỷ 16 hay đầu thế kỷ 15
trước Tây Lịch, gia đình của Jacob vào khoảng 150 người, đã di cư tới Ai Cập để
tránh một trận hạn hán và nạn đói tại miền đất Canaan. Sự phì nhiêu của thung
lũng sông Nile đã lôi kéo các sắc dân khác tới đây làm công như kẻ nô lệ. Nhưng
sự áp chế của người Ai Cập đã khiến cho người Do Thái nổi dậy, có lẽ dưới thời
Vua Ramses II (1304-1273 trước TL). Rồi cuộc Xuất Hành (the Exodus) của người
Do Thái được cho là đã xẩy ra vào thế kỷ 13 trước Tây Lịch và chấm dứt vào năm
1225 trước Tây Lịch.
Sách Xuất Hành đã mô tả tình trạng nô lệ
của người Do Thái tại Ai Cập cùng với sự vùng lên thành công của họ. Sự tạm lưu
trên bán đảo Sinai đã cho người Do Thái ý thức về một số mệnh chung và họ tin
rằng Thượng Đế Yahweh đã can thiệp, giúp đỡ nhiều thế hệ Do Thái, và như vậy
Luật của Moses, bao gồm cả 10 Điều Răn (The Ten Commandments) đã là những khuôn
mẫu để hướng dẫn dân tộc này qua các thời đại lịch sử. Kinh Torah hay Kinh Cựu
Ước đã chủ trương một Thượng Đế và vì con người được tạo dựng nên theo hình ảnh
của Thượng Đế nên mọi người được bình đẳng.
Qua nhiều thập niên, dưới quyền lãnh
đạo của Joshua, dân tộc Do Thái đã chinh phục dần được một phần đất của miền
Canaan nhưng rồi các bộ lạc Do Thái bị giống người Philistine xuất hiện từ miền
bờ biển phía tây, đẩy họ lùi về phía đông. Philistine là giống dân hiếu chiến,
đã biết dùng võ khí bằng sắt và biết tổ chức kỷ luật theo một chế độ phong kiến
quân sự quý tộc. Trước đe dọa của người Philistine vào khoảng năm 1050 trước
Tây Lịch, nhà tiên tri Samuel đã phong cho vị Tướng Saul làm vua đầu tiên của
xứ Israel. Nhưng một năm sau, người Philistine đã đánh tan đạo quân mới của Do
Thái tại núi Gilboa, gần Bet Shean, giết chết Vua Saul và người con trai là
Jonathan. Trước sự xâm lăng này, quyền lãnh đạo xứ Do Thái được trao về cho
David là một người chăn cừu, trước kia đã được người Philistine huấn luyện và
David cũng đã từng ở dưới quyền của Vua Saul.
Vua David là một thiên tài về quân sự
và chính trị, đã đánh bại được quân Philistine, mở mang bờ cõi, chinh phục được
Ammon, Moab, Edom, Zobath và cả Damascus, và quan trọng hơn hết, Vua David đã
thắng được người Jebusites và làm chủ được thành phố Jerusalem, một địa điểm
kiểm soát con đường vận chuyển chính bắc nam nằm trong đất liền. Mặc dù cai trị
một phần đất rộng lớn, Vua David đã không duy trì một chế độ quân chủ tuyệt đối
mà cho rằng quyền tối thượng thuộc về Thượng Đế. Trong 33 năm trị vì, Vua David
đã không ra lệnh xây dựng các đền thờ nguy nga hay các đài kỷ niệm to lớn.
Người con kế vị của Vua David là Vua Solomon lại ít mộ đạo Do Thái hơn. Vua
Solomon đã bắt dân chúng thuộc các miền đất phía bắc và miền Canaan phải làm
tạp dịch và chịu thuế, ra lệnh xây dựng đền thờ tại Jerusalem, tạo ra một giới
tu sĩ, làm cho cả nước có niềm tin và thực hành tôn giáo Do Thái.
Vương quốc của Vua Solomon có kinh đô
là Jerusalem và hai miền Samaria và Judea. Samaria là phần đất phía bắc, bị
người Assyrian chinh phục vào năm 721 trước Tây Lịch, rồi vì lý do dân tộc Do
Thái bị đô hộ và lưu đầy, nhà tiên trị Isaiah đã tuyên bố rằng sự giàu sang và
quyền hành sẽ không thể được coi trọng hơn công bằng xã hội và lòng tin tưởng
vào ý muốn của Thượng Đế, là những điều mà người Do Thái phải chú tâm. Các
người Do Thái sống tại phần đất phía nam Judea cũng bị các đạo quân Babylon
dưới thời Vua Nebuchadnezzar xâm lăng. Thành phố Jerusalem bị bao vây, vua Do
Thái bị bắt. Người Do Thái tại miền này cũng phải bỏ xứ ra đi và trong hoàn
cảnh này, nhà tiên tri Jeremiah đã xác nhận rằng người Do Thái không cần có một
quốc gia mới có thể làm theo lời của Thượng Đế, và có cùng tư tưởng này là nhà
tiên tri Ezekiel.
Kể từ khi Ngôi Đền thứ nhất bị tàn
phá vào năm 586 trước Tây Lịch, đa số người Do Thái đã sống bên ngoài phần Đất
Thánh của họ. Họ thiếu đi một quê hương, họ bị phân tán giữa các dân tộc khác thuộc
vùng Trung Đông. Người Do Thái phải tìm cách duy trì nguồn gốc của họ. Họ đã
quay về với niềm tin tôn giáo, với các lề luật, các nghi thức và đây là những
yếu tố đoàn kết họ lại thành một cộng đồng. Vì thế đã sinh ra các ngày lễ
Sabbath, các luật lệ về ăn kiêng và giữ vệ sinh, tục lệ cắt da quy đầu, các lễ
hội tôn giáo.
Vào giữa thế kỷ thứ 6 trước Tây Lịch,
Hoàng Đế Ba Tư là Đại Đế Cyrus đã đánh bại được người Baylon và cho phép người
Do Thái trở về quê hương để “xây dựng nên căn nhà của Thượng Đế”. Rồi cũng tại
Jerusalem, người Do Thái đã xây dựng nên Ngôi Đền thứ hai vào khoảng năm
520-515 trước Tây Lịch. Tuy thế đa số người Do Thái vẫn ưa thích sống ở các xứ
sở bên ngoài, và danh từ “Diaspora” dùng để chỉ các sắc dân Do Thái sống trong
các cộng đồng rải rác ở bên ngoài Erets Yisrael tức là phần đất Israel.
Năm 332 trước Tây Lịch, Đại Đế
Alexander của miền Macedonia đã tàn phá đế quốc Ba Tư nhưng cũng đã bỏ quên xứ
Judah. Khi vị Đại Đế này qua đời, các tướng lãnh dưới quyền đã tranh giành địa
vị. Đất nước Do Thái ở dưới quyền của Tướng Ptolemy I vào năm 301 trước Tây
Lịch rồi Ngôi Đền thứ hai bị cướp phá bởi Tướng La Mã Antiochus IV vào năm 175
trước Tây Lịch.
Dưới ách đô hộ của các kẻ ngoại xâm,
người Do Thái đã nổi dậy dưới quyền lãnh đạo của Simon Maccabaeus vào năm 140
trước TL. Ông Simon vào thời kỳ này vừa là một giáo sĩ cao cấp, vừa là một nhà
cai trị và thống lĩnh quân đội. Mặc dù vài năm sau, ông Simon bị ám sát chết,
triều đại Hasmonean của ông đã phát triển ngang với triều đại của Vua David và
cũng vào thời kỳ này, người Do Thái đã bị ảnh hưởng rất nhiều bởi nền Văn Minh
Hy Lạp và các giáo sĩ cao cấp cũng có tên Hy Lạp, chẳng hạn như Menalaus hay
Jason.
Từ năm 64 trước TL, đội quân La Mã đã
tiến sang phía đông. Herod được Thượng Viện La Mã chấp thuận làm Vua xứ Judah
vào năm 37 trước TL và đã cai trị xứ Do Thái cho đến năm 04 trước TL. Xứ Do
Thái đã sống dưới ách cai trị của nhiều kẻ ngoại quốc rồi tới năm 70 sau TL,
người La Mã đã tàn phá Ngôi Đền thứ hai và lại phân tán giống dân Do Thái đi
các nơi. Cứ điểm cuối cùng của dân Do Thái chống lại đạo quân La Mã là pháo đài
Massada ở bên sườn đồi, cách thành phố Jerusalem 56 km về phía tây nam, cũng bị
thất thủ. Cũng vì thế người Do Thái sau này thường dùng câu tuyên truyền
“Massada sẽ không bao giờ thất thủ một lần nữa” để biểu lộ ý chí sẽ chiến đấu
tới chết khi phải bảo vệ chủ quyền quốc gia.
Sau khi Ngôi Đền thứ hai bị phá hủy
và giới tu sĩ bị phân tán, các ngôi đền Do Thái nhỏ được xây dựng tại nhiều nơi
và các giáo sư tôn giáo hay “rabbis” đã có những lời nhận xét về luật tôn giáo
và tuyển tập các lời nhận xét này được xếp đặt thành bộ luật “Mishna”. Về sau
vào khoảng năm 500 sau TL, các kinh điển và luật tôn giáo Mishna được biên tập
thành Bộ Kinh Talmud.
Qua thời gian, giống dân Do Thái đã
phải sống dưới quyền cai trị của người Hồi giáo và người Thiên Chúa giáo nhưng
các nhà tư tưởng Do Thái và các giáo sư tôn giáo vẫn tiếp tục khảo cứu các tập
tục và phát biểu về Thánh Kinh. Vào thời Trung Cổ, có Moses Ben Mainon, hay còn
được gọi là Maimonides (1135-1204) là người Do Thái sống tại Tây Ban Nha, di cư
qua Ai Cập và đã làm đến chức thầy thuốc tại triều đình này. Maimonides là một
học giả uyên thâm về Do Thái giáo, đã hiệu đính các lề luật Talmud bằng cuốn
Minesh Torah và đã đề cập tới 613 điều răn rút từ Kinh Torah và những điều răn
này đã là căn bản của đức tin và luật Do Thái giáo.
Các cải tiến về các quan niệm thần
học và triết học đã khiến cho các người Do Thái sống tại Tây Ban Nha và các
quốc gia phía đông của châu Âu, kể cả những người ở dưới sự thống trị của người
Hồi, được gọi là “Sephardim”, còn danh từ “Ashkenazim” dùng để chỉ những người
Do Thái thuộc miền tây của châu Âu. Trong hai thế kỷ 18 và 19, các phong tục và
nghi thức tôn giáo Do Thái đã được thay đổi khiến cho Do Thái giáo thích nghi
được với thế giới mới và Phong Trào Phục Quốc Do Thái, hay Zionism, cũng như
nền văn hóa Do Thái Yeddish bắt đầu xuất hiện.
Ngày nay, các cộng đồng lớn của dân Do
Thái hiện đang phát triển tại Hoa Kỳ, tại nước Nga và nước Do Thái. Mặc dù đạo Do
Thái đã được phân chia thành các loại chính thống, bảo thủ hay cải cách, các
tin đồ sùng đạo vẫn làm lễ tại nhà, tại giáo đường, ăn kiêng và giữ luật, cũng
như đi hành hương tới Jerusalem và Núi Zion.
2/ Xứ Palestine.
Palestine là một vùng đất trải dài từ
Địa Trung Hải ở phía tây tới sa mạc Ả Rập ở phía đông, từ dòng sông Litani ở
phía bắc xuống thung lũng Gaza tại phía nam. Miền đất này được gọi theo tên của
người Philistine là giống người đã chiếm cứ phần bờ biển phía nam trong thế kỷ
12 trước Tây Lịch.
Vào năm 330 sau Tây Lịch, Hoàng Đế
Constantine (280-337) đã di chuyển kinh đô từ Rome tới Constantinople và công
nhận đạo Thiên Chúa là tôn giáo chính thức. Do việc chuyển sang đạo Thiên Chúa
của Hoàng Đế này, xứ Palestine đã hấp dẫn những người hành hương và trở nên
thịnh vượng. Sau khi Đế Quốc La Mã bị phân hai vào năm 395, xứ Palestine ở dưới
quyền kiểm soát thuộc phía đông, chịu sự cai trị Byzantine và chịu ảnh hưởng
Thiên Chúa giáo cho đến khi người Ả Rập tới chinh phục vào năm 638 và truyền bá
đạo Hồi.
Đạo Hồi là một tôn giáo khác với đạo
Do Thái và đạo Thiên Chúa, không những do các quan niệm về Thượng Đế, về các
nhà tiên tri mà còn cả về sự kết hợp chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội với
tôn giáo, khiến cho đạo Hồi có những nét đặc thù, rất thích hợp với các xứ Ả
Rập. Tín đồ đạo Hồi tin tưởng rằng chỉ có 6 nhà tiên tri là Adam, Noah,
Abraham, Moses, Jesus và Mohammed, vị tiên tri cuối cùng. Các vị sứ đồ này đã
mang đến cho con người Lời của Thượng Đế và các lời dạy của Mohammed sẽ dẫn dắt
con người tới Ngày Phán Xét sau này.
Nhà tiên tri Mohammed chào đời vào
khoảng năm 570 sau Tây Lịch, và theo nhà tiểu sử học đầu tiên viết về Mohammed
là Ibn Ishaq, thì vào năm 610 khi ở tuổi 40 và tỉnh giấc sau một giấc ngủ trên
Núi Hira, ông Mohammed đã nghe thấy tiếng nói từ trên Trời cao của một thiên
thần có hình dạng người, bảo như sau: “Ô, Mohammed, nhà ngươi là tông đồ của
Thượng Đế và ta là Gabriel”. Từ năm 613, nhà tiên tri Mohammed bắt đầu đi giảng
đạo tại Mecca và các lời rao giảng của Mohammed được chép thành cuốn Kinh
Koran. Ngoài Mecca, Medina là thành phố thứ hai được coi là linh thiêng của đạo
Hồi.
Khi ông Umar lên làm giáo chủ đạo Hồi,
Jerusalem được chỉ định là nơi linh thiêng thứ ba của đạo Hồi, chỉ sau Mecca và
Medina. Vào thời kỳ Umayyads với kinh đô Damascus, Tòa Nhà Mái Tròn “The Dome
of Rock” được xây dựng năm 691 trên nền của Đền Thờ Solomon, để kỷ niệm nơi
nghỉ đêm của nhà Tiên Tri Mohammed nhân dịp lên Trời diện kiến Allah. Đây là
một kỷ niệm Hồi giáo lâu đời nhất đến nay vẫn còn tồn tại. Gần đó và ở về phía
nam là ngôi đền Hồi Giáo Al Aqsa. Cũng vì vậy mà thành phố Jerusalem trở thành
một nơi tranh chấp giữa hai khối Ả Rập và Do Thái.
Dưới thời giáo chủ đạo Hồi Umar II
(717-720), các giới hạn đối với cư dân trong vùng không theo đạo Hồi đã khiến
cho số dân cải sang đạo Hồi gia tăng. Dân số cũng tăng cao do các bộ lạc từ sa
mạc tới định cư, vì thế tại xứ Palestine, tôn giáo có đông tín đồ nhất là đạo
Thiên Chúa đã chuyển thành đạo Hồi.
Tới đầu thế kỷ 11, thành phố Jerusalem
đã là nơi chiến trường của nhiều sắc dân. Các đoàn quân Thập Tự Chinh đã thiết
lập tại Jerusalem thứ Kinh Đô La Tinh cho đến khi đoàn quân này bị Danh Tướng
Hồi Giáo Salah-ad-Din (Saladin) đánh bại trong trận đánh quyết định Hattin diễn
ra vào năm 1187. Thực ra đoàn quân Thập Tự Chinh chỉ hoàn toàn rút khỏi
Palestine vào năm 1291 và xứ này ở trong một thời kỳ đen tối kéo dài suốt hai
thế kỷ 14 và 15, với nền cai trị của thời đại Mameluke, với các bệnh dịch tàn
phá cư dân.
Năm 1516, Vua Hồi Giáo Selim I đã đánh
thắng được chế độ cai trị Mameluke và trong bốn thế kỷ, xứ Palestine chịu sự đô
hộ của Đế Quốc Ottoman có kinh đô đặt tại Damascus. Chế độ cai trị Ottoman đã
kéo dài trong bốn thế kỷ (1516-1918). Trong thời gian này, xứ Palestine đã bị
phân thành nhiều quận gọi là “sanjak” rồi vài quận lại tập hợp thành tỉnh gọi
là “vilayet”. Phần lớn đất đai của xứ Palestine ở dưới quyền của quan cai trị
người Thổ Nhĩ Kỳ “pasha” ngụ tại Damascus. Do xứ Palestine là nơi không có các
tài nguyên, không có các đặc điểm chiến lược, các biên giới không được phân
định rõ ràng nên chính quyền Ottoman tại Constantinople đã không quan tâm tới xứ
sở này. Do không bị kiểm soát và kiềm chế, xứ Palestine trở nên một nơi bất an,
vô trật tự, một nơi tham nhũng, hà khắc và bị bỏ quên, vì thế canh nông và
thương mại của xứ sở này suy sụp đi, dân chúng nghèo nàn và bị áp bức. Vua Hồi
giáo chỉ có một giàng buộc là bảo vệ Jerusalem, nơi linh thiêng của đạo Hồi,
đạo Thiên Chúa và đạo Do Thái.
Vào đầu thế kỷ 19, dân số Do Thái tại
Syria vào khoảng 25,000 người. Phần lớn họ thuộc lớp người “Sephardim” tức là
con cháu của các người Do Thái gốc Tây Ban Nha và gốc địa phương, lớp người còn
lại là “Do Thái Ashkenazim” có nguồn gốc châu Âu, đã tới miền Đất Thánh này qua
nhiều thế kỷ nhưng vẫn giữ quốc tịch cũ. Một nửa số người Do Thái sống tại các
thành phố có tính linh thiêng đối với họ là Jerusalem, Hebron, Safed và
Tiberias, nửa kia cư ngụ tại Aleppo, Damascus, Beirut và Tripoli là các thành
phố thuộc xứ Syria.
Dưới
thời đại Hồi giáo Ottoman, chính quyền được tổ chức theo lối tự quản (millets)
và các cộng đồng Do Thái được hưởng một số độc lập và tự trị về thờ phượng tôn
giáo, giáo dục và một số phạm vi khác nhưng trong một xã hội Hồi giáo ưu thế,
người Do Thái giáo và người Thiên Chúa giáo không được coi là các tín đồ, nên
thuộc loại công dân hạng thứ hai (dhimmis), phải đóng thuế thân để có được sự
bảo vệ của chính quyền và đây cũng là dấu hiệu của giai cấp thấp hèn. Người Do
Thái còn bị kỳ thị trong nhiều lãnh vực. Lời thề của họ trước Tòa Án bị coi
không có giá trị, họ không được phép làm các chức vụ công, không được phép mang
vũ khí, thường bị bạo hành bởi chính quyền và bởi dân chúng Hồi giáo địa
phương.
Tới giữa thế kỷ 19, eo đất Suez là nơi
tranh chấp giữa hai thế lực Anh và Pháp nên xứ Palestine mới được
Constantinople chú ý. Chính quyền Ottoman tăng cường kiểm soát Syria và
Palestine. Quận (sanjak) Jerusalem được kiểm soát trực tiếp bởi đế quốc Ottoman
nhờ thế các vụ đánh cướp của dân Bedouin giảm đi, sự an toàn gia tăng, nền kinh
tế địa phương và các điều kiện sinh sống của người dân được cải tiến. Khi vua
Hồi giáo Abdul-Hamid II cai trị Đế Quốc Ottoman từ năm 1876 tới năm 1909, việc
canh tân về giao thông, giáo dục, quân sự được tiến hành, các công ty của châu
Âu đã lắp đặt các đường sắt nối liền Jerusalem với Jaffa vào năm 1892 và một
tuyến đường sắt khác nối hải cảng Deraa, Transjordan, được làm xong vào năm
1905. Vào thời kỳ này, các vua Hồi giáo muốn đề phòng sự xâm nhập ảnh hưởng của
Anh-Pháp nên đã tăng cường việc kiểm soát từ trung ương nhưng mặt khác, chính
quyền Hồi giáo lại dùng các viên kỹ sư và các nhà đầu tư người châu Âu, việc
này đã làm cho các quốc gia của châu Âu càng có cơ hội xâm lấn vào vùng
Palestine cũng như Trung Đông.
Vào năm 1914, dân số của xứ Palestine
vào khoảng 650,000 người. Đây là một đám dân hỗn tạp, chia rẽ giữa các loại
người thành thị, nông thôn và du mục, giữa giai cấp sang trọng và giai cấp bần
cùng gọi là “fellahin”. Cũng có sự chia rẽ về tôn giáo giữa các giáo phái đạo
Hồi như Sunni, Shiite và Druze, giữa người Ả Rập Hồi giáo và người Ả Rập Thiên
Chúa giáo, những người này chiếm vào khoảng 16 phần trăm dân số và phần lớn
thuộc Chính Thống Giáo Hy Lạp (Greek Orthodox), họ văn minh hơn nhờ phát triển
về Văn Hóa do tiếp xúc với các người Thiên Chúa giáo của châu Âu.
Tại xứ Palestine, phong trào Quốc Gia
Ả Rập (Arab nationalism) đang tiến triển vào cuối thế kỷ 19, rồi Cuộc Cách Mạng
Thổ Nhĩ Kỳ xẩy ra vào năm 1908 bởi những nhân vật Thổ muốn duy trì Đế Quốc
Ottoman bằng các chính sách quỷ quyệt để thực hiện việc trung ương tập quyền và
Hồi giáo hóa (Islamization) các dân tộc trong vùng. Trong hoàn cảnh lịch sử
này, các người Do Thái sống tại Palestine bị coi là các công dân hạng hai. Họ
phải gánh chịu thuế đất và thuế thân rất nặng nề, đôi khi bị tàn sát và thường
bị áp lực cải sang đạo Hồi. Người Do Thái tại xứ Palestine vào thời kỳ này cũng
chịu ảnh hưởng của các lớp người Do Thái khác đang sống tại châu Âu là nơi đang
phát triển các ý thức hệ mới, các phong trào quốc gia (nationalism).
3/ Dân Do Thái tại châu Âu.
Vào năm 70 sau Tây Lịch, Ngôi Đền thứ
hai của đạo Do Thái bị phá hủy, một số lớn người Do Thái đã bỏ xứ ra đi, họ
sống bên ngoài xứ Palestine. Trong thời đại La Mã, giống dân Do Thái đã trở
thành lớp thương nhân sống quanh vùng Địa Trung Hải. Họ đã đóng một vai trò
quan trọng đối với nền kinh tế vì họ là các nhà buôn, thợ kim hoàn, thợ thủ
công, các nhà tài chính và trong cuộc sống chung với các sắc dân khác, người Do
Thái vẫn cố giữ bản chất sắc tộc và sự cách biệt của họ.
Tới thời Trung Cổ, các người Do Thái
tại châu Âu và tại nước Anh thường là các kẻ cho vay tiền kiếm lời, họ được sự
che chở của các nhà cầm quyền địa phương. Đến khi người Ý và một số dân tộc
khác bắt đầu biết nắm giữ các công việc kinh tế thì người Do Thái bị trục xuất
tại nước Ý vào năm 1290. Vào cuối thế kỷ 14, người Do Thái bị đuổi khỏi nước
Pháp rồi nước Tây Ban Nha cũng tìm cách loại người Do Thái ra khỏi xứ vào năm
1492. Tại châu Âu, người Do Thái bị chỉ định cư trú trong những khu nhà ổ chuột
(ghettos) và các khu này bắt đầu xuất hiện tại miền bắc nước Ý vào thế kỷ 16.
Mặt khác, do tài năng về thương mại, sắc dân Do Thái lại được đón mời tại miền
đông của châu Âu vì thế nhiều người Do Thái đã bỏ các xứ khác, di cư qua Đế
Quốc Ottoman, qua nước Nga, Ba Lan, Lithuania và cộng đồng Do Thái tại Ba Lan
đã phát triển lớn mạnh nhất, cả về cơ sở chính trị lẫn văn hóa.
Tại châu Âu, nền kỹ nghệ tư bản đã làm
thay đổi vai trò kinh tế của người Do Thái. Những người này đã dần dần hội nhập
vào cuộc sống kinh tế để trở nên các nhà chuyên môn. Thời kỳ Khai Sáng
(Enlightenment) của thế kỷ 18 đã làm lợi cho người Do Thái, rồi sau Cuộc Cách
Mạng Pháp, đã tăng lên số người Do Thái hội nhập vào các phần đất thuộc miền
tây của châu Âu. Trong khi đó tại phần đất phía đông, người Do Thái còn bị kỳ
thị vì nhịp độ kỹ nghệ hóa còn chậm chạp, vì các điều kiện chính trị và tôn
giáo xung khắc. Kể từ năm 1791, các người Do Thái tại Đế Quốc Nga đã bị dồn vào
các vùng đất nằm giữa Hắc Hải (the Black Sea) và Biển Baltic, được gọi là “Biên
giới định cư” (the Pale of Settlement). Ba phần tư triệu người Do Thái sống tại
nơi này thuộc gốc Ba Lan, họ đã bị loại khỏi các xứ Nga, họ phải sống nghèo nàn
trong các thị trấn gọi là “shtetls”. Các lý tưởng của Cuộc Cách Mạng Pháp đã
trở nên những điều cấm kỵ tại Vương Quốc của Sa Hoàng, vì thế sắc dân Do Thái
sinh sống tại nước Nga thường trở nên một thứ “dê tế thần” của dân tộc Nga và
nhà thờ Chính Thống Giáo. Trên dải đất Nga, người Do Thái bị giới hạn về công
việc làm ăn, họ còn bị ngược đãi và tàn sát (pogroms). Vào năm 1850, tại xứ Nga
có vào khoảng 2.3 triệu người Do Thái. Ngoài các ngược đãi, hành hạ thông
thường, người Do Thái còn bị đưa vào quân đội. Để tránh các tàn sát tại phần
đất Đông Âu, rất nhiều người Do Thái đã di cư qua Hoa Kỳ và một số nhỏ qua xứ
Palestine.
Sự nghi ngờ và thù ghét sắc dân Do
Thái lại càng tăng thêm khi một tác giả ẩn danh làm việc cho Mật Vụ của Sa Hoàng
đã cho xuất bản một cuốn sách nhan đề là “Các nghi thức của các vị cao niên học
thức thuộc Xứ Zion” (Protocols of the Learned Elders of Zion). Cuốn sách này có
ác ý mô tả một hội nghị của các lãnh tụ Do Thái đang tìm cách thống trị thế
giới. Vì được dịch sang nhiều ngôn ngữ, cuốn sách “Nghi Thức” đã làm tăng thêm
sự thù ghét sắc dân Do Thái tại châu Âu, thuộc cả phía đông lẫn phía tây.
Vào năm 1881, Sa Hoàng Alexander II bị
ám sát. Một trong các kẻ âm mưu là một người Do Thái trẻ. Sự việc này đã làm
gia tăng các tàn sát, hành hạ, hạn chế sắc dân Do Thái của chính quyền Nga và
trong khoảng từ 1880 tới 1900, đã có một triệu người Do Thái di cư từ nước Nga
qua Hoa Kỳ và con số này lên tới 2.6 triệu người vào năm 1914. Cũng có một số
nhỏ người Do Thái khác tìm cách tham gia vào thành phần trí thức của Cuộc Cách
Mạng Nga. Lớp người Do Thái thứ ba đi tìm một lối thoát khác, đó là một phong
trào giải phóng có mục đích thành lập một Quốc Gia Tự Trị dành riêng cho người
Do Thái. Ý tưởng này đã được Leo Pinsker phổ biến qua tác phẩm “Tự Giải Phóng”
(Auto-Emancipation) viết ra vào năm 1882. Đường hướng này về sau được chuyển
thành Phong Trào Phục Quốc Do Thái (Zionism) với các động lực phát triển trong
thập niên 1890 tại nước Pháp.
4/ Phong trào Phục Quốc Do Thái.
Châu Âu là miền đất tiến bộ, văn minh,
được “khai sáng” trước các miền đất khác nhưng cũng tại châu Âu, một số người
theo Học Thuyết Darwin với chủ trương kỳ thị sắc dân Do Thái đã cho rằng giống
dân Aryan vượt trội hơn giống dân Do Thái thấp hèn. Trước các kỳ thị có tính
chủng tộc này, người Do Thái nhận thấy họ không thể tranh đấu thành công giành
sự bình đẳng. Giải pháp của họ là phải lập nên một quốc gia tự trị.
Lý thuyết gia đầu tiên về Phong Trào
Phục Quốc Do Thái là ông Moses Hess, một người dân Đức gốc Do Thái, đã từng
liên lạc với Karl Marx và Friedrich Engels. Ông Hess đã viết hai tác phẩm, phác
họa sự trở về Palestine của dân Do Thái là cuốn “Rome và Jerusalem” xuất bản
năm 1862 và cuốn “Chương trình thuộc địa hóa miền Đất Thánh” (Plan for the
Colonization of the Holy Land) xuất bản năm 1867. Dù các sách của ông Hess biện
hộ việc định cư tại Palestine của người Do Thái là một giải pháp, các người Do
Thái tại Tây Âu đã không quan tâm tới đề nghị này vì họ đã quen với việc cư ngụ
tại châu Âu hàng trăm năm rồi, và khi đó các vụ tàn sát người Do Thái tại miền
Đông Âu chưa xẩy ra, khiến cho lớp người Do Thái tại khu vực phía đông cũng lơ
là với vấn đề nêu ra.
Vấn đề “Quê hương quốc gia” (national
home) hay Quốc gia Do Thái tại Palestine tới cuối thế kỷ 19 vẫn còn mơ hồ, dù
rằng danh từ “Phong Trào Phục Quốc Do Thái” (Zionism) có lẽ đã được Nathan
Birnbaum đề cập lần đầu tiên trong một bài báo phổ biến vào năm 1886.
Một người tiền phong khác của Phong
Trào Phục Quốc Do Thái là ông Theodor Herzl (1860-1904). Các ý tưởng về một
quốc gia Do Thái của ông Herzl không phải là mới mẻ, ông ta lại không có các
hậu thuẫn tài chính hay yểm trợ chính trị. Đường lối của ông Herzl là bảo thủ,
phản ánh quan niệm từ gia đình trung lưu của ông. Nhưng công lao của ông Herzl
là đã khiến cho Thế Giới chú ý đến số phận của sắc dân Do Thái và nhờ ông mà
việc lập quốc Do Thái trở thành một vấn đề chính của thời sự quốc tế.
Ông Theodor Herzl sinh tại Budapest, cha
là một thương gia giàu có. Gia đình ông sau đó đã di chuyển qua Vienna và tại
đây, ông Herzl đã theo học Luật Khoa, đỗ ra và trở nên một nhà báo, viết báo
cho tờ Neue Freie Presse (Nhật Báo Tự Do Mới). Năm 1891, ông Herzl đã tới Paris
và rất quan tâm tới phong trào chống Do Thái và về số phận bị ngược đãi của sắc
dân Do Thái tại châu Âu mà điển hình là vụ án Dreyfus.
Alfred Dreyfus là một sĩ quan gốc Do
Thái trong Bộ Tổng Tham Mưu Pháp, bị kết tội phản bội và bị tù chung thân tại
đảo Devil. Ông Herzl cùng nhiều người khác đã tin tưởng rằng Dreyfus bị tù do
một âm mưu và vụ xử án bất công. Về sau, do lời thú tội của một sĩ quan Pháp
khác vào năm 1899, vụ án được xét xử lại.
Vụ án Dreyfus là điển hình của phong
trào chống Do Thái tại nước Pháp là quốc gia vẫn thường chủ trương Tự Do, Bình
Đẳng và Huynh Đệ (Liberty, Equality & Fraternity). Theodor Herzl thấy rằng
chỉ còn một giải pháp cho người Do Thái là thiết lập nên một quốc gia mới và đề
nghị này được đề cập trong cuốn sách của ông nhan đề là “Quốc Gia của sắc dân
Do Thái” (der Jundenstaat = the Jews ‘ State) xuất bản vào năm 1896.
Trong các nhà tiền phong của Phong Trào
Phục Quốc Do Thái, còn có một nhân vật khác tên là Asher Ginsberg, một nhà trí
thức Nga gốc Do Thái, thường viết báo dưới bút hiệu Achad Ha-Am. Ông Ginsberg
đã đề cập tới hai phương diện trong việc phục quốc là việc định cư và các hoạt
động văn hóa, vì chính văn hóa sẽ làm cho người Do Thái tăng thêm tình cảm lệ
thuộc dân tộc. Ông Ginsberg cũng cảnh cáo các nhà lãnh đạo Do Thái không nên bỏ
quên các vấn đề Ả Rập tại xứ Palestine.
Lịch sử của Phong Trào Phục Quốc Do
Thái cũng đi tới một khúc rẽ quan trọng khi Hội Nghị Phục Quốc Do Thái đầu tiên
hội họp tại Basel, Thụy Sĩ, vào ngày 29-8-1897 với 204 đại biểu từ khắp nơi
trên thế giới. Hội nghị này đã xác định mục tiêu của phong trào là “tạo dựng
nên một nơi cư ngụ cho sắc dân Do Thái tại Palestine, được xác nhận bởi Công
Pháp”. Để đạt được mục tiêu này, hội nghị đã đồng thanh làm phát triển việc
định cư các nhà nông nghiệp, các thợ thủ công gốc Do Thái, tổ chức và làm kiện
toàn mối quan tâm về quốc gia và tìm kiếm các chấp thuận của bất cứ chính phủ
nào để tiến tới mục tiêu phục quốc.
Tuy các mục tiêu kể trên còn mơ hồ,
các nhà lãnh đạo Phong Trào Phục Quốc Do Thái (Zionism) cũng đã cứu xét đề nghị
của chính phủ Anh năm 1902 dùng miền el-Arish thuộc bán đảo Sinai, hay đề nghị
lập quốc tại xứ Kenya với chương trình gọi là Kế Hoạch Uganda (Uganda Plan ),
dù cho các người Do Thái tại Nga đã không vừa ý với cả hai đề nghị kể trên. Năm
1899, đảo Cyprus cũng là một địa điểm được đề nghị cứu xét nhưng vào thời bấy
giờ, vị trí của nước Do Thái Mới còn tùy thuộc vào các cường quốc của châu Âu.
Ý tưởng của ông Herzl tuy mơ hồ về địa
điểm nhưng lại rõ ràng về cách thi hành với một công ty Do Thái phải được tổ
chức để mua đất đai và xếp đặt các người định cư. Năm 1901, Ngân Quỹ Quốc Gia
Do Thái (the Jewish National Fund) được thành lập để mua đất và vào năm 1908,
Công Ty Phát Triển Miền Đất Palestine (the Palestine Land Development Company)
được kết hợp với Ngân Quỹ kể trên, để giúp sức vào việc định cư. Ông Theodor
Herzl đã cố gắng vận động sự yểm trợ quốc tế nhưng đã thất bại khi thương lượng
với Vua nước Đức, với Vua Hồi giáo Abdul-Hamid và cả với vị Bộ Trưởng Thuộc Địa
của nước Anh là ông Joseph Chamberlain, vào tháng 10 năm 1902.
Vì muốn duy trì các tập quán, phong
tục, văn hóa Do Thái cũng như Do Thái Giáo, với hai mục tiêu vừa thế tục, vừa
tôn giáo, các nhóm nhỏ gồm những người Do Thái trẻ đã hội họp tại nước Nga và
tại phần đất phía đông của châu Âu, để bàn việc định cư đầu tiên trên xứ Erets
Yisrael hay “Đất Nước Do Thái”. Ngày 7 tháng 7 năm 1882, một nhóm nhỏ gồm 14
người trong đó có một phụ nữ, đã đổ bộ lên thị trấn Jaffa, xứ Palestine. Họ thuộc
một phong trào có tên là Hibbat Zion (các người yêu Zion). Nhóm người này được
coi là đợt sóng đầu tiên của các người Do Thái di cư về Palestine và phong trào
di cư đã kéo dài từ năm 1881 tới năm 1903.
Vào năm 1903, đã có vào khoảng 20
làng nông nghiệp mới được thành lập trên 90,000 mẫu đất (acres) với số dân định
cư là 10,000 người. Tiếng Do Thái Hebrew được dùng và giảng dạy tại các trường
học, người dân Do Thái mới được hướng dẫn về canh tác nông nghiệp, nhưng các
người định cư mới này phần lớn chưa quen với các công việc đồng áng, họ lại
không đủ vốn, tất cả các chương trình định cư đang đi dần tới chỗ bế tắc thì
được sự hỗ trợ của Bá Tước Edmond de Rothschild.
Nhà Mạnh Thường Quân người Pháp Bá Tước
De Rothschild không phải là một người Do Thái, nhưng ông ta đã bảo trợ công
cuộc định cư tại xứ Palestine vì việc này vừa là một hành động từ thiện, vừa là
một công cuộc đầu tư. Ông De Rothschild đã bỏ tiền mua đất đai của các chủ đất
Ả Rập (effendi), đôi khi cũng phải dùng tới cách hối lộ, và tìm cách đẩy lớp
dân bần cùng (fellahin) địa phương đi chỗ khác, giành đất cho các người định cư
Do Thái. Vào năm 1900, Bá Tước De Rothschild đã giúp ổn định được một dân số vào
khoảng 5,000 người trên phần đất rộng 68,000 mẫu (acres). Sau đó, phần đất này
được chuyển nhượng cũng vào năm 1900 cho Hiệp Hội Thuộc Địa Do Thái (the Jewish
Colonization Association) đứng đầu bởi Bá Tước Maurice de Hirsch. Nhà tư bản
người nước Bỉ khai thác về đường xe lửa này đã là một người cộng tác với ông De
Rothschild và cũng đã bỏ ra hàng triệu quan tiền vào các chương trình định cư
của người Do Thái. Ngoài ra còn một nhân vật thứ ba, cũng được Vua Hồi giáo
Ottoman cho phép mua đất đai, đó là Sir Moses Montefiore, một người Anh gốc Do
Thái.
Đợt sóng di cư thứ hai bắt đầu vào
năm 1904, gồm nhiều người tiền phong trẻ gốc Nga, tới các phần đất được mua bởi
Ngân Quỹ Quốc Gia Do Thái. Những người di cư này phần lớn có các tư tưởng xã
hội với nhiều người thuộc Đảng Poalei-Zion tức đảng Phục Quốc Xã Hội (Labor
Zionist) được thành lập trong khoảng các năm 1903 và 1906. Trong số các nhân
vật lãnh đạo của nhóm, có David Ben-Gurion và Izhak Ben-Zvi. Cũng do các tư
tưởng xã hội, các nông trường tập thể Kibbitzim và các làng hợp tác xã Moshavim
bắt đầu được thành lập từ năm 1909.
5/ Việc di cư của người Do Thái.
Vào cuối thế kỷ 19, nước Anh đã quan
tâm tới số phận của người Do Thái tại Palestine cùng ảnh hưởng của nước Anh tại
vùng Trung Đông, đồng thời chính phủ Nga cũng giúp đỡ sắc dân này trong việc di
cư bằng cách cho phép các người Nga và Ba Lan gốc Do Thái di chuyển rẻ tiền
trên các con tầu biển của Nga từ hải cảng Odessa tới Palestine, nhờ thế số dân
Do Thái tại Palestine đã gia tăng. Trong khi đó cũng có sự chống đối việc di cư
từ các người Ả Rập nhưng phần lớn từ nhà thờ Chính Thống Giáo Hy Lạp (Greek
Orthodox) với hai tờ báo địa phương là tờ al-Karmal (ra đời năm 1908) và tờ
Filastin (1911).
Trước khi xẩy ra Thế Chiến Thứ Nhất,
cộng đồng Do Thái đã có khoảng 90,000 người chiếm từ 12 tới 14 phần trăm dân số
Palestine và riêng tại thành phố Jerusalem, số dân Do Thái là 45,000 trên tổng
số 80,000 dân. Sắc dân Do Thái lúc này là các cộng đồng nhỏ, địa phương, chia
rẽ, rất khó đoàn kết vì sự khác biệt giữa các người định cư cũ và mới, giữa
những người bảo thủ và cải cách, giữa các người sống đạm bạc xưa nay với những
kẻ có trợ giúp từ các nước ngoài.
Trong trận Thế Chiến Thứ Nhất, đế quốc
Ottoman đã tham gia với nước Đức chống lại các nước Nga, Pháp và Anh. Nước Anh
lúc này nhận ra rằng sẽ có lợi nếu đạt được sự ủng hộ của cả người Ả Rập lẫn
người Do Thái tại miền Trung Đông. Rồi khi trận chiến còn đang diễn tiến, nước
Anh lại trù liệu chia cắt đế quốc Ottoman với các nước Pháp, Nga và Ý. Việc
phân chia ảnh hưởng và quyền lợi tại miền Trung Đông và đặc biệt tại xứ
Palestine, đã gặp nhiều rắc rối do các hiệp ước và các xác nhận, đáng kể nhất
là các thư liên lạc Hussein-McMahon năm 1915-16, Hiệp Ước Sykes-Picot năm 1916
và Bản Tuyên Bố Balfour.
Công bố vào ngày 2-11-1917 là một bức
thư của ông Bộ Trưởng Ngoại Giao Anh, Arthur J. Balfour, gửi cho Lord
Rothschild, người đứng đầu Tổ Chức Phong Trào Phục Quốc Do Thái Anh. Bản Tuyên
Bố xác nhận rằng chính phủ Anh coi là thuận lợi việc thành lập tại xứ Palestine
một quê hương dành cho người Do Thái, đồng thời lại ấn định không được kỳ thị
các quyền lợi dân sự và tôn giáo của các cộng đồng không Do Thái tại Palestine.
Bản Tuyên Bố Balfour là kết quả của
các vận động từ những nhà lãnh đạo Phong Trào Phục Quốc Do Thái trong đó phải
kể tới ông Chaim Weizman, một nhà hóa học danh tiếng gốc Do Thái, sinh tại nước
Nga nhưng làm việc tại Đại Học Manchester. Ông Weizman đã tới London để tìm ra
một phương pháp tổng hợp acétone, một hóa chất rất cần thiết trong việc sản
xuất thuốc nổ không khói cordite. Là một nhà phục quốc Do Thái nhiệt tâm, ông
Weizman đã trở nên chủ tịch của Tổ Chức Phục Quốc Do Thái Thế Giới (the World
Zionist Organization) và đã liên lạc thân thiện được với các nhân vật quan
trọng khác như các ông David Lloyd George, Thủ Tướng Anh năm 1916; Winston
Churchill, Bộ Trưởng Thuộc Địa; C.P. Scott, chủ bút tờ báo Manchester Guardian;
Henry Wickham Steed, chủ bút tờ báo London Time; Mark Sykes, Bộ Trưởng Chiến
Tranh và Đại Tá Richard Meinertzhagen lo phần vụ Trung Đông.
Vào năm 1922, Hội Quốc Liên đã xác
nhận tạm thời ủy quyền cho nước Anh thi hành các nguyên tắc của Bản Tuyên Bố
Balfour. Đối với nước Anh, vấn đề Palestine chỉ là một trách nhiệm nhỏ. Trong
thời gian Thế Chiến Thứ Nhất, người Anh đã giành được sự ủng hộ của người Ả Rập
chống lại người Thổ Nhĩ Kỳ bằng lời hứa hẹn rằng nước Anh sẽ bảo trợ một nước Ả
Rập rộng lớn, bao gồm phần lớn báo đảo Ả Rập. Nhưng khi chiến tranh kết thúc,
hai nước Anh và Pháp đã chia nhau miền Trung Đông và làm ngơ trước các phản đối
của người Ả Rập: nước Anh kiểm soát Ai Cập, Iraq, miền Transjordan ở phía đông
dòng sông Jordan, miền Palestine và các bờ biển phía đông và phía nam của bán
đảo Ả Rập. Nước Pháp chiếm Syria và Lebanon. Các nhà lãnh đạo Ả Rập do phẫn nộ
và do không thể làm gì được hai cường quốc là Anh và Pháp, nên đã gây ra nhiều
vụ quấy phá công cuộc định cư của người Do Thái tại Palestine.
Đã xẩy ra các cuộc bạo loạn chống Do
Thái tại miền đất Palestine do dân số Do Thái gia tăng và cũng do chính sách về
Trung Đông của nước Anh đối với người Ả Rập. Năm 1920, người Ả Rập đã tấn công
Tel Chai và các khu định cư khác của người Do Thái trong vùng đất Galilée. Bạo
loạn cũng xẩy ra tại Jerusalem, Jaffa, Petach, Tikvah, Hadera trong khi đó quân
đội Anh cố duy trì nền trật tự. Vào năm 1922, sống giữa 650,000 người Ả Rập tại
xứ Palestine là vào khoảng 85,000 người Do Thái trong đó có cả những người mới
di cư đến do sự bảo trợ của phong trào Phục Quốc.
Sau khi đế quốc Ottoman tan rã, các
cơ quan Phục Quốc Do Thái cũng như Ngân Quỹ Quốc Gia Do Thái đã tìm cách mua
đất đai cư ngụ và các mảnh đất lớn được chuyển thành các hợp tác xã tập thể hay
các nông trường tập thể (moshavim và kibbutzim).
Từ năm 1919 tới năm 1923, đợt sóng thứ
ba của người Do Thái di cư tới Palestine gồm 35,000 người trẻ, phần lớn từ nước
Nga và miền Đông Âu và là những người được huấn luyện về nông nghiệp. Đợt sóng
thứ tư (1924-1928) lại gồm các chủ tiệm thuộc giới trung lưu và các thợ thủ
công bỏ chạy vì kinh tế suy thoái và vì các phong trào chống Do Thái tại Ba
Lan. Các người di cư có trình độ giáo dục cao từ nước Đức là đợt sóng thứ năm,
họ tới đất Palestine với tài sản, với kiến thức kỹ thuật và xây dựng.
Vào thập niên 1930, các biến cố chính
trị tại châu Âu đã ảnh hưởng tới tình trạng của xứ Palestine. Các chính sách
chống Do Thái của một số chính phủ đã làm gia tăng làn sóng di cư Do Thái từ Ba
Lan, Hungari và Romania. Rồi khi Hitler lên nắm chính quyền, do các đạo luật
chủng tộc Nuremberg và do việc bắt người Do Thái phải đăng ký và đeo phù hiệu
ngôi sao 6 cánh, tất cả đã khiến cho từ năm 1933 tới năm 1936, vào khoảng
65,000 người Do Thái đã di cư tới xứ Palestine và dân số của miền đất này lên
gần tới 400,000 người hay 30 phần trăm của tổng số dân.
Các xung đột giữa hai sắc dân Do Thái
và Ả Rập vẫn tiếp tục xẩy ra khiến cho đã có đề nghị phân chia xứ Palestine
thành hai khu vực nhưng đề nghị này đã bị chính quyền Anh bác bỏ. Đầu năm 1939,
trước khi Thế Chiến Thứ Hai xẩy ra, nước Anh vì muốn giành lấy sự ủng hộ của
khối Ả Rập để chống nhau với người Đức, nên đã ra một Bạch Thư, thay đổi chính
sách đối với Palestine và giới hạn số người Do Thái di cư tới miền này là
75,000 trong vòng 5 năm tới. Tuy nhiên Bạch Thư 1939 đã bị cả người Ả Rập lẫn
người Do Thái bác bỏ. Tới khi Thế Chiến Thứ Hai diễn ra, các người trong phong
trào Phục Quốc Do Thái đã ủng hộ Đồng Minh chống lại Đức Quốc Xã trong khi một
số lãnh tụ Ả Rập và vị lãnh đạo khối Ả Rập Palestine có ảnh hưởng nhất là ông
Hajj Amin al-Husseini lại về phe với người Đức.
Vào thời gian đầu của cuộc chiến, có
tất cả vào khoảng 18.5 triệu người Do Thái trên toàn thế giới. Tới cuối cuộc
chiến, 6 triệu người Do Thái đã bị giết. Đầu năm 1942, chủ trương tận diệt
người Do Thái là ưu tiên hàng đầu của các hoạt động Đức Quốc Xã. Hitler đã dùng
“giải pháp cuối cùng” để đáp ứng các quan điểm Tân-Darwin theo đó giống người
Aryans có ưu điểm hơn các giống người Do Thái, Slav và Gypsy và các sắc dân sau
này chỉ làm bẩn nền văn minh và văn hóa, vì thế cần phải tiêu diệt. Hitler lại
còn tin tưởng rằng các người Do Thái đã thuộc về các tổ chức âm mưu, dù là Cộng
Sản hay không, khiến cho nước Đức bị thất trận trong Thế Chiến Thứ Nhất.
Việc tàn sát tập thể người Do Thái của
chính quyền Đức Quốc Xã đã đi từng bước. Trước hết họ định nghĩa về người Do
Thái theo chủng tộc. Đạo luật Nuremberg năm 1935 đã cấm đoán hôn nhân và các
liên hệ tình dục giữa giống dân Aryan và giống dân Do Thái với mục đích nhận
diện và tách riêng các người Do Thái. Sau đó tới các quy luật áp chế khác,
người Do Thái bị bắt buộc phải đăng ký với địa phương và phải đeo một phù hiệu
lớn gồm một ngôi sao vàng 6 cánh tại phía lưng và phía trước ngực.
Sau biến cố Kristallnacht xẩy ra vào
tháng 11 năm 1938, các nhóm băng đảng Đức Quốc Xã đã tới đập phá nhà ở và đền
thờ Do Thái, và người Do Thái được khuyến khích bỏ lại tài sản, rời khỏi nước
Đức. Nhưng đa số sắc dân này vào thời kỳ đó đã không bỏ chạy bởi vì cho rằng họ
đã hội nhập vào xã hội Đức, họ mong chờ tại nạn rồi cũng qua đi. Và lại, họ
không biết phải đi đâu trong một thời kỳ suy thoái kinh tế toàn cầu, trong khi
các quốc gia tại châu Âu cũng như Hoa Kỳ, Úc, Nam Phi và các quốc gia Nam Mỹ
lại có các luật lệ giới hạn về di dân.
Tháng 7 năm 1938, Tổng Thống Franklin
D. Roosevelt đã triệu tập một hội nghị quốc tế tại Evian, bên bờ hồ Geneva, để
thảo luận về việc cấp cứu các người tị nạn Do Thái từ nước Đức, nhưng đã gặp
thất bại. Phần lớn các quốc gia chỉ muốn nhận rất ít người Do Thái trong khi đó
các nhà lãnh đạo Phong Trào Phục Quốc lại muốn người Do Thái được gửi tới xứ Palestine
và cũng vào lúc này, chính sách của nước Anh không muốn làm tăng dân số Do Thái
tới Palestine mà đang đi tìm các địa điểm thay thế khác, chẳng hạn như nước Úc
hay xứ Guyana.
Vào năm 1939, dân Do Thái sống tại
nước Ba Lan đã bị quân đội Đức Quốc Xã tập trung lại trong các khu nhà ổ chuột
(ghettos) rồi tới khi quân Đức xâm lăng Liên Xô vào năm 1941, các nhà lãnh đạo
Quốc Xã đã quyết định dùng “giải pháp cuối cùng” (final solution) để giải quyết
vấn đề Do Thái của châu Âu. Đầu tiên, các toán quân SS sát nhân
(Einsatzgruppen) đã gom các người Do Thái lại, bắt họ đào hố rồi bắn chết tất
cả và chôn các nạn nhân trong các nấm mồ tập thể. Hitler còn giao cho Adolf
Eichman các quyền lực không giới hạn để thanh toán hết các người Do Thái tại
nước Đức và tại các nước bị quân Đức chiếm đóng ở châu Âu. Từ tháng 12 năm
1941, đội quân SS còn dùng nhiều toa xe lửa bịt kín, nhốt đầy người Do Thái rồi
bơm hơi ngạt vào trong. Ngoài ra trên lãnh thổ Đức còn có các trại tập trung
đặc biệt, các trung tâm tận diệt được tạo nên với mục tiêu giết người Do Thái
hàng loạt, và không thể nào mô tả hết được bản chất tàn bạo, ghê sợ của các
trung tâm sát nhân này của Đức Quốc Xã.
Trước các cuộc tàn sát người Do Thái
của Hitler, các nhà Phục Quốc Do Thái đã cố gắng cấp cứu thật nhiều nạn nhân.
Tại các hải cảng của miền nam châu Âu nào còn mở, chưa bị quân đội Quốc Xã
chiếm giữ, các con tầu cũ kỹ đã được dùng đến để chở lậu người tị nạn tới xứ
Palestine. Nhưng người Anh do lo sợ mất lòng người Ả Rập, đã dùng các đội tuần
duyên ngăn cản các tầu thuyền tị nạn đó, vào lúc ban đầu phải quay đầu trở về
nơi xuất phát rồi về sau, hướng dẫn người tị nạn đến phần đất tại miền Trung
Phi Châu do người Anh kiểm soát. Sự xung đột giữa quyết định của chính quyền
Anh và các cố gắng của các người Do Thái Phục Quốc đã lên cao điểm khi hai tầu
biển chở người tị nạn bị đánh chìm. Tháng 11 năm 1940, do chở 1,700 dân tị nạn
“bất hợp pháp” bị chính quyền Anh trục xuất đi Mauritius, con tầu Patria đã bị
tổ chức Haganah đặt chất nổ và chìm trong vịnh Haifa, làm chết oan 100 nhân
mạng. Tháng 2 năm 1942, 770 người tị nạn Do Thái bị chết khi một con tầu khác
tên là Shuma bị chìm trong Hắc Hải (the Black Sea) sau khi bị chính quyền Anh
làm áp lực với Thổ Nhĩ Kỳ không cho tới Palestine. Haganah là tổ chức quân sự
bí mật của Cơ Quan Do Thái (the Jewish Agency).
Vào lúc này, Cơ quan Do Thái, tổ chức
Haganah và ông Chaim Weizman cố gắng lấy lòng chính quyền Anh bằng cách thành
lập một đơn vị quân đội Do Thái, cấp trung đoàn, gồm các người Do Thái trẻ để
chiến đấu chống Đức Quốc Xã bên cạnh quân đội Anh và dưới lá cờ Phục Quốc Do
Thái. Một trong các mục đích của việc làm này là để tổ chức Haganah có cơ hội
luyện tập, thu lượm kinh nghiệm, mua sắm võ khí. Kế hoạch về một đoàn quân Do
Thái được Winston Churchill chấp thuận và trung đoàn bộ binh Do Thái này được
gửi qua nước Ý để chiến đấu vào năm 1944, mặc dù trong nhiều năm qua, đã từng
có nhiều người Do Thái tham gia trong quân đội Anh.
Sau khi Thế Chiến Thứ Hai chấm dứt
vào năm 1945, nước Anh đã tuyên bố chính sách của họ về vấn đề Palestine vẫn
không thay đổi. Trong 6 năm qua, sự hậu thuẫn của khối Ả Rập đã làm lệch đi các
chính sách của nước Anh thì ngày nay, người Anh lại e sợ thế lực Xô Viết lan
tới vùng Trung Đông nhiều dầu mỏ. Tới lúc này, người Do Thái tại Palestine đành
phải đứng lên cầm võ khí, không những để chống lại các băng nhóm phá hoại của
người Ả Rập mà còn để đánh phá những kẻ mà họ coi là áp chế. Trong hai năm 1946
và 1957, quân đội Anh gồm 100,000 người cùng các căn cứ quân sự đã là mục tiêu
quấy phá của người Do Thái trong khi hai tổ chức khủng bố Do Thái là Irgun Zvai
Leuni và nhóm Stern đã phá hoại các khu vực Ả Rập. Các nhà phục quốc Do Thái
diều hâu như Ben-Gurion và Golda Meir thì lo việc mua lậu võ khí cũng như đưa
dân tị nạn về xứ Palestine đồng thời cổ võ Thế Giới chống lại các chính sách
của người Anh.
Trước các đòi hỏi của người Ả Rập,
của người Do Thái và các rối loạn, Tổng Thống Hoa Kỳ Harry S. Truman là người
ủng hộ phong trào Phục Quốc Do Thái, đã đề nghị chuyển vấn đề xứ Palestine cho Liên
Hiệp Quốc.
6/ Người Do Thái bảo vệ lãnh thổ.
Sau nhiều tuần lễ tranh luận gắt gao,
vào ngày 29-11-1947, Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc đã bỏ thăm, với 33 phiếu thuận
trên 13 phiếu chống và 10 phiếu vắng mặt, chấp thuận phân chia xứ Palestine
thành hai quốc gia độc lập, một dành cho 1.1 triệu người Ả Rập, phần kia là của
650,000 người Do Thái. Dù cho miền đất ấn định nhỏ hơn so với diện tích đề nghị
bởi Cơ Quan Do Thái (the Jewish Agency) nhưng quyết định của Liên Hiệp Quốc đã
là bước đầu công nhận một quốc gia mới, một nơi trú ngụ dành cho các nạn nhân
sống sót từ các trại tử thần của Hitler. Còn đối với người Ả Rập, đây là một
xúc phạm lớn, một việc cắt xén đất đai thuộc chủ quyền của họ từ lâu đời. Tại
thành phố Jerusalem, các toán du kích Ả Rập đã đặt chất nổ nơi chợ búa, cắt các
đường dây liên lạc, bao vây các khu định cư. Vào tháng 12 năm 1947, xứ
Palestine đang đứng trước cảnh nội chiến trong khi lực lượng Anh không tìm cách
can thiệp vì họ đang chờ thời hạn rút lui.
Trước các tấn công phá hoại của người
Ả Rập, người Do Thái đã chống trả với các loại súng trường, họ đã không bị mất
một tấc đất nhỏ vì hai lý do: đoàn kết và biết tổ chức. Các nước Ả Rập bao
quanh xứ Palestine Do Thái tuy lớn hơn, đông người hơn và cùng có một lòng thù
ghét dân Do Thái, nhưng họ đã gặp thất bại vì thiếu một lãnh tụ cứng rắn và
cũng do họ đã đánh giá quá thấp quốc gia Do Thái nhỏ bé và non trẻ.
Vào mùa xuân năm 1948, tổ chức
Haganah đã kiểm soát được tất cả các thành phố nằm trong phạm vi đề nghị bởi
Liên Hiệp Quốc, bao gồm cả hải cảng quan trọng Haifa, thành phố gồm toàn người
Ả Rập Jaffa, thành phố Safad gần biên giới Syria và Thành Phố Mới Jerusalem.
Khi những toán quân Do Thái tiến đến, hàng trăm ngàn người Ả Rập đã bỏ cháy tán
loạn bằng mọi phương tiện có được. Những người tị nạn này đã hoảng sợ khi các
nhóm khủng bố Do Thái có tên là Irgun và Stern đã tàn sát 254 thường dân Ả Rập
tại làng Deir Yassin vào ngày 10-4-1948. Vào năm 1949, nửa triệu người Ả Rập
hay ba phần tư dân số ban đầu, đã bỏ xứ Palestine chạy qua các quốc gia láng
giềng.
Ngăn chặn người Ả Rập là một mặt, mặt
khác đối với người Do Thái tại Palestine là phải kiếm ra tiền để mua võ khí.
Đầu năm 1948, Cơ Quan Do Thái đã cử bà Golda Meir qua Hoa Kỳ trong một tháng và
trong chuyến đi này, bà Golda Meir đã quyên được 50 triệu mỹ kim từ các người
Mỹ gốc Do Thái. Sau đó võ khí đã mua được của nửa tá các nước ở châu Âu, gồm
súng trường, súng liên thánh, bazookas, máy bay và cả oanh tạc cơ của Đức Quốc
Xã trên đó huy hiệu chữ Vạn được sơn đi và thay bằng ngôi sao David.
Buổi trưa ngày 14-5-1948, ngay trước
khi ông David Ben-Gurion tuyên bố Độc Lập cho xứ Palestine Do Thái, thì tại hải
cảng Haifa cách thành phố Tel Avis 50 dặm về phía bắc, vị Cao Ủy người Anh cuối
cùng quản trị miền Đất Thánh là Sir Alan Cunningham, đã chào lá cờ Anh lần cuối
cùng rồi bước lên thuyền máy để ra một tuần dương hạm đang chờ đợi ngoài khơi.
Buổi lễ đơn giản này đã chấm dứt quyền cai trị của người Anh tại xứ Palestine
sau 31 năm, khi vào tháng 12 năm 1917, quân đội Anh đã tiến vào thành phố
Jerusalem, giành quyền kiểm soát từ tay người Thổ Nhĩ Kỳ.
Cũng ngay sau Lễ Tuyên Bố Độc Lập của
nước Do Thái, các đoàn quân Ả Rập theo mọi hướng, đang tiến vào miền Đất Thánh.
Tại phía nam, hai đoàn quân Ai Cập, mỗi đoàn gồm 5,000 lính chiến, chia làm hai
hướng tấn công Tel Avis và Jerusalem. Tại phía đông, đoàn quân Ả Rập
Transjordan gồm 10,000 quân sẵn sàng vượt qua sông Jordan để chiếm miền trung
tâm Palestine, vây Thành Phố Mới Jerusalem, còn từ mạn bắc là các đạo quân của
Lebanon, Syria và Iraq sắp càn quét xứ Galilée, phá tan hải cảng Haifa để hướng
về Tel Avis. Như vậy trong một tuần lễ, quốc gia non trẻ Do Thái sẽ bị dẹp tan
trong một tàn sát kiểu “Mông Cổ”. Các nhà lãnh đạo Ả Rập vào lúc này gồm cả Vua
Ai Cập Farouk và Vua Abdullah của xứ Transjordan đã an tâm trước 21,500 quân
đang dàn trên các trận tuyến, trong khi quân đội Do Thái chỉ có 10,000 súng
trường, mỗi khẩu chỉ được trang bị 50 viên đạn, 3,600 súng máy và 4 đội pháo
binh cổ lỗ.
Đêm hôm 14 rạng ngày 15 tháng 5, đoàn
quân Ai Cập vượt qua biên giới vào sa mạc Negev, tiến đánh một khu định cư Do
Thái nhỏ có tên là Nirim. Tại nơi này, hỏa lực chống cự chỉ có 17 súng trường,
1 tiểu liên và 4 súng máy. Quân đội Ai Cập đã bắn đạn pháo binh, dùng xe bọc
sắt tấn công sát hàng rào kẽm gai nhưng bên trong, các người định cư Do Thái
chỉ khai hỏa khi thấy địch quân đã nằm trong tầm đạn. Sau nhiều lần tấn công
không thành, đoàn quân Ai Cập đành bỏ qua làng Nirim, để tiến về thành phố Tel
Avis và Jerusalem.
Cách chống cự tại Nirim đã là kiểu mẫu
cho các mặt trận ở cả phía nam lẫn phía bắc vì sự gan dạ của dân quân Do Thái
đã làm cho các sĩ quan nhút nhát người Ai Cập không thể chiến thắng. Hơn nữa,
đoàn quân này cũng như các đoàn quân Ả Rập khác đã thiếu tinh thần chiến đấu vì
các nhà lãnh đạo của họ đã bỏ túi các món tiền dùng để mua võ khí, quân trang
và thực phẩm cho quân đội.
Tại mặt trận Jerusalem, đoàn quân
thiện chiến Transjordan đã tiến tới Thành Phố Mới vào ngày 19-5 và chiếm Thành
Phố Cổ ngày 28-5. 100,000 người Do Thái sống trong thành phố Jerusalem mới đang
bị bao vây và đang đứng trước cảnh hết thực phẩm. Nhưng sáng ngày 11-6-1948,
các đoàn quân xa Do Thái đã lập được các đường lộ mới, tiến vào thành phố,
Jerusalem được giải tỏa.
Cuộc chiến tại xứ Palestine đã gây ra
các tranh luận tại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc và sau khi Jerusalem thoát hiểm, các
nước Ả Rập đều đồng ý về đề nghị ngưng bắn một tháng của Bá Tước Folke
Bernadotte, người Thụy Điển, trong khi đó các võ khí mới đã được nhập cảng vào
xứ Do Thái và các đạo quân Do Thái mới cũng được thành lập từ những người tị
nạn mới bước lên bờ.
Sau cuộc ngưng chiến vào ngày
8-7-1948, các đội quân Ả Rập đã thấy rằng họ đang đứng trước kẻ thù mỗi ngày
một cải tiến. Lực lượng quân sự Do Thái đã đánh thắng các đạo quân của Syria,
Lebanon và Iraq, rồi tại phía nam quân Ai Cập cũng đã bỏ chạy.
Nước Do Thái đã sống còn sau Ngày
Tuyên Bố Độc Lập, nhưng giá phải trả cho Lễ Độc Lập này là 6.000 người Do Thái
hay một phần trăm dân số đã bị thiệt mạng. Số tử vong của phía Ả Rập còn cao
hơn nhiều.
Nền Độc Lập của Quốc Gia Do Thái còn
bị đe dọa cho tới khi quân đội Do Thái đánh thắng ba trận chiến lớn sau này.
Các người Do Thái không quê hương kể từ năm 1948, đã trở về sống trên mảnh đất
mà tổ tiên của họ đã phải rời đi sau nhiều thế kỷ.
Nguồn: https://nghiencuulichsu.com/2013/01/21/thanh-lap-nuoc-do-thai/
