THẦN KHÚC ĐỊA NGỤC (I)

Tác phẩm Thần khúc

Thần khúc  (tiếng Ý: Divina Commedia  là một trường ca của nhà thơ Ý thời Trung cổ Dante Alighieri (1265-1321), là một trong số những nhà thơ kiệt xuất nhất của nước Ý và thế giới, sau đó được đặt tên thánh là Divina bởi Giovanni Boccaccio, được coi là tập thơ quan trọng nhất của thời kỳ Trung Cổ và là tác phẩm văn học vĩ đại nhất bằng tiếng Ý.

Dante đã đóng vai trò chủ đạo trong việc kiến tạo nền văn học Ý, những miêu tả của ông về Địa ngục (Hell), Luyện ngục (Purgatory) và Thiên đàng (Heaven) đã mang tới nguồn cảm hứng cho sự định hình ở quy mô lớn hơn của nghệ thuật phương Tây.

Bài thơ được viết theo ngôi thứ nhất: tôi, kể lại cuộc du hành của Dante qua ba thế giới bên kia, diễn ra tại thời điểm Ba ngày lễ Phục sinh thiêng liêng mùa xuân năm 1300. Nhà thơ La Mã Virgil dẫn ông đi qua Hỏa Ngục và Luyện Ngục; trong khi nàng Beatrice, người phụ nữ mà Dante coi là lý tưởng, dẫn ông qua Thiên đường. Beatrice là người phụ nữ thành Florence, người mà ông biết đến từ thời thơ ấu, và mang lòng ái mộ, theo hình mẫu tình yêu thuần khiết thời thượng truyền thống, được tô điểm trong tác phẩm La Vita Nuova của ông.

Tại Hỏa ngục, mỗi tội nghiệt phải chịu sự trừng trị tương ứng thích đáng, ví người bói toán phải đi ngược, bằng đầu họ, khiến họ không thể nhìn thấy gì ở phía trước, như họ đã làm trong suốt cuộc đời mình.

Tầng một - Limbo (U Minh)

Ở đây có những người chưa được rửa tội và những người vô thần nhưng có đức hạnh, tức những người không phạm tội lỗi gì, nhưng không nhìn nhận Jesus là chúa của mình. Họ tuy không bị đọa đày, nhưng cũng không được lên Thiên đường, vì không được gần Chúa trời, không có hy vọng được cứu rỗi;

 Những người Cơ hội, những người trong suốt cuộc đời mình không làm việc gì tốt, nhưng cũng không làm gì xấu. Lẫn vào với họ là những kẻ bị ruồng bỏ, là những thiên thần không tham gia vào Cuộc nổi loạn của các thiên thần. Những linh hồn này không ở trong, cũng không ở ngoài Địa ngục, họ phải ngụ tại bờ sông Acheron là con sông mà các linh hồn phải vượt qua trước khi tiến vào Địa ngục, chịu trừng phạt bằng việc phải đuổi theo một lá cờ, trong khi bản thân họ bị ong bắp cày đuổi theo đốt, cùng với giòi bọ và các loại côn trùng khác hút máu mủ, hình ảnh này tượng trưng cho sự châm đốt lương tâm và ghê tởm tội lỗi.

Các tầng địa ngục sâu hơn được kết cấu dựa theo ý niệm của Aristote về đức hạnh và sự đồi bại, nên có thể chia ra làm tội không kiềm chế dục vọng, bạo lực và lừa gạt (với nhiều nhà chú giải, được biểu hiện bằng hình ảnh báo, sư tử và sói cái. Tội không kiềm chế dục vọng - yếu đuối trong việc kiểm soát ham muốn và đòi hỏi tự nhiên - là tội nhẹ nhất.

Tầng hai - Lust (Nhục Dục)

Tầng thứ hai của Địa Ngục, đây là ngục phạt thứ nhất của Địa Ngục. Nơi đây giam giữ những linh hồn khi còn sống đã bị chi phối bởi dục vọng làm ảnh hưởng đến tính minh mẫn của lý trí. Họ là "những kẻ đã phạm tội xác thịt" và họ là những kẻ đầu tiên bị trừng phạt trong Địa Ngục. Hình phạt của họ, theo như Dante miêu tả, là luôn phải bị thổi cuốn bay đi liên tục bởi những cơn cuồng phong vĩnh hằng, chúng tượng trưng cho sự ham muốn mất kiểm soát đã lôi kéo họ rời khỏi con đường ngay thẳng.

Tầng ba - Gluttony (Phàm Ăn)

Chó ngao ba đầu Cerberus canh giữ những kẻ phàm ăn tục uống, buộc họ phải nằm trên một đống bùn ghê tởm tạo bởi những trận mưa lạnh buốt, tuyết đen bẩn thỉu và mưa đá. Đây là biểu tượng của những thứ rác rưởi mà những kẻ phàm ăn tục uống tạo ra khi họ còn sống, làm nô lệ cho thức ăn và cái dạ dày của mình

Tầng bốn - Greed (Tham Lam)

Những người mà quan điểm của họ khi còn sống lệch lạc so với chuẩn mực cho phép, chỉ hướng về tiền tài và vật chất sẽ bị trừng phạt ở đây. Họ bao gồm 2 nhóm người: những người tham lam và hà tiện thích tích trữ tài sản và những người tiêu xài tài sản một cách hoang phí.

Tầng năm - Wrath (Thịnh Nộ)

Là những phạm nhân được cho là "hoàn toàn có đầy đủ ý thức và chủ ý phạm tội". Các bức tường của thành phố được canh gác bởi các thiên thần sa ngã,Trong làn nước lầy lội như đầm lầy của con sông Styx, những linh hồn giận dữ đánh nhau trên mặt nước, những kẻ rầu rĩ và uể oải phải nằm xuống dưới dòng nước đen, nơi mà họ không bao giờ tìm thấy hạnh phúc

Tầng sáu (Dị Giáo)

  Đây là nơi trừng phạt những người lan truyền và tin theo dị giáo, ví dụ như niềm tin "Linh hồn sẽ chết cùng với thể xác" của những người tin theo thuyết Epicurus. Họ sẽ bị chôn trong những nấm mồ cháy rực lửa.

Tầng bảy (Bạo Lực)

Tầng thứ bảy Địa Ngục giam giữ những kẻ bạo lực, lối vào của nó được canh giữ bởi nhân ngưu Minotaur và nó được chia thành 3 vòng: - Vòng ngoài cùng: Giam giữ những người đã cưỡng bức người khác và tài sản. Họ sẽ phải bị nhúng chìm vào Phlegethon, 1 dòng sông của máu đun sôi và lửa, đến 1 độ sâu tương ứng với tội của họ. Ở trên bờ sông có những con nhân mã, do Chiron và Pholus chỉ huy, liên tục tuần tra ven sông và bắn tên vào những ai cố ngoi lên cao hơn mức nước quy định.Những cư dân còn lại của nơi này đó là những người hoang phí của cải, những người đã tự tàn phá nguồn nuôi sự sống thế gian của họ. Họ vĩnh viễn phải bị săn đuổi và đánh đập bởi những con chó hung tợn. - Vòng trong cùng: Là nơi giam giữ những người đã lăng mạ Thiên Chúa và những ai đã đi trái tự nhiên (người đồng tính, và như đã giải thích ở trên, người cho vay nặng lãi). Tất cả đều bị giam trong 1 sa mạc đầy cát nóng rực cháy với mưa lửa đổ tù trời xuống. Kẻ lăng mạ phải nằm, kẻ cho vay nặng lãi phải ngồi và những người đồng tính phải lang thang trên cát thành các nhóm.

Tầng tám (Gian Trá)

Tầng thứ tám và thứ chín của Địa Ngục trừng phạt những tội liên quan đến sự giả dối và phản bội có ý thức, và chỉ có thể tiếp cận được bằng cách trượt xuống 1 vách đá rộng từ trên lưng của Geryon, 1 quái vật có cánh thường được mô tả là có 3 đầu, 1 của người, 1 của thú và 1 của bò sát. Những người giả dối - những ai hoàn toàn có nhận thức về điều ác và cố ý phạm tội - đều được giam trong 1 nhà ngục có tên là Malebolge,

Tầng chín (Phản Bội)

Những kẻ phản bội được phân biệt với giả dối thông thường bằng việc hành động của họ có liên quan đến phản bội 1 mối quan hệ đặc biệt nào đó. Ở đây tồn tại 4 khu vực tương ứng với mức độ nghiêm trọng của phản bội. Ngược với hình ảnh rực lửa của Địa Ngục thì những kẻ phản bội sẽ bị đóng băng dưới 1 chiếc hồ băng giá có tên là Cocytus, với mỗi nhóm sẽ bị đóng băng xuống 1 độ sâu nhất định.

Thần khúc địa ngục II   

Thần khúc địa ngục III 

Thần khúc địa ngục I  

Nguồn: http://diendan.vnthuquan.net/tm.aspx?&m=310892&mpage=1

Dante Alighieri sinh khoảng giữa 14 tháng 5 và 13 tháng 6 năm 1265 tại Firenze, miền trung Italia. Mẹ của Dante, Bella degli Abati, mất khi ông 7 tuổi; ngay sau đó bố của Dante, Alighiero de Bellincione, cưới người vợ thứ hai, Lapa di Chiarissimo Cialuffi, và họ có hai con: em trai Francesco và em gái Gaetana của Dante. Thời trẻ, Dante được Brunetto Latini, một người có kiến thức uyên bác dạy tiếng Latinh và truyền cho Dante niềm thích thú văn chương. Thông qua tiếng Latinh mà Dante say mê thơ ca cổ đại và tôn sùng thơ Virgile. Dante còn học tiếng Pháp, tiếng Provence, đi sâu nghiên cứu thần học, triết học, thiên văn học và trở thành một người có kiến thức bách khoa uyên bác bậc nhất ở thời đại ông.

Dante biết yêu và làm thơ từ rất sớm. Những bài thơ về mối tình tuổi thiếu niên sau này được gom lại thành tập Cuộc đời mới. Năm 1295 Dante tham gia hoạt động chính trị, đứng về phái Guelfi đối lập với phái Ghibellini. Năm 1289 phái Guelfi thắng thế nhưng rồi lại chia ra thành phe Đen và phe Trắng. Dante theo phe Trắng, kiên quyết chống lại đường lối dựa vào Giáo hoàng. Giáo hoàng cầu viện Hoàng tử Pháp Charles de Valois. Năm 1301 quân Pháp tiến vào Firenze, phe Đen lưu vong trở về tổ chức đàn áp phục thù. Dante bị kết án hai lần, phải rời bỏ quê hương đi sống lưu vong và mai danh ẩn tích. Thời kỳ này ông bắt đầu viết Thần khúc.

Dante mất năm 1321 tại Ravenna.

Tác phẩm:

Dante là tác giả của các tập Thơ (Rime), Bữa tiệc (Il convivio), Về hùng biện đại chúng (De vulgari eloquentia), Về chế độ quân chủ ( De monarchia)… Tuy vậy, những tác phẩm này chỉ một số ít các nhà nghiên cứu quan tâm, còn bạn đọc khắp thế giới hầu như chỉ biết hai kiệt tác: Cuộc đời mới và Thần khúc.

Tác phẩm Cuộc đời mới bao gồm thơ và văn xuôi, viết về tình yêu của Dante đối với Beatrice Portinari. Tình yêu của Dante với Beatrice mang một qui mô vũ trụ. Nhà thơ nhìn thấy ở người con gái trần tục này một ý tưởng thánh thần được thể hiện trong những con số: “Số 3 là nguồn gốc của số 9, ba lần ba là chín. Như vậy, nếu 3 có thể sinh ra 9 thì điều kì diệu ở trong mình – Ba ngôi: Chúa Cha, Chúa Con, Đức Thánh Linh – ba trong một. Từ đó rút ra kết luận rằng: người con gái này là con số 9, nghĩa là điều kì diệu và nguồn gốc của điều kì diệu này là Tam vị nhất thể”. Những lập luận này thể hiện tinh thần của thời đại bấy giờ nhưng phải nói rằng nhà thơ đã dũng cảm khi đem người yêu của mình so sánh với Ba ngôi thần thánh.

Dante gặp Beatrice lần đầu khi nàng lên 9 tuổi. “Linh hồn của cuộc sống” đã bao trùm lấy tâm hồn của cậu bé Dante. Beatrice chỉ khẽ nghiêng mái đầu cúi chào mà đã làm cho chàng trai Dante lâng lâng khôn tả. Chàng vội vàng đi về phòng riêng viết bài thơ đầu tiên… Chín năm sau hai người gặp lại nhau. Hễ nhìn thấy Beatrice là Dante lại luống cuống, xúc động, không thể làm chủ được bản thân và tự nhủ lòng sẽ không bao giờ tìm gặp Beatrice nữa… Những chi tiết này được Dante mô tả rất tỉ mỉ trong “Cuộc đời mới”. Sau đó Beatrice đi lấy chồng nhưng tình yêu của Dante đối với nàng vẫn không hề suy giảm. Ngược lại, tình yêu này là nguồn cảm hứng cho Dante viết ra hai kiệt tác “Cuộc đời mới” và “Thần khúc”. Beatrice mất năm 1290. Dante khóc suốt một năm ròng và những người đương thời kể rằng họ không bao giờ còn nhìn thấy Dante cười nữa. Dante và Beatrice trở thành một biểu tượng của tình yêu đôi lứa trong văn chương Thế giới như Petrarca và Laura, Tristan và Isolt, Romeo và Juliet.

Thần Khúc là một tác phẩm bằng thơ đồ sộ gồm ba phần: Địa ngục, Tĩnh ngục, Thiên đường. Mỗi phần có 33 khúc, cộng 1 khúc mở đầu, tất cả là 100 khúc với hơn 14.000 câu thơ. Người ta vẫn thường gọi Thần khúc là “Kinh Thánh của thời Trung cổ”. Trong tác phẩm vĩ đại này, Dante đặt ra cho mình một mục đích vĩ đại: giúp loài người thoát khỏi nỗi sợ hãi trước cái chết. Nhiệm vụ này ở thời bấy giờ là vô cùng quan trọng: trong linh hồn con người có một nỗi sợ về những cực hình ở Địa ngục mà người ta vẫn nghe qua những lời rao giảng và thuyết giáo. Khác với những nhà triết học theo trường phái Epicurus, Dante không khuyên người đời quên đi cái chết, hay như những nhà triết học thế kỉ Ánh sáng, khẳng định rằng Địa ngục là do các cha đạo nghĩ ra, Dante tin rằng Địa ngục là có thật và chỉ có sự Can đảm, Danh dự và Tình yêu có thể giúp con người thoát khỏi Địa ngục. Thần khúc mở đầu bằng những lời cay đắng về cái chết của Beatrice nhưng tác giả bỗng nhiên hiểu ra rằng nàng là con người cao thượng, trong trắng và không thể chết. Thế là linh hồn của Beatrice, với sự giúp đỡ của Virgile đã dẫn Dante, và cùng với Dante là bạn đọc, đi hết các tầng ngục, chứng kiến hết những nỗi kinh hoàng của Địa ngục. Trên cánh cổng vào Địa ngục có dòng chữ “kẻ vào đây hãy quên niềm hy vọng” nhưng Virgile khuyên Dante hãy quên nỗi sợ hãi, vì rằng chỉ với đôi mắt mở to thì con người mới có thể nhìn ra nguồn gốc của mọi cái ác. Cũng theo Dante thì linh hồn con người có thể bị đày xuống Địa ngục ngay cả khi thân xác còn sống nhởn nhơ nơi dương thế, bởi vì Địa ngục không phải là một địa điểm hay nơi chốn mà Địa ngục là một trạng thái của lòng người. Người nào sống trong lầm lỗi sẽ rơi vào trạng thái đó. Ngay cả lầm lỗi của lòng thù hận – cả người trả thù và nạn nhân của sự trả thù đều bị đày xuống Địa ngục, và một khi nạn nhân còn căm thù kẻ đã hành hạ mình thì vẫn chưa thể thoát ra khỏi Địa ngục. Bạn đọc có thể đọc thấy những điều này ở phần Địa ngục qua bản dịch tiếng Việt. Thần khúc lần đầu tiên được trích dịch ra tiếng Việt năm 1978. Đó là bản trích dịch 30 khúc của cả 3 phần ra văn xuôi có vần điệu của Khương Hữu Dụng và Lê Trí Viễn. Gần đây có bản dịch văn xuôi trọn phần Địa ngục của Nguyễn Văn Hoàn (2005) và bản dịch thơ trọn phần Địa ngục của Hồ Thượng Tuy. Tác phẩm Cuộc đời mới có một bản dịch của Hồ Thượng Tuy.

 

LA DIVINA COMMEDIA

di Dante Alighieri

INFERNO

Inferno: Canto I

THẦN KHÚC. ĐỊA NGỤC

KHÚC I

Khúc mở đầu: Rừng rậm – Ba con thú – Viếcghiliô

Con đường đời tôi đã đi đến nửa

Bỗng thấy mình lạc lối ở trong rừng

Đường chính đạo đánh mất trong bóng tối!

4 Rừng hoang vu, rừng hiểm trở trập trùng

Nói sao hết bao điều cay đắng ấy

Nỗi kinh hoàng trong ký ức tôi mang!

7 Cái chết cũng không đắng cay nhường vậy

Nhưng vì điều hay trong đấy muôn năm

Tôi xin kể về những điều trông thấy.

10 Tôi không nhớ, sao đã lạc vào trong

Rừng hiểm trở vì chìm trong giấc ngủ

Khi lìa xa chính đạo một con đường.

13 Nhưng rồi bỗng tới một chân đồi nhỏ

Nơi có một thung lũng nhỏ bao quanh

Tim tôi thắt lại vì run và sợ.

16 Tôi nhìn ra khi ngước mắt trông lên

Ánh sáng mặt trời khắp nơi rực rỡ

Soi tỏ lối đi trên mọi con đường.

19 Khi đó trong lòng vơi đi nỗi sợ

Nỗi sợ dài lâu nén ở trong tôi

Như mặt nước hồ qua đêm mệt lử.

22 Và giống như kiệt sức một con người

Thoát lên bờ từ mênh mông biển cả

Ngoái lại nhìn và sợ hãi không thôi.

25 Trong lòng tôi hãy vẫn còn run sợ

Quãng đường đi qua, thử ngoái lại nhìn

Chưa từng có một ai đi thoát cả.

28 Khi đã nghỉ ngơi mỏi mệt tấm thân

Tôi bước tiếp trên con đường cát vắng

Tiếng xạc xào ở dưới những bàn chân.

31 Và kia, ngay trên đầu dốc dựng đứng

Có một con báo nước chạy lẹ làng

Trên bộ lông những vết hoa lốm đốm.

34 Cản bước tôi, con báo chạy vòng quanh

Tôi cảm thấy ở trong vòng nguy hiểm

Từng tính bài quay lại đã nhiều phen.

37 Và rồi đến lúc bình minh vừa rạng

Giữa những vì tinh tú mặt trời lên

Đang chuyển động một tình yêu thần thánh.

40 Khơi dậy điều tốt đẹp lần đầu tiên

Tôi cảm thấy mừng vui và hạnh phúc

Máu nóng không còn dồn dập trong tim.

43 Vẻ con thú có bộ lông vui mắt

Nhưng không lâu, với một vẻ kinh hoàng

Một con sư tử bờm cao trước mặt.

46 Có vẻ như nhằm vào tôi tấn công

Nó dữ dội gầm lên vì cơn đói

Cả không gian cũng sợ hãi rùng mình.

49 Cùng với sư tử một con sói cái

Dáng gầy gò, lộ đầy vẻ khát thèm

Từng làm cho biết bao hồn kinh hãi.

52 Nó làm tôi rời rụng cả tay chân

Vẻ đe dọa phát ra từ ánh mắt

Làm cho tôi hết hy vọng bước lên.

55 Như một kẻ máu mê thèm thắng bạc

Nhưng gặp hồi đen đủi chịu trắng tay

Chỉ còn biết khổ đau và khóc lóc.

58 Con thú kia cũng như thế với tôi

Đẩy lùi tôi dần dần theo chân bước

Dồn tôi vào nơi tối ánh mặt trời.

61 Trong khi tôi đang tuột dần xuống thấp

Một người đàn ông trước mặt hiện ra

Nhưng lặng lẽ, im lìm và mỏi mệt.

64 Vừa nhìn thấy giữa hoang vắng và xa

“Cứu tôi với, – tôi kêu lên buồn bã –

Dù là người còn sống hoặc bóng ma!”

67 “Ta không phải người, đúng hơn là đã

Từng là người, dân của Lômbácđô

Quê ở Mantua cả cha lẫn mẹ.

70 Ta sinh ra vào cuối thời Xêda

Lớn lên ở Rôma, dưới triều Augút

Thời người ta thần tượng vẫn tôn thờ.

73 Ta là thi sĩ, từng viết lời bài hát

Ca ngợi con trai Ankixê, người Tơroa

Khi thành Iliông kiêu hùng lửa đốt.

76 Còn ngươi sao trở về nơi chết chóc?

Sao không trèo lên đỉnh núi diệu kỳ

Nơi khởi nguồn của mọi điều cực lạc?”

79 “Có phải Người là Viếcghiliô

Là mạch nguồn của dòng thơ tuôn chảy?” –

Tôi trả lời mà thấy thẹn thùng ghê!

82 “Ôi ánh sáng của bao nhà thơ ấy

Và việc say mê sưu tập thơ Người

Đã giúp cho tôi miệt mài đến vậy!

85 Người là thầy, là gương sáng cho tôi

Chỉ có ở nơi Người tôi đã học

Cách tuyệt vời làm vinh dự thơ tôi!

88 Người xem kìa, thú dồn tôi vào góc

Hãy cứu tôi, bậc hiền giả lẫy lừng

Máu tôi run trong đường gân thớ thịt!”

91 “Ngươi cần đi tìm một con đường khác

Nếu muốn thoát ra ma dại nơi này –

Người trả lời, khi thấy tôi than khóc –

94 Con thú không cho ai thoát lối này

Nếu ngươi cứ đứng thét lên và khóc

Nó sẽ nhảy vào cắn chết ngươi ngay.

97 Con thú bản tính xấu xa, ác độc

Lòng tham của nó không bao giờ vơi

Càng ăn no lại càng thích ăn tiếp.

100 Cùng với nhiều con vật nó kết đôi

Và sẽ quyến rũ còn nhiều con nữa

Khi thần Khuyển đến nó sẽ đi đời.

103 Thần chẳng sống vì bạc tiền, tài sản

Mà vì tình yêu, danh dự, trí khôn

Thần sống giữa diệu huyền và cao thượng.

106 Thần là cứu tinh của nước Ý khiêm nhường

Vì nước này Camminla đồng trinh tuẫn nạn

Và Ơraliô, Tuốcnô, Nixô bị tử thương.

109 Dù cho bước chân thú kia mong muốn

Thần sẽ xua đuổi sói khỏi đô thành

Giam vào ngục, nơi có bao dục vọng.

112 Ta nói với ngươi theo lối của mình:

Hãy theo ta, ta là người hướng dẫn

Đưa ngươi từ đây về chốn vĩnh hằng.

115 Ngươi sẽ nghe những tiếng kêu tuyệt vọng

Của những hồn xưa muốn chết lần hai

Sẽ nghe những lời nguyện cầu đau đớn!

118 Ngươi sẽ thấy hết đau khổ những ai

Trong lửa ngục với một niềm hy vọng

Sống với những người hạnh phúc nay mai.

121 Còn nếu ngươi muốn cao hơn bay bổng

Thì đợi chờ ngươi có một linh hồn

Ta chia tay, ngươi theo hồn xứng đáng.

124 Đấng Thượng Đế ngự trị chốn cao sang

Chưa muốn cho ta bước chân lên đó

Vì luật của trời ta hãy chưa thông.

127 Ngài ở khắp nơi nhưng trên cao ngự trị

Là thành đô, là nơi chốn ngai vàng

Hạnh phúc cho ai vinh quang được mở!”

130 “Hỡi nhà thơ – lời của tôi vang lên –

Tôi cầu Đấng mà thầy chưa biết rõ

Thoát khỏi chốn này cùng cực nguy nan!

133 Hãy dẫn tôi đến nơi thầy nói đó

Cho tôi nhìn cửa Thánh Piêtơrô

Và những linh hồn muôn đời đau khổ”.

136 Người chuyển động, và tôi theo nhà thơ.

CHÚ THÍCH

KHÚC I

1. Con đường đời… đến nửa: Dante hình dung đường đời như một vòng cung (Bữa tiệc, IV, 23), điểm cao nhất là 35 tuổi. Dante đạt đến điểm này năm 1300.

13. Một chân đồi nhỏ: tức là trên khu rừng tội lỗi và lầm lạc có một ngọn đồi cứu rỗi nhô lên cao, nơi có ánh sáng mặt trời soi tỏ mội lối đi (câu 18).

17. Theo học thuyết của Plotemaioi (90 – 160), thời của Dante cũng vẫn như thế, thì mặt trời là một trong số các hành tinh quay xung quanh quả đất đứng yên một chỗ.

32. Con báo: biểu tượng của dục vọng, thói dâm đãng.

44. Con sư tử: biểu tượng của sự kiêu căng.

49. Con sói cái: biểu tượng của thói hám lợi, tham lam.

62. Một người đàn ông: Virgilio (Virgil), Marone Publio (70 – 19 tr. CN) – nhà thơ La Mã, tác giả của thiên anh hùng ca Eneide (Aeneid).

69. Mantua (Matova): thành phố ở đông nam khu Lombardia, miền bắc Italia.

70. Giulio Cesare (Gaius Julius Caesar)(100 – 44 tr. CN): Lúc Virgilio sinh thì Cesare đã 31 tuổi.

71. Dưới triều Augút – nghĩa là dưới triều Hoàng đế La Mã Augusto (63 tr. CN – 14 sau CN).

74. Con trai Ankixê, người Tơroa: tức Enea (Aeneas), thủ lĩnh người Tơroa, là con trai của Anchise.

91. Ngươi cần đi tìm một con đường khác: Dante hãy còn chưa thể vượt qua con sói để lên đến đỉnh đồi ngay được mà phải đi qua ba thế giới bên kia.

105. Câu này trong nguyên tác: tra feltro e feltro đang gây tranh cãi xưa nay. Có người giải thích “giữa thành phố Feltro và lâu đài Montefeltro”. Chúng tôi dịch như bản tiếng Việt của Nguyễn Văn Hoàn.

107 – 108. Cammila, Eurialo, Turno, Niso: tên những nhân vật trong tác phẩm của Virgilio. Họ thuộc về hai phe địch thủ của nhau nhưng Dante quan niệm sự hy sinh của cả hai phe đều cần cho sự ra đời Đế chế La Mã.

116. Muốn chết lần hai: những kẻ lầm lỗi ở Địa ngục đã chết về thể xác nhưng vẫn còn mong được chết cả linh hồn để chấm dứt đọa đầy, đau khổ.

123 – 126. Ngươi theo hồn xứng đáng: tức Beatrice. Virgilio chưa qua phép rửa tội nên không được đặt chân đến thiên đường.

134. Cửa Thánh Piêtơrô: cửa vào Tĩnh ngục.

KHÚC II

Mối nghi ngờ của Đantê – Khích lệ của Viếcghiliô

Bầu trời sẫm tối, một ngày sắp qua

Mọi sinh linh dần đi vào giấc mộng

Họ nghỉ ngơi, chỉ tôi kẻ không nhà.

4 Và tôi chuẩn bị bước vào cuộc chiến

Với chặng đường dài, khó nhọc, gian nan

Cuộc chiến mà tôi trung thành hồi tưởng.

7 Hỡi Nàng Thơ, giờ ta gọi tên Nàng

Hỡi trí tuệ và tài thơ cao thượng

Ghi lại những điều đã thấy, đã trông!

10 Tôi bắt đầu: “Hỡi nhà thơ hướng dẫn

Hãy xem tôi có đủ khả năng không

Trước khi vào cuộc du hành bí hiểm?

13 Thân sinh của Xinviô – Người từng kể rằng –

Khi hãy còn mang phàm thân tội lỗi

Thân xác trần đi vào chốn trường sinh.

16 Nhưng nếu vượt qua những điều lầm lỗi

Đến hạnh phúc, thì xét sự vinh quang

Ông là ai, và xét ra sao vậy?

19 Điều đó hình như không hợp với thiên lương

Nhưng ông được chọn trên trời cao ánh sáng

Làm Cha tinh thần của Đế chế, thành Rôm.

22 Đế chế, thành này được làm đất Thánh

Và người ta đã thiết lập ngai vàng

Cho người kế vị Thánh Piêtơrô tối thượng.

25 Ông từng biết rõ về mọi nguyên nhân

Với du hành thầy cho ông vinh dự

Và chiếc trượng giám mục của Giáo hoàng.

28 Cả Thánh Paolô cũng lên trên đó

Để gia thêm sức mạnh cho Đức Tin

Bước đầu tiên trên con đường thoát khổ.

31 Còn tôi lấy ai làm gương cho mình?

Tôi không phải Enêa hay Thánh Paolô ấy

Không một ai nghĩ tôi xứng với mình.

34 Và nếu như tôi bước vào xứ đấy

Tôi sợ rằng đó là chuyện điên rồ

Thầy anh minh, thấy rõ hơn tôi vậy”.

37 Như người xa lạ với ý muốn xưa

Một ý tưởng làm đổi thay kế hoạch

Vứt bỏ cái điều đã nghĩ đã suy.

40 Tôi như thế, trên bờ dốc tối mịt

Mới khởi đầu mà đã thấy gian nan

Càng nghĩ suy, càng tiêu tan kế hoạch.

43 “Ta hiểu đúng sự thật những lời con –

Chiếc bóng hào hiệp kia liền đáp –

Trĩu nặng hồn con vì sự đớn hèn!

46 Chớ để sợ hãi khiến sai đầu óc

Còn nếu không sẽ nhụt chí bước chân

Như con thú quẫn trí trong cảm giác.

49 Ta sẽ nói để giải thoát cho con

Về cái điều, những gì ta nghe được

Rằng từ đầu ta đã xót thương con.

52 Ta ở giữa cái thiện và cái ác

Đã gọi ta một người đẹp thanh cao

Ta có trách nhiệm phục tùng người đẹp.

55 Ánh mắt nàng lấp lánh, sáng hơn sao

Giọng nói của nàng khoan thai, êm ả

Như lời thần tiên toát giọng ngọt ngào:

58 “Hỡi linh hồn xứ Mantua tao nhã

Mà vinh quang còn lưu lại trần gian

Còn vọng mãi, vĩnh hằng cùng vũ trụ!

61 Một bạn tôi đang gặp phải nguy nan

Bạn không may mắn trên đường cát vắng

Nỗi sợ hãi giờ đang cản bước chàng!

64 Để cứu chàng tôi sợ mình đến muộn

Chuyện của chàng tôi nghe ở Thiên đình

Tôi sợ chàng gặp phải điều nguy hiểm.

67 Người hãy đến cùng vẻ đẹp từ ngôn

Bằng tất cả những gì Người có thể

Cứu vớt chàng cho tôi đặng bình tâm.

70 Tôi là Bêatơrít, tôi cầu Người đó

Tôi đến đây và mong sớm trở về

Tình yêu đã xui khiến tôi bộc lộ.

73 Khi nào trình diện trước Đức Chúa Trời

Mọi công lao của Người tôi ca tụng”.

Ta bày tỏ khi nàng đã ngưng lời:

76 “Hỡi người con gái Duy nhất, Cao thượng

Đức hạnh cao hơn tất cả mọi người

Được đặt vào trong bầu trời nhỏ nhắn.

79 Phụng sự Người là vinh hạnh cho tôi

Vâng lệnh ngay mà thấy còn chậm trễ

Tôi chỉ cần nghe mệnh lệnh của Người.

82 Nhưng Người xuống đây mà không thấy sợ

Trong bóng đêm của lòng đất kinh hoàng

Rồi trở về nơi từng ra đi đó?”

85 Nàng đáp: “Nếu ngươi muốn rõ nguồn cơn

Ta sẽ nói một đôi lời ngắn ngủi

Tại sao ta đi xuống chẳng kinh hoàng.

88 Ta chỉ sợ tiết lộ điều có hại

Sẽ làm cho phương hại đến người thân

Còn chẳng sợ gì những điều còn lại

91 Chúa tạo ra ta và ban ân huệ

Nỗi khổ trần gian không ám ảnh ta

Không thể nào bén đến ta ngọn lửa.

94 Trên trời cao nhân hậu một Đức Bà

Từng tiếc thương những ai đau khổ vậy

Tỏ lòng thương khi xét xử người ta.

97 Đức Bà cho gọi Lusia và nói:

Đang cần ngươi giúp đỡ một tín đồ

Ta uỷ thác việc này cho ngươi đấy.

100 Lusia đã tìm đến chỗ ta

Nơi ngày xưa Rakenlê ngồi cạnh

Và nói: – xin vâng lệnh Đức Bà!

103 Bà nói: Hỡi Bêatơrít, xin cố gắng

Cứu kẻ vì tình tìm đến với ngươi

Cố tách ra khỏi trần gian bận rộn.

106 Hay không nghe ra lời van vỉ của người?

Không thấy dòng sông dữ dằn hơn biển cả

Sẽ cướp mất đi cuộc sống của người? –

109 Không một ai vội vàng hơn ta cả

Ta khát khao tìm đến với niềm vui

Làm điều phúc và tránh xa điều họa.

112 Từ vinh quang hằng phúc ta xuống đây

Tin cậy người tài từ tâm ngôn luận

Biết nghe theo, làm vinh dự cho Người”.

115 Nàng nói vậy và mắt buồn nhìn xuống

Rồi nhìn ta trong nước mắt ngước lên

Giục giã ta bước vào con đường lớn.

118 Ta vội đến với con theo ý Nàng

Cứu con thoát thú dữ từng ngăn cản

Chỉ ra con đường ngắn đến đỉnh non.

121 Có chuyện gì? Tại vì sao bước chậm?

Tại vì sao bối rối ở trong lòng

Thiếu dũng khí và cả lòng kiêu hãnh?

124 Khi lên với ba hằng phúc Tiên nương

Trên Thiên đình có những người lo lắng

Và hứa với con bao chuyện tốt lành”.

127 Như cánh đồng hoa rũ cành khép cánh

Qua đêm trường với giá lạnh và sương

Bỗng bừng nở khi vừng dương tỏa sáng.

130 Tôi vươn lên từ dũng khí mỏi mòn

Máu can đảm bỗng bừng trong huyết quản

Tôi trả lời, tôi nói bạo dạn hơn:

133 “Ôi Tiên nương như một người giải phóng

Và thầy tôi, thầy hào hiệp biết bao!

Nàng bày tỏ và thực thi nhanh chóng.

136 Tôi sung sướng, lời thầy tôi nghe theo

Tôi khát khao được lên đường tiếp tục

Trở lại với bao dự định ban đầu.

139 Giờ hai người nhưng mục đích chỉ một

Thầy là người Hướng đạo, là Tôn sư”

Tôi nói thế, khi bóng người chuyển tiếp.

142 Tôi cũng bước vào hiểm trở hoang vu.

Chú thích

KHÚC II

12. Cuộc du hành bí hiểm: nhiều bản dịch là khó khăn, gian khổ nhưng Dante cũng đã nói ở câu 8, khúc I là có “nhiều điều hay”.

13. Thân sinh của Xinviô: tức Enea, theo khúc VI của anh hùng ca Eneide, xuống Âm phủ được cha là Anchise chỉ cho xem linh hồn của hậu thế và báo trước cho tương lai vinh quang của Roma.

24. Người kế vị Thánh Piêtơrô tối thượng: Giáo hoàng thứ nhất.

25. Ông: tức Enea. Với du hành thầy cho ông vinh dự: tức cuộc du hành của Enea xuống Âm phủ mà Virgilio đã nói trong Eneide.

28. Cả Thánh Paolô cũng lên trên đó: tức Thánh tông đồ Paolô đã lên thiên đàng mà Kinh Thánh nói đến (Tân Ước_II Cô-rinh-tô 12: 2 – 4).

52. Ta ở giữa cái thiện và cái ác: những người sinh ra trước khi Chúa Giê-su ra đời, chưa qua lễ rửa tội.

58. Linh hồn xứ Mantua: tức Virgilio.

70. Tôi là Bêatờrít: Dante yêu Beatrice khi lên chín tuổi… Tình yêu này được Dante mô tả trong Cuộc đời mới. Beatrice chết năm 1290, lúc nàng mới 25 tuổi. Trong những dòng kết thúc Cuộc đời mới Dante đã hứa rằng “tôi hy vọng được nói về nàng cái điều mà chưa bao giờ có ai từng nói vậy về một con người”. Trong Thần khúc Beatrice cũng vẫn là người con gái mà Dante yêu thuở thiếu thời, nàng tượng trưng cho Trí tuệ của Chúa, cho sự giải thoát linh hồn.

78. Bầu trời nhỏ nhắn: chỉ tầng trời có mặt trăng, theo quan niệm thiên văn xưa, là tầng trời thấp nhất.

94. Một Đức Bà: chỉ Đức Mẹ đồng trinh Maria.

97. Lusia: Nữ thánh tử vì đạo ở Siracusana (thế kỉ VI sau CN), tượng trưng cho sự công bằng thần thánh. Đức Mẹ đồng trinh Maria phái Lusia đi báo cho Beatrice và Beatrice đã nhờ Virgilio đi cứu Dante.

KHÚC III

Cửa vào Địa ngục – sông Akêrông – Carôngtê

Qua khỏi đây là xứ thảm sầu

Qua khỏi đây là đau thương vĩnh viễn

Là đi về những thế hệ khổ đau.

4 Công lý tạo hóa, quyền uy thánh thần

Đã tạo ra ta bằng sức mạnh của

Trí tuệ cao siêu, tình yêu đầu tiên.

7 Trước ta, chỉ những gì vĩnh viễn

Ta ngang bằng với giá trị vĩnh hằng

Kẻ vào đây hãy vứt niềm hy vọng.

10 Những dòng chữ viết bằng thứ mực đen

Khắc trên cổng ra vào tôi đọc được

“Ôi thầy ôi, sao quá đỗi dữ dằn!”

13 Như thông tỏ nỗi lòng tôi, thầy đáp:

“Đã tới đây – phải rũ bỏ đớn hèn

Đã tới đây – phải xua điều ngờ vực.

16 Chúng ta đến nơi ta đã nói trên

Con sẽ thấy những đám đông đau đớn

Vì muôn đời đã để mất trí khôn”.

19 Cho khỏi nghi ngờ, thầy đưa tay tôi nắm

Và hướng về tôi, vẻ mặt lặng yên

Dẫn tôi đi khám phá điều bí ẩn.

22 Đó đây nghe tiếng khóc, tiếng kêu rên

Không một vì sao nào trong bóng tối

Mới thoạt nghe, nước mắt đã trào lên.

25 Những giọng nói, những lời than hoang dại

Ngôn từ đớn đau, ngữ điệu điên khùng

Tiếng vỗ tay, tiếng kêu buồn tê tái.

28 Tất cả tạo nên náo động, quay cuồng

Trong không gian đã tối mù vĩnh viễn

Như bụi trong vòng bão tố cuồng điên.

31 Còn tôi đầu óc quay cuồng, u ám

Tôi hỏi: “Thầy ơi tiếng khóc của ai?

Họ là ai, tại vì sao đau đớn?”

34 Thầy bảo tôi: “Tình cảnh đớn đau này

Là số phận những linh hồn nhàm chán

Không biết nhục vinh của những kiếp người.

37 Chúng hòa theo đám thiên thần ngớ ngẩn

Không phản phúc mà cũng chẳng trung thành

Với Thượng Đế, mà chỉ vì mình chúng.

40 Trời xua chúng để Thượng giới đẹp hơn

Địa ngục sâu cũng chẳng thèm nhận chúng

Sợ tội đồ có cớ để vênh vang”.

43 Tôi hỏi: “Thầy ơi cái gì đè nặng

Mà chúng kêu khóc ghê gớm quá chừng?”

Thầy đáp: “Ta trả lời con ngắn gọn:

46 Đến cái chết, hy vọng cũng không còn

Chúng chỉ sống đời mù lòa, thấp kém

Nên ước ao một thứ nhẹ nhàng hơn.

49 Trên thế gian không còn ai nhớ chúng

Lòng xót thương, công lý cũng làm ngơ

Thôi đủ rồi, hãy nhìn lên, đi thẳng”.

52 Tôi nhìn quanh và thấy một lá cờ

Đang quay tròn như có sức lực ác

Cuốn là cờ trong đám bụi tròn vo.

55 Cuốn theo sau một đoàn người dằng dặc

Đông đến mức tôi không thể nào tin

Rằng đã nhanh tay nhường kia Thần chết.

58 Tôi nhận ra trong đám một bóng hình

Sau khi tìm hiểu ít nhiều khuôn mặt

Kẻ chối từ vì nhu nhược đáng khinh.

61 Lập tức tôi hiểu và tôi tin chắc

Đúng là lũ người hèn mạt, nhỏ nhen

Cả Chúa Trời, địch thủ đều khinh suất.

64 Đến muôn đời không sống lũ đáng thương

Chúng trần truồng, bị thường xuyên vây cắn

Những bầy ruồi và cả những bầy ong.

67 Máu, nước mắt từ trên gương mặt chúng

Chảy ròng ròng xuống dưới những bàn chân

Nơi dòi bọ thối tha đang chờ uống.

70 Nhìn ra xa tôi thấy một đám đông

Đang đứng chờ trên một bờ sông lớn

Tôi hỏi: “Thầy ơi, thầy biết rõ hơn:

73 Họ là ai và phải chăng số phận

Có vẻ như xua đuổi họ qua sông

Con nhận ra họ từ xa xôi lắm”.

76 Thầy trả lời: “Rồi con sẽ tự mình

Nhìn ra, khi mà chúng ta đi đến

Dòng sông sầu tên gọi Akêrông”.

79 Nhìn xuống đất, ánh mắt tôi luống cuống

Tôi ngại phiền thầy nên đã bước lên

Gần bờ sông và rồi tôi im lặng.

82 Về hướng chúng tôi có một chiếc thuyền

Một ông già tóc bạc phơ quát lớn:

“Đáng đời chưa! Độc ác những linh hồn.

85 Quên trời xanh đi, vì tao đi đến

Để chở chúng mày sang bờ bên kia

Vĩnh viễn đêm đen, lửa thiêu, giá lạnh.

88 Còn ngươi, linh hồn còn sống đến đây

Hãy tránh ra xa, chúng đều đã chết”.

Chúng tôi chưa đi, ông nói thế này:

91 “Hãy tìm đường khác, hãy tìm bến khác

Cũng mé sông này nhưng không phải đây

Cần tìm nhẹ nhàng một con đò khác”.

94 Thầy bảo: “Carôngtê, chớ phiền chúng tôi

Chúng tôi đến nơi chúng tôi mong muốn

Và chúng tôi xin cụ hãy ngưng lời!”

97 Tôi thấy mặt lão già hơi dịu xuống

Bộ mặt lông lá trên dòng sông đêm

Một vòng lửa quanh đôi mắt đỏ lựng.

100 Và những hồn ma mệt mỏi, trần truồng

Răng đánh lập cập, mặt mày tái mét

Khi nghe những lời ác độc vang lên.

103 Chúng nguyền rủa cả giống nòi, bộ tộc

Cả quê hương, tiên tổ, Đức Chúa Trời

Cả việc sinh ra loài người trên đất.

106 Rồi sau đó chúng trết cục vào nhau

Khóc ầm ĩ trên bờ sông quái ác

Đợi lũ người lòng sợ Chúa tắt lâu.

109 Carôngtê toé lửa trong con mắt

Ra hiệu nhanh lên những kẻ lỗi lầm

Nện mái chèo những kẻ nào chậm chạp.

112 Như mùa thu lá rơi rụng trong sương

Lá rụng xuống từng chùm cho đến lúc

Trả hết cho đất, trơ trụi giơ cành.

115 Bọn gieo hạt giống Ađam ác độc

Nối đuôi nhau, từng đứa nhảy lên bờ

Như bầy chim, theo người giơ roi quất.

118 Cứ như thế, bơi qua dòng nước đen

Và khi chúng sang bờ kia chưa kịp

Thì bên này một tốp mới đang chen.

121 Thầy tôi cặn kẽ với tôi giải thích:

“Những ai chết trong cơn giận Chúa Trời

Khắp tứ xứ đều về đây tụ tập.

124 Và rồi vội vã từng phút từng giây

Công lý thánh thần sẽ thúc ép họ

Nỗi sợ biến thành ham muốn liền ngay.

127 Chưa linh hồn tốt nào qua nơi đó

Nếu Carôngtê từng cáu kỉnh với con

Thì bây giờ chắc là con đã rõ”.

130 Thầy dứt lời thì không gian tối sầm

Toàn thân tôi bỗng rung lên dữ dội

Mồ hôi của tôi trên áo ướt đầm.

133 Và mặt đất bỗng đùng đùng gió nổi

Rồi ánh lên một chớp đỏ ngang trời

Cảm giác của tôi dường như tê dại.

136 Như người mê ngủ, tôi đổ xuống ngay.

Chú thích

KHÚC III

1 – 9. Dòng chữ đề trên cổng vào Địa ngục – theo truyền thuyết của Thiên Chúa giáo, Địa ngục do một vị thần ba ngôi tạo ra: ngôi Cha (sức mạnh tối cao), ngôi Con (trí tuệ cao siêu), và ngôi Thánh linh (tình yêu đầu tiên). Địa ngục này để hành hình Lucifeo từ trên trời rơi xuống (khúc XXXIV) và tồn tại muôn thuở. Đọc hết Địa ngục ta sẽ hình dung ra Địa ngục của Dante có hình như một cái giếng khổng lồ cứ xuống thấp dần theo từng tầng ngục.

58. Tôi nhận ra trong đám một bóng hình: các bản chưa có chú giải thống nhất mà chỉ nói hoặc là Giáo hoàng Celestino V được bầu năm 1294, lúc đó ông đã 79 tuổi, đã xin thôi sau 5 tháng vì sợ không đảm đương nổi chức vụ. Hoặc là Pontius Pilate (tức quan xét xử Phi-lát), người đã định tha cho Giê-su vì không thấy tội đáng chết nhưng đám đông dân chúng vẫn nằng nặc yêu cầu tha cho tên cướp Ba-ra-ba và đóng đinh Giê-su trên cây thập tự nên đã nghe theo (Tân Ước_Lu-ca 23: 1 – 24).

78. Dòng sông Akêrông: là con sông dưới Địa ngục theo thần thoại Hy Lạp. Đây là con sông do nước mắt vua Creta tạo thành, có bản cho là do tội lỗi của con người (xem khúc XIV, 94 – 138). Đầu tiên có tên Acheronte, tiếng Hy Lạp nghĩa là đau thương, chảy quanh vùng ngục thứ nhất. Sau đó, chảy xuống thấp hơn thành đầm Stige, nghĩa là hận thù, nơi hành hình những kẻ cuồng nộ (xem khúc VII, 106). Thấp hơn nữa thành dòng sông máu Flegetonta, nghĩa là nóng bỏng, nơi trừng phạt những kẻ bạo hành, những kẻ hại người thân (xem khúc XII, 47). Tiếp tục vẫn dòng sông máu và tên Flegetonta (xem khúc XIV, 113) xuyên qua khu rừng của những kẻ tự tử và trảng cát có mưa lửa (xem khúc XIV, 76 – 90; khúc XV, 1 – 12). Từ đây nó tạo thành những dòng thác ầm ầm đổ vào trong (xem khúc XVI, 1 – 3; 92 – 105) tạo thành đầm Cocito, nghĩa là khóc than (xem khúc XIV, 119; khúc XXXI, 123; khúc XXXII, 22 – 30; khúc XXXIV, 52). Sông Lete, nghĩa là quên lãng được Dante đặt ở “ngoài vực” (xem khúc XIV, 136 – 138) để cho những âm hồn đến rửa ráy sau khi đã chuộc lỗi lầm, để dòng sông sẽ cuốn đi những kỷ niệm về những điều lầm lỗi. Con sông này sau đó còn chảy tiếp đến Tĩnh ngục…

83. Ông già Carôngtê: là người lái đò đưa các linh hồn sang bên kia thế giới theo thần thoại. Trong Thần khúc Dante biến ông này thành một quỷ sứ của Địa ngục.

93. Cần tìm một con đò khác: Carôngtê biết rằng Dante không có lỗi lầm để phải chịu cực hình của Địa ngục nên phải tìm một con đò nhẹ nhàng để các thiên thần đưa đến gần Tĩnh ngục.

115. Giống Ađam ác độc: theo Cựu Ước, Eva nghe lời xui của con rắn đã ăn trái cấm và trao cho chồng là Ađam cùng ăn, họ đã thành những kẻ có tội và bị Đức Chúa Trời đuổi khỏi thiên đàng.

KHÚC IV

Tầng Địa ngục thứ nhất – Những vĩ nhân chưa qua phép rửa tội

Cơn mê ngủ ở trong tôi đứt quãng

Tri giác phục hồi sau tiếng sét vang

Như một người bị thức bằng sức mạnh.

4 Đảo cặp mắt vừa được nghỉ, nhìn quanh

Tôi đứng thẳng và mắt nhìn chằm chặp

Cố hiểu ra nơi đang ở của mình.

7 Hai chúng tôi đang đứng trên bờ vực

Thung lũng thảm sầu ở dưới bàn chân

Nơi có vô vàn tiếng kêu khủng khiếp.

10 Vực thẳm sâu, vực mờ mịt, đen ngòm

Tôi chăm chú nhìn xuống sâu tận đáy

Nhưng tất cả đều mờ mịt, tối đen.

13 “Giờ ta xuống thế giới mù phía dưới

Ta đi đầu, còn con đi thứ hai”.

Mặt thầy tái mét khi thầy nói vậy.

16 Tôi nói, khi nhìn nét mặt thầy tôi:

“Con đi sao nổi, nếu thầy cũng sợ

Thầy cũng kinh hoàng, biết dựa vào ai?”

19 Thầy bảo: “Cực hình của hồn đau khổ

Đã truyền cả sang gương mặt của ta

Nỗi đau khổ con nhầm là nỗi sợ.

22 Ta đi thôi, đang giục giã đường xa”.

Thầy bước xuống và tôi theo thầy bước

Vào vòng thứ nhất, vực thẳm đang chờ.

25 Ở đó những gì mà tôi nghe được

Không phải tiếng kêu mà tiếng thở dài

Làm xáo động bầu không gian vạn kiếp.

28 Nó từ nỗi đau không bị cực hình

Của đám âm hồn vô cùng đông đúc

Có cả trẻ con, đàn bà, đàn ông.

31 “Sao con không hỏi – thầy tôi bỗng nhắc –

Họ là ai, trú ẩn những linh hồn

Ta muốn con tỏ tường khi bước tiếp.

34 Họ không phải là những kẻ lỗi lầm

Công tích không nhiều nhưng mà cũng có

Nhưng chưa qua rửa tội cửa Đức Tin.

37 Họ sống trước khi đạo Kitô có

Không biết tôn thờ Đức Chúa như cần

Ta cũng là một người trong bọn họ.

40 Vì khiếm khuyết đó, ta bị bỏ quên

Và ở đây ta chịu điều xét đoán

Mất hy vọng và cứ sống khát thèm”.

43 Lồng ngực tôi thắt lại vì đau đớn

Nghe thấy tin có không ít vĩ nhân

Chốn Minh phủ phải chịu nhiều cay đắng.

46 “Hãy cho con hay, chúa tể của con –

Tôi hỏi thầy vì muốn cho vững dạ

Về Đức Tin đã thắng mọi sai lầm –

49 Có phải nơi này không ai thoát cả

Nhờ công mình hay ai chuộc cho nhau?”

Thầy hiểu ngay những lời tôi nói đó.

52 Thầy trả lời: “Ta cũng tới chưa lâu

Ta đã thấy có một Ngài chúa tể

Với vòng hào quang chói lọi trên đầu.

55 Ngài đưa khỏi đêm anh hồn thuỷ tổ

Con trai Aben và cả Nôê

Và Môisê, luật gia, người coi giữ.

58 Vua Đavít, trưởng lão Abờraham

Ítxaraen, cha của ông và con nhỏ

Cả nàng Rakelê cũng được ưu tiên.

61 Nhiều người khác cũng được ban ân huệ

Trước họ chưa từng cứu rỗi một ai

Họ trở thành những người đầu tiên đó”.

64 Thầy vẫn nói nhưng không dừng bước chân

Chúng tôi đi qua một khu rừng lớn

Tôi thấy đây chật ních những âm hồn.

67 Và tôi thấy từ nơi xa xôi lắm

Có một vầng ánh sáng trước mặt tôi

Nửa bầu trời đen bỗng nhiên toả sáng.

70 Dù ánh sáng không ở gần chúng tôi

Tôi nhìn thấy một đoàn đông đúc lắm

Hẳn những người đáng kính ở nơi này.

73 “Hỡi người vinh dự của thơ ca, khoa học

Họ là ai mà lại được tôn vinh

Số phận họ sao khác xa người khác?”

76 Thầy đáp: “Tiếng tăm của họ lẫy lừng

Còn vang mãi trong cuộc đời dương thế

Nên Chúa Trời nhiều ân huệ đã ban”.

79 Ngay lúc này, tôi nghe ai đó nói:

“Nhà thơ cao cả nhất hãy tôn vinh!

Bóng của nhà thơ nay đà quay lại”.

82 Tôi nhìn thầy, khi dứt những lời trên

Đến trước chúng tôi bốn người vĩ đại

Nét mặt không vui mà cũng chẳng buồn.

85 “Con hãy nhìn – người thầy nhân hậu bảo –

Người đang cầm chiếc kiếm trong tay kia

Dẫn đầu ba vị như vì vương giả.

88 Nhà thơ tối thượng, chính là Hômer

Tiếp theo – Hôrát, nhà thơ trào phúng

Ôviđiô thứ ba, và sau nữa Lucanô.

91 Mỗi người danh hiệu với ta đều xứng

Lời vang lên, ta một chút bước lên

Tôn vinh họ, và tất nhiên, ta đúng”.

94 Trước mắt tôi tuyệt mỹ một tao đàn

Vị chúa tể với bài ca bất tử

Như đại bàng bay lượn giữa trời xanh.

97 Thầy tôi gặp và chuyện trò với họ

Rồi quay về tôi làm dấu cúi chào

Và thầy mỉm cười với tôi khi đó.

100 Họ ban cho tôi vinh dự lớn lao

Tôi được đứng trong tao đàn của họ

Người thứ sáu trong các bậc thanh cao.

103 Chúng tôi đi đến tận vùng sáng tỏ

Muốn nói lời mà nín lặng càng hay

Nhưng cũng hay nếu chuyện trò nơi đó.

106 Trước mắt tôi hiện ra một lâu đài

Có bảy lớp thành, tường cao chất ngất

Và một dòng sông xinh đẹp bao vây.

109 Chúng tôi qua sông như đi trên đất

Qua bảy cánh cổng đến nhóm đại hiền

Một thảm cỏ xanh hiện ra trước mặt.

112 Những vị đó rất điềm đạm, trang nghiêm

Dáng vẻ bề ngoài uy nghi, oai vệ

Lời họ khoan thai, chậm rãi vang lên.

115 Chúng tôi bước lên một khu đồi nhỏ

Một vùng cao tươi mát, sáng, dịu êm

Cho phép chúng tôi nhìn ra tất cả.

118 Ở đó, trên nền ngọc bích màu xanh

Đã hiện lên những anh hồn cao cả

Mắt thoạt nhìn đã phấn khích trong tim.

121 Tôi thấy cụ Eletơra và đàn cháu nhỏ

Trong số họ có Hécto và Ênêa

Xêda đeo gươm đôi mắt rực lửa.

124 Tôi thấy Cammila, Pantaxilêa

Và vua Latinô xa hơn một chút

Ngồi bên cạnh công chúa Lavina.

127 Bờrutô, người cho Táckinô hạ bệ

Lucờrêxia, Giulia, Mácxia, Coócnilia

Và Xalađinô một mình riêng lẻ.

130 Sau đó ngước mắt một chút nhìn lên

Thấy vị Tôn sư mọi người biết đến

Giữa quây quần triết học một gia đình.

133 Tất cả hướng về tỏ lòng tôn kính

Người ngồi gần nhất và trước mọi người

Tiếp đến Xôcrát, Platôn đáng kính.

136 Có Đêmôcrít nổi tiếng khắp nơi

Anaxagô, Talê, Điôgiênét

Empêđôclét, Hêraclít, Zênônê.

139 Tôi thấy người đi sưu tầm thảo dược

Điátcôriđê và thấy Oócphêô

Tuliô, Linô và Xênêca – nhà đạo đức.

142 Nhà hình học Ơcơlít và Tôlômêô

Avixena, Galen và Ipôcrát

Avêôít, nhà bình luận tài ba.

145 Tên mọi người không thể nào kể hết

Tôi cần nêu nhanh chóng tên mọi người

Thường lời nói không thể nêu hết việc.

148 Giờ nhóm sáu người chỉ còn lại hai

Nhà hiền triết dẫn tôi đi hướng khác

Rời lặng yên vào xao động khôn nguôi.

151 Chúng tôi đi vào một nơi tối mịt.

Chú thích

KHÚC IV

37 – 39. Đạo Kitô: tức đạo Thiên Chúa. Virgilio chết năm 19 tr. CN vào ngục Limbus khoảng nửa thế kỷ trước khi Giê-su chết và hồi sinh.

53. Ta đã thấy có một Ngài chúa tể: chỉ Đức Chúa Giê-su.

55. Anh hồn thuỷ tổ: chỉ Adam, người đầu tiên theo Kinh Thánh.

56. Aben: con Adam; Nôê: người theo ý Chúa Trời đã đóng thuyền chở vợ con và các loài vật khi xảy ra nạn hồng thuỷ.

57. Moise: người giải phóng dân tộc Do Thái khỏi ách nô lệ Ai Cập, được Chúa Trời ban cho bộ luật Do Thái.

58. David: Vua Do Thái; Abraham: Trưởng lão Do Thái.

59. Israel: tức Giacobbe (Jacob); Rakelê (Rachel): Vợ Giacobbe.

88–90. Omero (Homer): Nhà thơ Hy Lạp cổ đại, người được coi là tác giả của “Iliat” và “Odyssey”; Orazio (Horace) (65 – 8 tr. CN) – nhà thơ La Mã cổ đại; Ovidio (Ovid) (43 tr. CN – 18 sau CN) – nhà thơ La Mã; Lucano (39 – 65) – nhà thơ La Mã. Bốn nhà thơ cổ đại mà Dante gọi là “bốn người vĩ đại” (câu 83). Trong bốn nhà thơ này thì Omero là nhà thơ mà Dante chưa thể đọc được vì Dante không biết tiếng Hy Lạp, còn bản dịch ra tiếng Latinh hồi này chưa có, mặc dù vậy, ông vẫn gọi Omero là “nhà thơ tối thượng”, gọi Orazio là “nhà thơ trào phúng”. Còn Ovidio và Lucano thì Thần khúc sử dụng rất nhiều sự tích từ tác phẩm của hai nhà thơ này.

121–144. Dante tiếp tục gặp những nhân vật sau: Elettra (Electra): người yêu của thần Dớt, mẹ của Dardano, người lập thành Tơroa; Ettor (Hector): con trai vua Priamo và Ecuba, anh hùng Tơroa; Cammilla, Pantasilea: những nhân vật trong thiên anh hùng ca “Eneide” của Virgilio; Latino: vua của Latium, cha của Lavina. Lavina là vợ của Enea; Bruto: lãnh chúa đầu tiên của cộng hoà La Mã, người đã hạ bệ vua Tarquino năm 509 tr. CN, thiết lập chế độ cộng hoà (không phải Bruto, người giết Cesare ở câu 65 khúc XXXIV); Lucrezia, Iulia, Marzia, Corniglia: bốn gương mặt phụ nữ đại diện cho đức hạnh La Mã; Saladino (1138 – 1193) quốc vương Ai Cập và Syria, Saladino một mình riêng lẻ vì ông thuộc về nền văn hóa khác; vị Tôn sư là Aristotele (384 – 322 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Socrate (469 – 399 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Platone (427 – 347 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Dimocrito (460 – 370 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Anassagora (500 – 428 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Tale (625 – 546 tr. CN): nhà toán học, triết học Hy Lạp cổ đại; Diogenes (413 – 327): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Empedocles (thế kỷ VI tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Zenone (335 – 264 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Eraclito (540 – 480 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại; Diascoride (thế kỷ I sau CN): thầy thuốc Hy Lạp cổ đại; Orfeo: nhà thơ, nhạc sĩ, nhà tiên tri Hy Lạp cổ đại; Tulio (106 – 43 tr. CN): nhà hùng biện La Mã cổ đại; Lino: nhà thơ thần thoại Hy Lạp cổ đại; Seneca (4 tr. CN – 64 sau CN): nhà triết học La Mã cổ đại; Euclide (thế kỷ III tr. CN): nhà toán học của Alexandria, Ai Cập; Tolemeo (thế kỷ II ): nhà toán học, thiên văn học Hy Lạp cổ đại; Ipocrate (460 – 377 tr. CN): danh y Hy Lạp cổ đại; Galieno (thế kỷ II) danh y Hy Lạp cổ đại; Avicenna (Ibn Sina) (980 – 1037): nhà triết học Arập; Averois (1126 – 1198): nhà triết học, danh y Arập, người bình luận triết học Aristotle hay nổi tiếng.

 Khúc V

Địa ngục thứ hai – Minốt – Những người tình

Vậy là tôi đã đi hết một tầng

Xuống tầng hai này không gian càng hẹp

Nhưng nghe nhiều hơn những tiếng khóc than.

4 Minốt đứng đó nghiến răng ken két

Khảo tội từng người vừa mới tới đây

Phán tội rồi đuổi đi, roi xoay tít.

7 Khi một linh hồn khốn khổ tới đây

Phải trình diện và cung khai tội trạng

Thì quan âm binh xét xử như vầy:

10 Vị quan xem xét và quan cân nhắc

Tội trạng hồn này theo số vòng roi

Để chỉ định theo số tầng địa ngục.

13 Các âm hồn hối hả, chen chúc nhau

Kẻ trước người sau để chờ phán xét

Rồi lắng nghe, và họ nói với nhau.

16 “Sao ngươi đến đây, vị khách tội nghiệp –

Nhận ra tôi, Minốt chợt kêu lên

Thậm chí quên rằng mình đang làm việc –

19 Sao ngươi đến đây và đi cùng ai?

Chớ coi thường, không dễ vào đâu nhé!”

Thầy tôi trả lời: “Ai xuống chốn này

22 Thì chớ ngăn cản người ta như thế

Ai muốn thì hãy cứ để cho người

Làm việc muốn. Đứng gào lên như thế!”

25 Tôi nhận ra cảnh đau khổ ngậm ngùi

Nghe tiếng thở than và tôi bước đến

Muôn tiếng khóc than ùa đến quanh tôi.

28 Tôi ở nơi ánh sáng đều tắt ngấm

Và giống như tiếng sóng biển, gầm gừ

Hai ngọn gió giằng xé nhau cuồng loạn.

31 Gió địa ngục không yên nghỉ bao giờ

Cuốn âm hồn vào cơn điên của nó

Rồi gió xoay vần, hành hạ, đập, va.

34 Khi những hồn đến lối đi đất lở

Thì bỗng ồn lên những tiếng khóc than

Ồn lên mọi lời thánh thần báng bổ.

37 Tôi hiểu ra, đây là tầng cực hình

Dành cho những tội đồ về xác thịt

Lý trí thấp hơn, dục vọng cao hơn

40 Như đôi cánh của bầy chim co quắp

Lượn xoay vòng giữa trời lạnh, giá băng

Trận cuồng phong cuốn những linh hồn ác.

43 Cuốn khắp đó đây, hạ xuống, tung lên

Không một chút hy vọng nào được nghỉ

Hay ước mong được giảm bớt cực hình.

46 Như đàn sếu bay về nam tránh gió

Kêu thảm thiết buồn giữa chốn không trung

Trước mặt tôi, một vòng tròn nức nở.

49 Tôi hỏi thầy: “Âm hồn bị cuồng phong

Giằng xé đó, thì họ là ai vậy

Sao bị hành hình bởi ngọn gió đen?”

52 Thầy trả lời: “Cái người đầu tiên ấy

Con hãy nhìn xem, là một nữ hoàng

Xưa từng cai trị nhiều dân tộc đấy.

55 Bà ta là người quỉ quyệt, gian tham

Đem biến thói dâm ô thành luật pháp

Cho thoát khỏi lời đàm tiếu của dân.

58 Đó là Xêmiramít mà ta biết được

Là hoàng hậu, người kế vị Ninô

Cai quản thành đô dâng cho vương quốc.

61 Kia, người đàn bà tự sát vì tình

Phản nắm xương Xikêô chồng cũ

Kia là Cờlêôpát – nữ hoàng dâm.

64 Còn kia Êlêna, một thời khó nhọc

Đã nổ ra vì sắc đẹp của nàng

Kia là Asin bị tình yêu khuất phục.

67 Và Parítxơ, và Tờrixtăng”.

Thầy kể tên và lấy tay chỉ trỏ

Những kẻ vì tình loại khỏi trần gian.

70 Khi tôi lắng tai nghe nhà học giả

Nêu tuổi tên bao hiệp sĩ, giai nhân

Thì lòng tôi bồi hồi, xao xuyến quá!

73 Tôi nói: “Hỡi nhà thơ, con rất mong

Được trò chuyện cùng hai người sánh bước

Đang cuốn theo làn gió rất nhẹ nhàng”.

76 Thầy bảo tôi: “Chút rồi con sẽ gặp

Và hãy thỉnh cầu khi họ đến đây

Họ sẽ tới, theo tình yêu dẫn dắt”.

79 Khi gió đẩy họ về phía chúng tôi

Tôi kêu lên: “Hỡi hai hồn đau khổ

Hãy trò chuyện cùng tôi, cả hai người!”

82 Như đôi chim câu nghe lời của tổ

Sải cánh theo tiếng gọi của đam mê

Theo niềm khát vọng, vượt bầu không khí.

85 Thế là họ tách khỏi nhóm Điđô

Tách bầu âm khí, phía tôi hướng đến

Họ vui lòng theo tiếng gọi từ bi.

88 “Hỡi sinh linh đáng yêu và nhân hậu

Đã ghé thăm nơi Địa ngục tối tăm

Chúng tôi những kẻ phàm trần nhuộm máu.

91 Giá như Thượng Đế sẽ là bạn thân

Thì chúng tôi cầu cho ngươi vạn sự

Vì rủ lòng thương cho cảnh đau lòng.

94 Nếu ngươi muốn hỏi, muốn nghe gì đó

Thì chúng tôi bộc lộ rất sẵn lòng

Khi nơi này dịu bớt đi ngọn gió.

97 Tôi sinh ra ở bên một dòng sông

Dòng sông Pô, nơi hạ thấp dòng chảy

Rồi các nhánh vào một biển hòa chung.

100 Tình đốt cháy những con tim dịu dàng

Tình quyến rũ, tình khát khao thân xác

Và say sưa, khủng khiếp giờ cuối cùng.

103 Tình sai khiến cả người yêu dấu nhất

Làm mê hồn, cuốn hút hai chúng tôi

Vòng tù hãm vững bền, ngươi đã biết.

106 Tình dẫn về cái chết cả hai người

Dìm ngày xanh trong Caina địa ngục”

Từ miệng họ tôi nghe thấy những lời.

109 Những chiếc bóng thật vô cùng tội nghiệp

Tôi cúi đầu trên ngực, trong u sầu

“Con nghĩ gì?” – Thầy của tôi thắc mắc.

112 “Ô, có ai người biết – tôi bắt đầu –

Mơ ước nào và từ đâu tai nạn

Dẫn hai người đi vào cõi khổ đau!”

115 Sau đó, hướng về những hồn im lặng

Tôi rằng: “Phờrăngxétxca, những lời em

Ta nghe theo bằng nước mắt thương cảm.

118 Nhưng hãy nói: giữa thổn thức ngày xanh

Có phải vì em do ai xúi giục

Hay dẫn dắt em dan díu với tình?”

121 Nàng trả lời: “Nhớ lại ngày hạnh phúc

Trong bất hạnh càng khiến cõi lòng đau

Vị học giả của ngươi chắc biết được.

124 Nhưng ngươi muốn nghe câu chuyện từ đầu

Tình khổ đau, tình chất đầy khao khát

Thì em tiếc lời và nước mắt đâu.

127 Có một lần em với chàng đã đọc

Về Lancelot – một câu chuyện ngọt ngào

Rồi cả hai, ai cũng đều sơ suất.

130 Từng nhiều lần tái mặt qua trang sách

Mắt nhìn nhau trong bí ẩn rung lên

Và đành để câu chuyện kia khuất phục.

133 Khi đọc rằng với nụ hôn của mình

Vào nụ cười bờ môi chàng áp sát

Em với chàng đau khổ đến ngàn năm.

136 Và cuốn sách trở thành Galeôt

Chàng hôn môi, em bần bật run lên

Không còn ai đọc đến cùng trang sách”.

139 Hồn nói xong, vẻ tức tối vô cùng

Còn hồn kia tim khổ đau nức nở

Tôi như người chờ đợi phút lâm chung.

142 Như người chết, tôi ngã nhoài sau đó.

Chú thích

KHÚC V

4. Minos: Theo thần thoại Hy Lạp là vua xứ Creta, nổi tiếng công bằng và nghiêm khắc. Trong Địa ngục của Dante, Minos là quan phán xét.

58. Semiramis: nữ hoàng của xứ Caldea và Assiria, thế kỷ XIV tr. CN, nổi tiếng xinh đẹp và dâm đãng, đã ban bố đạo luật thừa nhận sự loạn luân.

59. Nino (Ninus): chồng Semiramis.

61. Didone (Dido): nữ hoàng của Cartagine (Carthage), vợ góa của Sicheo, đã yêu Enea say đắm khi chàng đi tìm miền đất để xây dựng thành Tơroa mới bị dạt vào xứ Cartagine. Enea phải tiếp tục ra đi, Didone tuyệt vọng và tự sát, như vậy là đã phản lại thề ước với người chồng cũ.

63. Cleopatras (69 – 30 tr. CN): nữ hoàng Ai Cập, là tình nhân của nhiều người, trong đó có Cesare và Antonio.

64. Elena (Helen): nữ hoàng xứ Sparta, vợ của Menelao bị Paride bắt cóc đưa về Tơroa trở thành nguyên nhân của cuộc chiến thảm khốc kéo dài 10 năm mà Dante gọi là “một thời khó nhọc”.

66. Achille (Asin): anh hùng Hy Lạp trong cuộc chiến Tơroa, yêu nàng Polissena, con gái vua Priamo, bị lôi kéo vào bẫy gian và bị giết chết.

67. Paride (Paris): người đã bắt cóc Elena; Tristan: nhân vật hiệp sĩ văn học trung cổ (Pháp, Đức), người yêu của Iđơn.

73 – 74. Đây là hai chiếc bóng không rời nhau của Fransesco da Rimini và Paolo Malatesta. Fransesco da Rimini là con gái của Gido da Polenta, lãnh chúa Ravenna đã gả cho Giancotto Malatesta, con trai của lãnh chúa Rimini – là một gã xấu trai và thọt chân nhưng độc ác. Khi Giancotto bắt gặp Fransesco dan díu với em trai mình là Paolo, đã đâm chết cả hai người bằng một nhát kiếm. Câu chuyện này xảy ra trong những năm 1283-1286.

107. Caina – đoạn đầu của vòng thứ chín địa ngục, nơi hành quyết những kẻ phản bội người thân của mình.

128. Lancialotto (Lancelot) – câu chuyện tình yêu của Pháp thế kỉ 13 về chàng hiệp sĩ Lancelot và tình yêu của chàng đối với hoàng hậu Guinevere (Gunivra), vợ của vua Arthur. Câu chuyện này thời đó đã được dịch ra tiếng Italia.

136. Galeotto (Gallehault) – người đã thuyết phục hoàng hậu Guinevere hôn chàng Lancelot vốn rất rụt rè, nhút nhát.

KHÚC VI

Tầng Địa ngục thứ ba – Sécberô – Siáccô

Vừa hồi tỉnh lại sau cơn choáng váng

Tôi thấy xót thương cho những người thân

Lòng tràn ngập một nỗi buồn đau đớn.

4 Khắp mọi nơi con mắt tôi ngoái nhìn

Những nơi đã qua, những gì đã thấy

Đều khổ đau và chỉ nỗi cực hình.

7 Tôi đang bước xuống tầng ba địa ngục

Mưa liên hồi và lạnh buốt thấu xương

Cứ như thế, không đổi thay thời tiết.

10 Mưa đá, mưa tuyết và cả mưa đen

Mưa trút xuống từ không trung tối mịt

Trên mặt đất mùi xứ uế oi nồng.

13 Con quái vật Sécbêrô độc ác

Cả ba mõm cùng như chó sủa lên

Hướng về đám người ngập chìm trong nước.

16 Mắt đỏ ngầu và râu ria bóng đen

Bụng to kềnh và tay đầy vuốt nhọn

Cào cấu, lột da, xé xác âm hồn.

19 Mưa khiến cho chúng gào lên như chó

Lấy sườn này làm mộc che sườn kia

Và cứ liên tục xoay mình đau khổ.

22 Khi Sécbêrô nhìn thấy chúng tôi

Ba mõm há hốc và khoe răng nhọn

Khiến những âm hồn sợ hãi khôn nguôi.

25 Thầy dẫn đường xòe bàn tay ra rộng

Rồi thầy vốc lên một nắm đất đầy

Ném Sécbêrô đang khát thèm vào mõm.

28 Như con chó sủa ầm ĩ, thèm ăn

Bỗng câm vì mồi vào răng dính chặt

Nó hăm hở ăn ngấu nghiến một mình.

31 Thế đấy, ba cái mõm kia thú vật

Của Sécbêrô, tiếng sủa cuồng điên

Khiến các âm hồn chỉ mong được điếc.

34 Chúng tôi vẫn đi giữa những âm hồn

Mưa vẫn rơi đều nặng nề, dồn dập

Chân bước trên không hay các âm hồn.

37 Tất cả đều nằm lăn trên mặt đất

Bỗng có một người bật dậy rất nhanh

Rồi ngồi xuống, ngẩng lên nhìn đôi mắt.

40 “Ai đưa anh đến chốn này, kìa anh

Anh có biết ta? Chắc là anh biết

Trước khi ta tàn thì đã có anh”.

43 Tôi trả lời: “Vẻ ngoài rất thương xót

Đã xóa nhòa mọi ký ức của tôi

Tôi cứ ngỡ như chưa hề quen biết.

46 Hãy nói cho tôi rằng ngươi là ai

Mà phải chịu nỗi cực hình như thế

Không đắng cay, nhưng khó chịu hơn người”.

49 “Đô thành của ngươi chất đầy dục vọng

Như túi căng đầy sắp sửa bật tung

Kìm giữ ta giữa cuộc đời thanh thản.

52 Người đời gọi ta là Siáccô

Tội trạng ta là chỉ vì cái miệng

Ta kiệt sức vì sau một cơn mưa.

55 Ta không phải là linh hồn duy nhất

Cả bọn ở đây đều tội giống nhau

Chỉ vì tội ấy”. Và lời im bặt.

58 Tôi đáp: “Siácscô, nỗi cực khổ của ngươi

Khiến cho ta chỉ chực rơi nước mắt

Nhưng nói ta nghe, điều gì sẽ đến đây?

61 Trong thành phố ta chất đầy thù hận

Trong đó ai là người đúng, ai sai?

Tại vì sao mối bất hòa căng thẳng?”

64 Hồn trả lời: “Sau cuộc đấu kéo dài

Máu sẽ đổ, phe nhà quê sẽ đuổi

Phe kia, và sẽ nhục nhã không thôi.

67 Nhưng mà rồi phe nhà quê suy đốn

Sau ba vòng mặt trời phe kia lại lên ngôi

Nhờ bàn tay một người rất ranh mãnh.

70 Một thời gian phe thắng ngẩng cao đầu

Kìm phe kia trong gông cùm xiềng xích

Trong ê chề và nhục nhã, đớn đau.

73 Không có ai nghe hai người chính trực.

Lòng tham lam, ghen tỵ và kiêu căng

Là ba ngọn lửa trong tim thiêu đốt”.

76 Bằng những lời cay đắng, hồn tạm ngừng

Tôi vội nói: “Tôi mong ngươi chỉ bảo

Tôi mong ngươi báo cho thật nhiều tin.

79 Técghiaiô, Pharinata – hai người cường tráng

Arigô, Rútxticúcsi hay Mốtxca

Tất cả họ đều gắng làm việc thiện.

82 Tôi muốn gặp, họ bây giờ ở đâu

Vì lòng tôi rất thiết tha muốn biết

Họ trong Địa ngục hay ở trời cao?”

85 “Họ ở cùng những hồn đen tối nhất

Nằm dưới sâu vì tội lỗi nhiều năm

Nếu đi xuống nữa thì ngươi sẽ gặp.

88 Nhưng khi trở về dương thế êm đềm

Ta xin ngươi chớ kể ra mọi chuyện

Đấy là những lời ta nói cuối cùng”.

91 Đôi mắt nhìn thẳng bỗng dưng biến dạng

Nhìn tôi lần cuối và rồi cúi đầu

Giữa đám người mù hồn kia ngã xuống.

94 Thầy bảo tôi: “Không còn ngóc đầu lên

Cho đến khi kèn thiên thần cất tiếng

Và khi đến đây quyền lực siêu phàm.

97 Mọi người quay lại nấm mồ tội nghiệp

Nhận lại hình hài, khuôn mặt khi xưa

Và lắng nghe lời vĩnh hằng phán xét”.

100 Qua nơi bẩn, chúng tôi rảo bước chân

Bước chầm chậm giữa mưa và giữa bóng

Nghe những lời về cuộc sống vĩnh hằng.

103 Tôi hỏi thầy: “Những khổ đau nhường ấy

Sau lời tối cao phán xét, tăng thêm

Hay giảm nhẹ, hay không hề thay đổi?”

106 Thầy đáp: “Quay về khoa học của con

Đã dạy rằng sự vật càng hoàn thiện

Thì hạnh phúc, đau khổ rõ ràng hơn.

109 Bởi thế đám âm hồn này nguyền rủa

Không thể nào đi tới sự vẹn toàn

Phía trước họ là những gì tồi tệ”.

112 Chúng tôi men theo đường tròn vòng quanh

Trò chuyện nhiều nên tôi không nhớ hết

Sau đó chúng tôi đi xuống sâu hơn.

115 Và gặp Pờlutô, kẻ thù lớn nhất.

Chú thích

KHÚC VI

13. Cerbero: theo thần thoại Hy Lạp là con chó ba đầu từng được Virgilio và Ovid sử dụng trong tác phẩm của mình. Dante dùng Cerbero làm quỉ sứ gác cổng tầng Địa ngục thứ ba.

49. Đô thành của ngươi: Firenze (Florence).

52. Ciacco: là biệt danh của một người dân Firenze nào đấy tham ăn.

61. Đoạn này nói về cuộc đấu tranh chính trị đã nổ ra ở Firenze khoảng năm 1300 giữa hai phe đảng Ghibellini và Guelfi. Năm 1266 phe Guelfi thắng nhưng rồi lại chia thành hai phe Đen và Trắng. Dante thuộc về phe Trắng.

68. Ba vòng mặt trời: ba năm.

79 – 84. Dante hỏi về những người thuộc cả phe Đen lẫn phe Trắng.

95. Khi kèn thiên thần cất tiếng: nghĩa là ngày Phán xét cuối cùng.

96 – 99. Khi đến đây quyền lực siêu phàm: nghĩa là ngày Giê-su sẽ xét xử người đã chết. Âm hồn sẽ quay lại mộ để nhận xác, nhập vào xác và lắng nghe lời phán xử.

106 – 108. Quay về khoa học của con: là những tác phẩm của Aristotle viết rằng sự vật càng hoàn thiện thì sự sung sướng hay đau khổ càng rõ ràng hơn. Sau khi hồi sinh, những âm hồn lầm lỗi “Không thể nào đi tới sự vẹn toàn”, sẽ phải chịu đau khổ nhiều hơn ở địa ngục, trong khi đó những kẻ chính đạo sẽ được hưởng hạnh phúc càng nhiều hơn ở thiên đàng.

115. Pluto (Plutus): thần của cải trong thần thoại Hy Lạp mà ở đây là quỉ sứ của tầng địa ngục IV trừng phạt những kẻ keo kiệt và hoang phí.

KHÚC VII

Tầng Địa ngục thứ tư – Pờlutô – Những kẻ hà tiện, hoang phí

“Papè Satán, papè satán aleppe!”

Pờlutô kêu lên, khàn khàn trong giọng

Nhưng nhà hiền triết tất cả hiểu ra.

4 Trấn an tôi: “Con hãy đừng luống cuống

Dù có gấp đôi cái vẻ điên cuồng

Cũng không cản nổi chúng ta đi xuống”.

7 Rồi thầy hướng về cái mõm sưng phồng

Quát: “Câm đi, con sói kia nguyền rủa

Hãy lặng im gặm nhấm nỗi điên khùng.

10 Chúng ta xuống đây, để mi câm nín

Điều ước muốn này tự chốn cao xanh

Nơi thánh Mikelê trị bầy phản loạn”.

13 Và giống như căng gió những cánh buồm

Bỗng xẹp xuống vì cột buồm gãy gục

Con thú ngã nhào, sức lực tiêu tan.

16 Chúng tôi xuống tầng thứ tư Địa ngục

Tiếp tục đi theo đường dốc buồn đau

Nơi giam cầm biết bao nhiêu tội ác.

19 Ai đau khổ, hỡi công lý trên cao!

Đủ mọi hình phạt mà tôi đã thấy

Người ta khổ đau vì tội lỗi nào?

22 Như sóng nước Carítdi vực xoáy

Vỡ tung ra khi sóng khác xô vào

Mọi âm hồn đều phải vào vòng nhảy.

25 Đám bị đầy ải ngỡ còn đông hơn

Phía này phía kia tiếng gào rú lớn

Những khối nặng nề dùng ngực xô lăn.

28 Họ va đập vào nhau, rồi từ đó

Quay lại phía sau và họ mắng nhau:

“Sao giữ bo bo?”, “Sao xài hoang thế?”

31 Và cứ thế, họ theo vòng tròn đen

Đi tới điểm phía bên kia đối diện

Miệng gào to cái điệp khúc không ngừng.

34 Rồi mỗi người lại quay vòng trở lại

Khi hết nửa vòng ở mé bên kia

Tôi thốt lên, cõi lòng tôi tê tái:

37 “Ôi thầy ơi, xin thầy giảng cho con

Họ là ai, có phải là tăng lữ

Những kẻ trọc đầu bên trái ta chăng?”

40 Thầy trả lời: “Tất cả đều mờ mắt

Suốt cuộc đời họ không biết nghĩ suy

Và không biết tiêu pha cho đúng mực.

43 Lời của họ cho ta thấy rõ ràng

Khi họ đứng mặt vào nhau đối mặt

Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm.

46 Là tăng lữ, những kẻ đầu trọc lốc

Nhưng còn Hồng y giáo chủ, Giáo hoàng

Những kẻ keo kiệt đã lên tột bậc”.

49 “Thưa thầy, trong các nhân vật trên đây

Có thể là một đôi người con biết

Làm bẩn mình vì một lỗi trong hai”.

52 Thầy bảo: “Con nghĩ làm chi vô ích

Cuộc sống tối mù đã khiến bọn này

Trở thành mù nên chúng không còn biết.

55 Muôn thuở chúng đi đến điểm cuối cùng

Rồi một ngày chúng chui ra khỏi mộ

Một bọn nắm tay, một bọn mình trần.

58 Không biết cho, biết giữ – hai tội ấy

Lìa thế gian vào cuộc đánh vật này

Mà thôi, chẳng cần dài dòng giảng giải.

61 Con thấy đấy, chỉ trò đùa ngắn ngủi

Tiền của loài người giành giật với nhau

Cuối cùng giao cho Thần tài giữ lấy.

64 Vì tất cả vàng bạc dưới ánh trăng

Không thể nào mang lại, dù một phút

Thảnh thơi cho mệt mỏi những âm hồn”.

67 “Thưa thầy – tôi hỏi – xin thầy giảng giải

Vị Thần tài thầy nói đó là ai

Mà mọi của cải trần gian giữ nổi?”

70 Thầy bảo tôi: “Dại dột những con người

Sao sự ngu dốt nặng nề nhường ấy

Ta mong con hiểu hết những ý này.

73 Đấng Tối cao mà trí khôn cao nhất

Tạo các vùng trời và các vị vua

Để vùng này chiếu sáng sang vùng khác.

76 Và tỏa ra thứ ánh sáng ngang bằng

Cũng như vậy với huy hoàng nhân thế

Chúa cho người hướng dẫn một trí năng.

79 Để luân chuyển những của cải ở đời

Từ người này, họ này sang họ khác

Bất chấp trở ngại, lòng tham con người.

82 Kẻ phất lên, kẻ mỏi mòn chờ đợi

Là tuỳ theo điều chỉnh của trí năng

Không nhìn ra như rắn trong cỏ dại.

85 Đừng tranh luận trí tuệ người nghèo hèn

Đến việc Thần phán xét và cai quản

Các Thần kia cũng dẫn dắt như Thần.

88 Sự chuyển đổi sẽ không hề ngưng nghỉ

Cần thiết khiến cho diễn biến nhanh hơn

Bởi vậy con người đổi thay phận số.

91 Chính các Thần cũng có lúc buồn phiền

Bởi thế, người ta đáng ra ca tụng

Lại đi chê trách, hằn học, sai lầm.

94 Nhưng mà Thần chẳng nghe lời chê trách

Thần vẫn vui cùng với những Thiên thần

Xoay quả cầu sáng sủa và an lạc.

97 Bây giờ chúng ta đến nơi đau buồn

Nơi trên cao những vì sao đã lặn

Và chúng ta không được phép chậm chân”.

100 Chúng tôi tới mé vòng tròn và đến

Nơi từ trên cao dòng suối chảy ra

Rót vào cái khe và rồi chảy xuống.

103 Nước đen như bồ hóng hơn là xanh

Và chúng tôi đi theo dòng nước ấy

Vào sâu theo hoang dã một lối mòn.

106 Dòng nước u sầu chảy ra tí tách

Hòa vào cái đầm tên gọi Xtigiê

Tới chân những vách đá xanh lạnh ngắt.

109 Dán ánh mắt, rất chăm chú tôi nhìn

Những con người đầy bùn dơ dưới vực

Họ giận dữ và tất cả trần truồng.

112 Họ đánh nhau nhưng bằng đầu, bằng ngực

Không chỉ bằng tay mà cả bằng chân

Và dùng răng đớp nhau từng miếng một.

115 Thầy tôi nói: “Bây giờ con đã nhìn

Hồn những kẻ mà cuồng điên áp đặt

Nhưng ta còn muốn cho con biết rằng:

118 Còn những kẻ đang thở dài dưới nước

Họ thở dài làm bong bóng sủi lên

Cho con biết nơi họ đang ẩn nấp”.

121 Họ nói: “Chúng tôi đã sống đau thương

Dù không khí dịu êm, mặt trời rạng rỡ

Vì chúng tôi mang làn khói u buồn.

124 Giờ càng buồn vì sống trong bẩn nhớp”.

Từ trong cổ bài ca ấy tuôn ra

Nhưng rõ ràng thành lời, không thể thốt.

127 Chúng tôi theo vòng cung lớn đầm kia

Giữa đất khô và đầm lầy ướt át

Mắt nhìn những ai đang ngốn bùn dơ.

130 Cuối cùng đến dưới chân một ngọn tháp.

Chú thích

KHÚC VII

1. Papè Satán, papè satán aleppe: câu này trong các bản mà chúng tôi dùng đều không dịch nhưng nếu ta đọc tiếp những câu sau (4-9), mà Virgilio hiểu ra, thì đây là những lời giận dữ và đe dọa.

12. Thánh Mikelê trị bầy phản loạn: tức là Thánh Michele đuổi quỉ satan khỏi trời xanh trong sách Khải Huyền.

22. Cariddi (Charybdis): tên một mũi đất nhô ra biển ở Sicilia.

42. Không biết tiêu pha cho đúng mực: bởi vì một số này keo kiệt, số kia lại hoang phí.

45. Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm: nghĩa là họ lầm lỗi ngược với nhau.

57. Bọn hà tiện thì “nắm tay” còn bọn hoang phí thì “mình trần”.

63. Thần tài (Fortune): vị thần có trách nhiệm về tài sản của loài người.

96. Xoay quả cầu: nghĩa là sự đổi thay của số phận.

98. Những vì sao đã lặn: nghĩa là đang ở vào giữa đêm.

107. Stige (Styx): con sông dưới Âm phủ. Dante mô tả thành một đầm lầy (xem khúc III, 78).

118. Những kẻ đang thở dài dưới nước: đấy là những kẻ giấu hận thù và sự giận dữ trong sâu kín.

KHÚC VIII

Tầng Địa ngục thứ năm – Philíppô Ácgiăngti

Tôi tiếp tục, như đã nói phần trên

Chúng tôi đến dưới chân một ngọn tháp

Mắt ngước lên đỉnh cao vút ngắm nhìn.

4 Ở trên đó nhấp nháy hai ngọn lửa

Và xa hơn có một ngọn thứ ba

Xa đến nỗi phải cố nhìn mới rõ.

7 Quay về người như đại dương khoa học

Tôi hỏi: “Lửa kia đang nói những gì

Hai ngọn lửa kia do ai tạo lập?”

10 Thầy tôi đáp: “Con nhìn cuối đằng kia

Và sẽ thấy trên không gian bẩn nhớp

Con phân biệt ra chúng gọi ai về”.

13 Một mũi tên từ dây cung vội vã

Xé rách toang bầu không khí lao ra

Mũi tên lao đi thành con thuyền nhỏ.

16 Trong nháy mắt, đến trước mặt chúng tôi

Một thủy thủ trên chiếc thuyền kêu lớn:

“Âm hồn lỗi lầm, mi đã đến đây!”

19 Thầy nói: “Phờlêgiát, Phờlêgiát

Anh gào lên như thế để làm chi

Chở chúng tôi qua dòng sông bẩn nhớp”.

22 Giống như kẻ nhận ra trò dối gian

Từ căng thẳng, bực tức sang đấu dịu

Phờlêgiát đã nguôi cơn giận trong lòng.

25 Thầy tôi bước lên thuyền, hơi cúi xuống

Tôi theo thầy cùng bước xuống con thuyền

Chỉ khi ấy thuyền mới hơi lún xuống.

28 Khi thầy và tôi đã bước xuống thuyền

Con thuyền cổ ngay lập tức rẽ sóng

Vì còn bao nhiêu công việc phải làm.

31 Trong khi thuyền lướt trên làn nước cóng

Tôi gặp một hồn bê bết bùn dơ

Hỏi: “Anh là ai, sao đến đây trước hạn?”

34 “Tôi đến, nhưng còn quay lại trần gian

Còn anh là ai mà ghê như vậy?”

Hồn trả lời: “Tôi là kẻ khóc than”.

37 Tôi đáp: “Hãy ở mà than với khóc

Hỡi âm hồn đáng nguyền rủa kia ơi

Ta nhận ra ngươi dù bùn nhem nhuốc”.

40 Hắn giơ hai tay về phía chiếc thuyền

Nhưng thầy tôi đã gạt đi và nói:

“Hãy cút theo những con chó dưới sông!”

43 Thầy hôn tôi và ôm vòng quanh cổ

“Hỡi tâm hồn kiêu hãnh, cho con người

Sinh ra con, ta cầu trời phù hộ!

46 Gã này là tên kiêu ngạo trên trần

Trong tâm nó không chút tình nhân ái

Nên ở đây nó giận dữ điên khùng.

49 Bao kẻ trên trần là vua vĩ đại

Xuống đây là đàn lợn trong đống phân

Chỉ sự khinh bỉ là còn giữ lại”.

52 Tôi nói: “Thầy ơi, giá con được nhìn

Hắn chết ngạt ở trong dòng nước bẩn

Một khi trên đầm còn có con thuyền!”

55 Thầy trả lời: “Trước khi sang đến bến

Phía bờ kia con sẽ được hài lòng

Một ước mong sẽ làm con vui sướng”.

58 Chỉ lát sau cuộc tra tấn bắt đầu

Đám âm hồn bẩn nhớp trong điên loạn

Tôi thầm tạ ơn Thượng Đế trên cao.

61 “Thằng Ácgiăngti” – đám đông gào khản giọng

Và cả tên Phirenxe nữa, điên khùng

Cứ việc nhắm vào thân mình mà cắn.

64 Chúng tôi bỏ mặc hắn và lặng im

Ập vào tai tôi những lời nức nở

Khiến ánh mắt tôi chăm chú ngó nhìn.

67 Và vị ân sư của tôi liền nói:

“Đã sắp đến gần thành phố Đitê

Một đám đông bị nặng nề đày ải”.

70 Tôi nói: “Thầy ơi con thấy nhà thờ

Hiện rất rõ đằng xa, trong thung lũng

Rực hồng lên trong ánh lửa đung đưa”.

73 “Đó là ngọn lửa muôn đời muôn kiếp

Rực cháy bên trong và tỏa ánh hồng

Như con nhìn thấy từ nơi Ngục thấp”.

76 Con thuyền đến những hào sâu bao quanh

Một thành phố trông giống như con chạch

Và tường thành tôi ngỡ đúc bằng gang.

79 Sau khi lượn quanh một vòng rất lớn

Con thuyền đưa chúng tôi đến một nơi

Lão lái đò kêu: “Cổng vào, bước xuống!”

82 Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn

Chúng nhảy xuống và hét lên giận dữ:

“Mày là ai, tại sao vẫn sống nhăn?

85 Mà lại đến vương quốc người đã chết?”

Thầy của tôi tỏ dấu hiệu muốn bàn

Với bọn chúng về một điều bí mật.

88 Vẻ khinh thị đã bớt đi một phần:

“Mình ngươi vào, còn tên kia hãy xéo

Sao nó dám liều mò đến quốc vương?

91 Nó phải về theo con đường rồ dại

Nhưng một mình, còn ngươi ở lại đây

Người dẫn đường ở lại vùng tăm tối”.

94 Bạn nghĩ xem, tôi tuyệt vọng nhường kia

Sau khi nghe bấy nhiêu lời nguyền rủa

Vì tôi tin chắc không biết đường về.

97 “Ôi thầy dẫn đường của con, thầy ạ

Đã hơn bảy lần che chở cho con

Đã cứu con bao hiểm nguy, đe dọa.

100 Giờ tuyệt vọng xin đừng bỏ rơi con

Nếu chúng không cho chúng ta đi xuống

Thì hai thầy trò ta lại quay lên”.

103 Nhưng vị sư phụ đã từng hộ tống

Bảo tôi rằng: “Chẳng ai cản được ta

Con đường cho phép quyền uy Tối thượng.

106 Hãy đợi ta ở đây, hãy vững tin

Vực dậy tinh thần sau cơn mệt mỏi

Ta sẽ dẫn con đi tiếp con đường”.

109 Người cha thân yêu bước đi cô độc

Để lại tôi với tâm trạng rối bời

“Được” hay “không”, nghe chừng rất ngờ vực.

112 Thầy nói gì, không nghe được rõ ràng

Và hình như những lời rất ngắn gọn

Thế rồi cả bọn chạy vụt vào trong.

115 Trước ngực thầy chúng đóng sầm cánh cổng

Và thầy tôi đứng lại phía bên ngoài

Quay lại phía tôi, bước đi chầm chậm.

118 Mắt nhìn xuống, không còn vẻ bình tâm

Thầy bước đi, trong thở dài thầm thĩ:

“Chúng cấm ta đi vào chốn cực hình!”

121 Rồi người lại nói: “Dù con đau khổ

Chớ ngại chi, sẽ qua cuộc đấu này

Dù bên trong chúng tìm cách ngăn trở.

124 Trò láo này không có gì mới cả

Chúng đã từng như thế ở cổng ngoài

Cái cổng đó nay không còn đóng nữa.

127 Con đã nhìn dòng chữ chết những lời

Nhưng từ trên dốc có người đi xuống

Vượt qua các tầng chỉ một mình thôi.

130 Tay người này sẽ mở ra cánh cổng”.

Chú thích

KHÚC VIII

4. Nhấp nháy hai ngọn lửa: tín hiệu báo có những linh hồn mới đến ở trên tháp của thành Dis, theo tín hiệu này người đưa đò biết được có người mới đến.

19. Flegias (Phlegyas): nhân vật thần thoại, con của Marte và Crise, điên tiết về việc Appolo quyến rũ con gái mình nên đã đốt đền Appolo ở Deifi, tượng trưng cho sự giận dữ, được phái xuống canh giữ tầng V Địa ngục.

27. Dante còn sống, thân xác có trọng lượng nên “thuyền mới hơi lún xuống”.

32. Filippo Argenti: một người Firenze giàu có, thuộc Phái Đen, kẻ thù của Dante.

68. Dite (Dis): một trong nhiều tên gọi của Âm phủ.

82 – 83. Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn: những quỷ sứ này xưa kia từng là những thiên thần nhưng đã cùng Lucifeo nổi loạn chống lại Thượng Đế nên bị đày xuống Địa ngục.

124 – 126. Trò láo này không có gì mới cả: theo truyền thuyết, khi Chúa Giê-su xuống Địa ngục để mang ra khỏi Địa ngục những âm hồn ngoan đạo đã bị lũ quỉ cản đường nhưng Ngài đã phá cho tan cánh cổng ngoài nên “cái cổng đó nay không còn đóng nữa”.

KHÚC IX

Tầng Địa ngục thứ sáu – Thành Đitê

Tôi rụt rè, mặt biến sắc vì sợ

Khi nhìn thấy thầy quay lại phía sau

Và giấu trên gương mặt thầy nỗi sợ.

4 Thầy dừng lại, mắt căng thẳng ngó nhìn

Vì ra xa mắt không nhìn qua được

Dày đặc màn sương, không khí tối đen.

7 Thầy bảo tôi: “Trận này ta sẽ thắng

Vì nếu không thì Nàng đã thân hành…

Ta sốt ruột chờ một người sẽ đến”.

10 Tôi cảm thấy lời của thầy bị ngắt

Thầy chữa câu đầu bằng một câu sau

Và câu trước, câu sau không thống nhất.

13 Nghe lời thầy, tôi bất ổn trong lòng

Vì nhận ra qua những câu đứt quãng

Một ý gì có vẻ tệ hại hơn.

16 “Có ai người từ vòng đầu sầu thảm

Xuống tận đáy sâu của chảo khổ đau

Chỉ để cho tiêu tan niềm hy vọng?”

19 Tôi hỏi thế, và thầy đáp lời tôi:

“Thật hiếm người như chúng ta, đã dám

Làm cuộc hành trình như ta vừa rồi.

22 Nhưng ngày xưa ta đã từng có mặt

Theo khẩn cầu của mụ Aritông –

Người độc ác, chuyên gọi hồn nhập xác.

25 Khi hồn ta lìa xác một thời gian

Mụ sai ta vào thành này đứng gác

Thoát ngục Giuđa cứu một linh hồn.

28 Đó là nơi sâu và tăm tối nhất

Xa mặt trời, và muôn vật xoay vòng

Nhưng con yên tâm, đường đi ta biết.

31 Vùng đầm lầy hơi nồng nặc bốc lên

Rồi bao lấy cả một vùng chết chóc

Không thể vào, nếu vũ lực không dùng”.

34 Thầy nói nhiều nhưng tôi không nhớ hết

Vì mắt tôi bị thu hút từ xa –

Một ánh lửa sáng ngời trên đỉnh tháp.

37 Ở nơi đó bỗng đột ngột hiện ra

Ba hung thần máu me và tái nhợt

Có cử chỉ và dáng dấp đàn bà.

40 Thắt lưng bằng rắn bảy đầu xanh lét

Rắn sừng, rắn giun làm tóc trên đầu

Vấn quanh thái dương, chao ôi khủng khiếp!

43 Còn thầy thì đã biết tất cả rồi

Tuỳ tùng Nữ hoàng đau thương mãi mãi

“Bầy Êrinê hung dữ – thầy nói với tôi –

46 Aléctô đang khóc than bên phải

Còn phía bên trái là Mêgiêra

Ở giữa – Têxiphôn”. Rồi thầy ngừng lại.

49 Những hung thần dùng móng sắc cào da

Tay đấm ngực, miệng gào lên ầm ĩ

Tôi kinh hoàng, ôm vội lấy nhà thơ.

52 “Mêđuxa, biến hồn này thành đá! –

Cả bọn hét lên và chúng cúi nhìn –

Mối thù Têxêô báo thù chưa đủ”.

55 Thầy bảo: “Nhắm mắt và hãy quay lưng

Vì Goócgiôn hiện ra, mà con nhìn nó

Thì sẽ không còn trở lại trần gian!”

58 Thầy nói thế, rồi tự xoay tôi lại

Và ý chừng chưa thật hẳn tin tôi

Thầy lấy tay mình bịt mắt tôi lại.

61 Hỡi bạn đọc với trí tuệ sáng ngời

Hãy tìm xem ý nghĩa còn che khuất

Sau những câu thơ có vẻ lạ đời!

64 Bỗng có tiếng động ầm ầm, khủng khiếp

Rồi ập vào một dòng nước đục ngầu

Khiến cả đôi bờ run lên vì nước.

67 Vẻ chẳng khác gì một trận cuồng phong

Sinh ra từ những luồng hơi thù hận

Không có gì cản được, táp vào rừng.

70 Bẻ cành cây, rồi cuốn đi, rồi ném

Rồi xốc lên hỗn loạn, bụi mù tung

Cả thú dữ, mục phu đều chạy trốn.

73 Thầy bỏ tay bịt mắt tôi, và rằng:

“Xem cơn điên của dòng sông cổ điển

Nơi thoát ra khói cay đắng màu đen”.

76 Như gặp phải kẻ thù là con rắn

Nhái kinh hoàng bơi trên mặt nước sông

Cho đến khi giấu được mình yên ổn.

79 Tôi nhìn thấy sợ hãi những âm hồn

Cùng chạy trốn một người đang sải bước

Vượt sông Xtigiê mà chẳng ướt chân.

82 Người ấy như muốn tránh làn khí độc

Dùng bàn tay trái trước mặt phẩy ngang

Có vẻ việc này khiến người mỏi mệt.

85 Tôi biết đó là sứ giả Thiên đình

Tôi nhìn thầy và thầy tôi ra hiệu

Cúi đầu trước người và tôi đứng im.

88 Tôi cảm thấy người đó sao cao ngạo

Đến gần cửa, gõ bằng chiếc đũa con

Cửa mở toang, không có gì cưỡng nổi.

91 Người đó quát, trên bậc cửa kinh hoàng:

“Lũ đày biệt xứ, ngu ngốc mù quáng

Tại sao chúng bay hỗn láo, ngu đần?

94 Dám chống lại từ trên cao mệnh lệnh

Mà kết cục thì vẫn thế mà thôi

Chỉ làm cho tội chúng bay thêm nặng.

97 Sao lại đối đầu với số phận kia

Chuyện Sécbêrô, chúng bay còn nhớ

Cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.

100 Rồi người quay lại con đường lầy lội

Với chúng tôi, người không nói không rằng

Có vẻ như bận tâm điều gì đấy.

103 Nhưng không phải vì ai gặp trên đường.

Còn chúng tôi bước chân về phía cổng

Nghe những lời thánh thiện thấy yên tâm.

106 Chúng tôi vào, không bị ai gây chuyện

Và tôi chỉ mong thấy những âm hồn

Bị giam giữ trong những hàng rào kín.

109 Vừa bước vào tôi đảo mắt nhìn quanh

Tôi nhìn thấy chỉ mênh mông hoang vắng

Đầy nỗi cực hình và tiếng khóc than.

112 Như ở Ácli, nơi dòng Rôđanô lặng

Hay ở Pôla, gần vịnh Cácnarô

Biên cương nước Ý tắm mình trong biển.

115 Khắp mặt đất những ngôi mộ thấp cao

Lổn nhổn, nơi này chỉ toàn thế cả

Và quang cảnh nhuốm một vẻ buồn đau.

118 Lửa rải khắp và cháy quanh các mộ

Lửa bao trùm lên mồ mả khắp nơi

Tưởng không sắt nào nung lâu hơn thế.

121 Mọi nấm mồ nắp đều mở bật ra

Từ bên trong mộ phát ra tiếng khóc

Chắc của âm hồn đang bị khảo tra.

124 Tôi hỏi thầy tôi: “Họ là ai vậy

Mà bị chôn vùi trong những mộ này

Phát lên tiếng khóc đớn đau nhường ấy?”

127 Thầy đáp: “Chỉ toàn dị giáo mà thôi

Đủ mọi giới, cùng môn đồ của họ

Mồ mả ở đây chứa rất nhiều người.

130 Tội phạm giống nhau nhét vào một hố

Những nấm mồ nhiều ít đều bị nung”.

Thầy sang phải, và chúng tôi thong thả

133 Bước giữa tường cao, giữa những nhục hình.

Chú thích

KHÚC IX

8. Vì nếu không thì Nàng đã thân hành: tức Bêatờrít.

23. Eriton (Erichtho): mụ phù thủy nổi tiếng ở Tessaglia có khả năng làm cho người mới chết tạm sống lại để sai khiến.

27. Ngục Giuda (Judas): tầng thứ 9, nơi đày những ai phản bội thân nhân của mình. Giuda là kẻ đã phản bội Chúa Giê-su.

38. Ba hung thần (tre furie): ba hung thần Âm phủ này là con gái của Acheronte và Notte, chuyên việc hành hình các tội nhân.

40. Rắn bảy đầu: một loại rắn thần thoại.

46 – 48. Aletto, Megera, Tesifón (bầy Erine hung dữ): tức ba hung thần ở câu 38, là ba yêu phụ trong thần thoại Hy Lạp gồm: nguyền rủa, báo thù và trừng phạt.

52. Medusa: người trẻ nhất trong ba chị em nhà Gorgoni, con gái của Forco, thần của những người làm nghề đi biển. Medusa ganh tỵ với nhan sắc của Minevra, vị nữ thần này đã biến tóc của chị em chúng thành rắn, người sống mà nhìn vào thì sẽ hoá thành đá, bởi thế Virgilio đã lấy tay mình bịt mắt Dante (câu 60).

54. Teseo (Theseus): Teseo đã theo bạn là Piritoo xuống Âm phủ để bắt về Proserpina, bị bắt tù nhưng sau được Hercules phóng thích, còn Piritoo bị Cerbero cắn chết. Bọn hung thần nói “mối thù Têxêô báo thù chưa đủ” là nói chưa trừng phạt đúng mức, vì nếu giết được cả Teseo thì sẽ không ai còn sống lại cả gan xuống thăm Âm phủ.

85. Sứ giả Thiên đình: là một thiên thần nào đấy, Dante không nói rõ.

98. Serbero đã cản không cho Herrcules vào Địa ngục để phóng thích Teseo, bị Hercules dùng một sợi dây xích buộc vào cổ lôi ra khỏi Địa ngục, vì thế “cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.

112. Arli (Arles): thành phố ở Provence, tả ngạn sông Rhône, ở đây có một nghĩa địa La Mã rộng lớn thường được nhắc đến trong các sách thời Trung cổ.

113. Pola: thành phố ở Istria, gần vịnh Carnaro, ở đây thời bấy giờ cũng có một nghĩa địa lớn.

KHÚC X

Tầng Địa ngục thứ sáu (tiếp tục) – Pharinata

Giờ đây theo một lối đi bí mật

Giữa những cực hình, giữa những tường cao

Thầy bước đi và tôi theo sát gót.

4 “Hỡi thầy của con trí tuệ cao siêu

Đã khiến con vâng ý người trở lại

Xin người nói cho con biết những điều:

7 Những hồn ma đang nằm trong những mộ

Liệu chúng ta có thể đến xem không?

Vì nắp mở và không ai canh giữ”.

10 “Rồi nắp sẽ đóng – thầy trả lời tôi –

Khi chúng trở về từ Iôxaphát

Cùng với xác thân bỏ lại trên đời.

13 Đây nghĩa địa của những người duy vật

Gồm Epicurô và các môn đồ

Mà linh hồn đã chết cùng thể xác.

16 Và về câu hỏi con vừa đặt ra

Sẽ có câu trả lời ngay tức khắc

Cả những điều con còn giấu với ta”.

19 “Thầy ơi, với người, con đâu có giấu

Có chăng là vì sợ quá nhiều lời

Đã từ lâu con nghe thầy chỉ bảo”.

22 “Hỡi người Tôxcan nói năng rất hay

Sao còn sống mà đến thành phố lửa

Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây.

25 Nghe lời nói, ta nghĩ rằng có lẽ

Người sinh ra từ đất nước cao sang

Ta hơi nghiêm khắc với người, có thể”.

28 Những lời này bỗng đột ngột vang lên

Lời của ai phát ra từ ngôi mộ

Tôi thấy kinh hoàng, tiến sát gần hơn.

31 Thầy bảo tôi: “Quay lại, con sao thế?

Hãy nhìn kia, đứng dậy Pharinata

Con sẽ nhìn thấy rõ ràng tất cả”.

34 Tôi hướng mắt nhìn Pharinata

Hắn đứng lên, trán ngẩng cao, ngực thẳng

Có vẻ coi Địa ngục chẳng ra gì.

37 Bằng bàn tay cương quyết và dũng cảm

Thầy đẩy tôi về phía những nấm mồ

Và dặn tôi: “Nói năng cho thận trọng!”

40 Khi bàn chân tôi bước đến nấm mồ

Hồn nhìn tôi với vẻ rất kiêu hãnh

Và hỏi tôi: “Tổ tiên ngươi là ai?”

43 Còn tôi vì thích chiều theo ý muốn

Của âm hồn, không giấu một điều chi

Hồn nghe xong, lông mày hơi nhíu xuống.

46 Rồi hồn nói: “Họ là bọn chống ta

Họ chống ta cả họ hàng, phe đảng

Bởi thế, hai lần ta đẩy họ đi”.

49 “Hai lần bị đuổi – tôi trả lời chầm chậm –

Rồi từ khắp nơi họ đã trở về

Nghệ thuật này ích gì cho phe đảng!”

52 Ngay lúc đó ở nấm mồ kế bên

Một hồn khác nhô cái cằm có ngấn

Hình như chỉ bằng đầu gối nhỏm lên.

55 Rồi hồn đảo mắt nhìn quanh bốn hướng

Như muốn biết xem còn ai đi cùng

Nhưng mà đã tiêu tan niềm hy vọng.

58 Hồn khóc nói: “Nhờ thiên tài cao thượng

Mà ngươi đi vào ngục tối tăm này

Con trai ta đâu? Sao không cùng xuống?”

61 “Tôi đâu có thể đi xuống một mình

Mà nhờ người đợi đằng kia dẫn dắt

Người mà Guyđô trước đây coi thường”.

64 Qua lời nói và vẻ ngoài bị phạt

Đã cho tôi nhận ra được ông ta

Nên tôi trả lời rõ ràng, chu tất.

67 Hồn đứng dậy la lớn: “Ngươi nói gì?

Sao lại nói “trước đây” là sao vậy

Thế nó không còn thấy mặt trời kia?”

70 Khi thấy tôi đứng lặng im một chút

Tìm câu trả lời cho câu hỏi kia

Hồn đã ngã lăn và rồi biến mất.

73 Còn cái hồn kiêu hãnh vẫn đứng yên

Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy

Nét mặt không thay khi tôi tạm ngừng.

76 Rồi nối lại cuộc chuyện trò ban nãy:

“Nghệ thuật kia nếu không có ích gì

Thì ta đau hơn cực hình này vậy.

79 Nhưng trước đây chiếu sáng năm mươi lần

Gương mặt Nữ thần nơi này ngự trị

Nghệ thuật kia quả biết mấy khó khăn!

82 Ta mong ngươi với trần gian trở lại

Nhưng sao đời không một chút bao dung

Mọi điều luật họ hàng ta chống lại?”

85 “Cuộc tàn sát và cả sự kinh hoàng

Nhuộm đỏ dòng Ácbia bằng máu

Trong Thánh đường lời cầu nguyện còn vang!”

88 Hồn thở dài, rồi lắc đầu than thở:

“Cái ngày hôm đó không chỉ mình ta

Và ta tham chiến không hề vô cớ.

91 Nhưng quả đúng là chỉ có mình ta

Khi mọi người đều quyết tâm triệt phá

Ta là người bảo vệ Phirenxe”.

94 “Tôi cầu cho con cháu ngươi yên ổn

Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này

Đang làm rối những lời tôi suy luận.

97 Tôi không lầm thì ngươi có khả năng

Nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới

Trong hiện tại mắt của ngươi mơ màng”.

100 “Hiện tại chúng ta như người mắt kém

Nhưng lại nhìn rõ cái ở xa xăm

Là nhờ Thượng Đế ban cho ánh sáng.

103 Chúng ta bất lực với những gì gần

Với hiện tại nếu không ai mách bảo

Thì cũng tịt mù như ở trần gian.

106 Bởi thế, như ngươi tự mình đã hiểu

Tri giác của ta tất cả tiêu tan

Khi cánh cửa của tương lai đóng lại”.

109 Tôi thấy hơi ân hận nên thưa rằng:

“Nhờ ngươi báo với hồn vừa biến mất

Con trai hồn còn sống ở dương gian.

112 Nếu tôi trả lời còn chi khúc mắc

Là vì đầu óc còn vướng những điều

Lúc nãy với tôi ngươi vừa giải đáp”.

115 Tôi nghe thấy tiếng thầy nhắc nhở thêm

Hãy hỏi hồn một điều ta cần biết

Rằng có những ai đang ở với hồn?

118 “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác

Có vua Phêđêricô đệ nhị, Hồng y

Nhưng không cần kể tên bao kẻ khác”.

121 Nói đến đây âm hồn chợt biến đi

Tôi quay trở lại nhà thơ cổ đại

Và về những lời bí ẩn, nghĩ suy.

124 Bóng thầy lay động, vừa đi vừa hỏi:

“Sao con có vẻ bối rối trong lòng?”

Và tôi trả lời câu thầy vừa nói.

127 “Hãy nhớ những lời mà con vừa nghe

Về số phận con” – thầy tôi chỉ thị

Rồi giơ ngón tay: “Nhưng nhớ điều này:

130 Khi con đến trước ánh mắt êm ái

Của đôi mắt đen nhìn thấy mọi điều

Hãy hỏi hành trình những năm sau đấy”.

133 Rồi thầy tôi về bên trái bước sang

Theo lối hẻm chạy xuống lòng thung lũng

Rời các tường thành, trở lại trung tâm.

136 Từ nơi đó xông lên mùi thối nặng.

Chú thích

KHÚC X

11. Iosafat (Jehosaphat): tên một thung lũng, gần Jerusalem, theo Kinh Thánh là nơi diễn ra sự phán xét cuối cùng.

14. Epicuro (Epicurus) (341 – 270 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại chủ trương theo duy vật, người ta coi Epicurua và những học trò của ông là những kẻ vô thần.

18. Cả những điều con còn giấu với ta: Virgilio đoán biết nguyện vọng của Dante muốn gặp người đồng hương Farinata.

22. Người Tôxcan: tức Dante.

32. Farinata degli Uberti, thủ lĩnh của phe Ghibellini từ 1329 đã đuổi phe Giuelfi khỏi Firenze năm 1241. Năm 1251 phe Guelfi trở về nhưng đến năm 1258 lại bị trục xuất khỏi Firenze và từ đó khu Toscana nằm trong tay phe Ghibellini. Như vậy, Farinata là địch thủ chính trị của phe Dante ở Firenza.

53. Đây là Cavalcante de Cavalcanti, môn đồ của Epicurus, cha của Guido Cavalcanti – là nhà thơ và bạn của Dante.

79. Năm mươi lần chiếu sáng: tức là 50 tháng. Proserpina, vợ của Plutone, theo thần thoại, được coi là Nữ thần của mặt trăng.

86. Arbia: con sông nhỏ gần Siena. Năm 1260 phe Ghibellini của Farinata đã đánh thắng phe Guelfi của Dante. Cuộc tàn sát đã nhuộm đỏ dòng sông Arbia.

93. Trong cuộc họp của phe Ghibellini chiến thắng người ta đề xuất kế hoạch triệt phá Firenze nhưng Farinata đã công khai chống lại, tuyên bố rằng một khi ông ta còn sống thì sẽ còn cầm gươm để bảo vệ Firenze.

97 – 99. Tôi không lầm thì ngươi có khả năng: Dante cho rằng những kẻ lầm lỗi ở địa ngục có khả năng nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới, tuy nhiên, xét theo câu hỏi của Cavalcanti (câu 67 – 69) thì họ không hề biết một chút gì về việc xảy ra trên dương thế trong thời điểm hiện tại.

108. Khi cánh cửa của tương lai đóng lại: nghĩa là khi ngày phán xử đến, thời gian sẽ là vĩnh hằng.

119. Federico đệ nhị (1194 – 1250): Hoàng đế Vương quốc Napoli, một người theo trường phái triết học của Epicurus nhưng được Dante coi trọng.

Hồng y giáo chủ: tức Ottaviano delgi Ubaldini, là một trong những người thành lập phe Ghibellini. Câu nói nổi tiếng còn được nhớ đến: “Nếu như có linh hồn thì ta sẵn sàng hy sinh vì phe Ghibellini”.

130. Khi con đến trước ánh mắt êm ái: ngầm chỉ Beatrice.

KHÚC X

Tầng Địa ngục thứ sáu (tiếp tục) – Pharinata

Giờ đây theo một lối đi bí mật

Giữa những cực hình, giữa những tường cao

Thầy bước đi và tôi theo sát gót.

4 “Hỡi thầy của con trí tuệ cao siêu

Đã khiến con vâng ý người trở lại

Xin người nói cho con biết những điều:

7 Những hồn ma đang nằm trong những mộ

Liệu chúng ta có thể đến xem không?

Vì nắp mở và không ai canh giữ”.

10 “Rồi nắp sẽ đóng – thầy trả lời tôi –

Khi chúng trở về từ Iôxaphát

Cùng với xác thân bỏ lại trên đời.

13 Đây nghĩa địa của những người duy vật

Gồm Epicurô và các môn đồ

Mà linh hồn đã chết cùng thể xác.

16 Và về câu hỏi con vừa đặt ra

Sẽ có câu trả lời ngay tức khắc

Cả những điều con còn giấu với ta”.

19 “Thầy ơi, với người, con đâu có giấu

Có chăng là vì sợ quá nhiều lời

Đã từ lâu con nghe thầy chỉ bảo”.

22 “Hỡi người Tôxcan nói năng rất hay

Sao còn sống mà đến thành phố lửa

Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây.

25 Nghe lời nói, ta nghĩ rằng có lẽ

Người sinh ra từ đất nước cao sang

Ta hơi nghiêm khắc với người, có thể”.

28 Những lời này bỗng đột ngột vang lên

Lời của ai phát ra từ ngôi mộ

Tôi thấy kinh hoàng, tiến sát gần hơn.

31 Thầy bảo tôi: “Quay lại, con sao thế?

Hãy nhìn kia, đứng dậy Pharinata

Con sẽ nhìn thấy rõ ràng tất cả”.

34 Tôi hướng mắt nhìn Pharinata

Hắn đứng lên, trán ngẩng cao, ngực thẳng

Có vẻ coi Địa ngục chẳng ra gì.

37 Bằng bàn tay cương quyết và dũng cảm

Thầy đẩy tôi về phía những nấm mồ

Và dặn tôi: “Nói năng cho thận trọng!”

40 Khi bàn chân tôi bước đến nấm mồ

Hồn nhìn tôi với vẻ rất kiêu hãnh

Và hỏi tôi: “Tổ tiên ngươi là ai?”

43 Còn tôi vì thích chiều theo ý muốn

Của âm hồn, không giấu một điều chi

Hồn nghe xong, lông mày hơi nhíu xuống.

46 Rồi hồn nói: “Họ là bọn chống ta

Họ chống ta cả họ hàng, phe đảng

Bởi thế, hai lần ta đẩy họ đi”.

49 “Hai lần bị đuổi – tôi trả lời chầm chậm –

Rồi từ khắp nơi họ đã trở về

Nghệ thuật này ích gì cho phe đảng!”

52 Ngay lúc đó ở nấm mồ kế bên

Một hồn khác nhô cái cằm có ngấn

Hình như chỉ bằng đầu gối nhỏm lên.

55 Rồi hồn đảo mắt nhìn quanh bốn hướng

Như muốn biết xem còn ai đi cùng

Nhưng mà đã tiêu tan niềm hy vọng.

58 Hồn khóc nói: “Nhờ thiên tài cao thượng

Mà ngươi đi vào ngục tối tăm này

Con trai ta đâu? Sao không cùng xuống?”

61 “Tôi đâu có thể đi xuống một mình

Mà nhờ người đợi đằng kia dẫn dắt

Người mà Guyđô trước đây coi thường”.

64 Qua lời nói và vẻ ngoài bị phạt

Đã cho tôi nhận ra được ông ta

Nên tôi trả lời rõ ràng, chu tất.

67 Hồn đứng dậy la lớn: “Ngươi nói gì?

Sao lại nói “trước đây” là sao vậy

Thế nó không còn thấy mặt trời kia?”

70 Khi thấy tôi đứng lặng im một chút

Tìm câu trả lời cho câu hỏi kia

Hồn đã ngã lăn và rồi biến mất.

73 Còn cái hồn kiêu hãnh vẫn đứng yên

Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy

Nét mặt không thay khi tôi tạm ngừng.

76 Rồi nối lại cuộc chuyện trò ban nãy:

“Nghệ thuật kia nếu không có ích gì

Thì ta đau hơn cực hình này vậy.

79 Nhưng trước đây chiếu sáng năm mươi lần

Gương mặt Nữ thần nơi này ngự trị

Nghệ thuật kia quả biết mấy khó khăn!

82 Ta mong ngươi với trần gian trở lại

Nhưng sao đời không một chút bao dung

Mọi điều luật họ hàng ta chống lại?”

85 “Cuộc tàn sát và cả sự kinh hoàng

Nhuộm đỏ dòng Ácbia bằng máu

Trong Thánh đường lời cầu nguyện còn vang!”

88 Hồn thở dài, rồi lắc đầu than thở:

“Cái ngày hôm đó không chỉ mình ta

Và ta tham chiến không hề vô cớ.

91 Nhưng quả đúng là chỉ có mình ta

Khi mọi người đều quyết tâm triệt phá

Ta là người bảo vệ Phirenxe”.

94 “Tôi cầu cho con cháu ngươi yên ổn

Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này

Đang làm rối những lời tôi suy luận.

97 Tôi không lầm thì ngươi có khả năng

Nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới

Trong hiện tại mắt của ngươi mơ màng”.

100 “Hiện tại chúng ta như người mắt kém

Nhưng lại nhìn rõ cái ở xa xăm

Là nhờ Thượng Đế ban cho ánh sáng.

103 Chúng ta bất lực với những gì gần

Với hiện tại nếu không ai mách bảo

Thì cũng tịt mù như ở trần gian.

106 Bởi thế, như ngươi tự mình đã hiểu

Tri giác của ta tất cả tiêu tan

Khi cánh cửa của tương lai đóng lại”.

109 Tôi thấy hơi ân hận nên thưa rằng:

“Nhờ ngươi báo với hồn vừa biến mất

Con trai hồn còn sống ở dương gian.

112 Nếu tôi trả lời còn chi khúc mắc

Là vì đầu óc còn vướng những điều

Lúc nãy với tôi ngươi vừa giải đáp”.

115 Tôi nghe thấy tiếng thầy nhắc nhở thêm

Hãy hỏi hồn một điều ta cần biết

Rằng có những ai đang ở với hồn?

118 “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác

Có vua Phêđêricô đệ nhị, Hồng y

Nhưng không cần kể tên bao kẻ khác”.

121 Nói đến đây âm hồn chợt biến đi

Tôi quay trở lại nhà thơ cổ đại

Và về những lời bí ẩn, nghĩ suy.

124 Bóng thầy lay động, vừa đi vừa hỏi:

“Sao con có vẻ bối rối trong lòng?”

Và tôi trả lời câu thầy vừa nói.

127 “Hãy nhớ những lời mà con vừa nghe

Về số phận con” – thầy tôi chỉ thị

Rồi giơ ngón tay: “Nhưng nhớ điều này:

130 Khi con đến trước ánh mắt êm ái

Của đôi mắt đen nhìn thấy mọi điều

Hãy hỏi hành trình những năm sau đấy”.

133 Rồi thầy tôi về bên trái bước sang

Theo lối hẻm chạy xuống lòng thung lũng

Rời các tường thành, trở lại trung tâm.

136 Từ nơi đó xông lên mùi thối nặng.

Chú thích

KHÚC X

11. Iosafat (Jehosaphat): tên một thung lũng, gần Jerusalem, theo Kinh Thánh là nơi diễn ra sự phán xét cuối cùng.

14. Epicuro (Epicurus) (341 – 270 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại chủ trương theo duy vật, người ta coi Epicurua và những học trò của ông là những kẻ vô thần.

18. Cả những điều con còn giấu với ta: Virgilio đoán biết nguyện vọng của Dante muốn gặp người đồng hương Farinata.

22. Người Tôxcan: tức Dante.

32. Farinata degli Uberti, thủ lĩnh của phe Ghibellini từ 1329 đã đuổi phe Giuelfi khỏi Firenze năm 1241. Năm 1251 phe Guelfi trở về nhưng đến năm 1258 lại bị trục xuất khỏi Firenze và từ đó khu Toscana nằm trong tay phe Ghibellini. Như vậy, Farinata là địch thủ chính trị của phe Dante ở Firenza.

53. Đây là Cavalcante de Cavalcanti, môn đồ của Epicurus, cha của Guido Cavalcanti – là nhà thơ và bạn của Dante.

79. Năm mươi lần chiếu sáng: tức là 50 tháng. Proserpina, vợ của Plutone, theo thần thoại, được coi là Nữ thần của mặt trăng.

86. Arbia: con sông nhỏ gần Siena. Năm 1260 phe Ghibellini của Farinata đã đánh thắng phe Guelfi của Dante. Cuộc tàn sát đã nhuộm đỏ dòng sông Arbia.

93. Trong cuộc họp của phe Ghibellini chiến thắng người ta đề xuất kế hoạch triệt phá Firenze nhưng Farinata đã công khai chống lại, tuyên bố rằng một khi ông ta còn sống thì sẽ còn cầm gươm để bảo vệ Firenze.

97 – 99. Tôi không lầm thì ngươi có khả năng: Dante cho rằng những kẻ lầm lỗi ở địa ngục có khả năng nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới, tuy nhiên, xét theo câu hỏi của Cavalcanti (câu 67 – 69) thì họ không hề biết một chút gì về việc xảy ra trên dương thế trong thời điểm hiện tại.

108. Khi cánh cửa của tương lai đóng lại: nghĩa là khi ngày phán xử đến, thời gian sẽ là vĩnh hằng.

119. Federico đệ nhị (1194 – 1250): Hoàng đế Vương quốc Napoli, một người theo trường phái triết học của Epicurus nhưng được Dante coi trọng.

Hồng y giáo chủ: tức Ottaviano delgi Ubaldini, là một trong những người thành lập phe Ghibellini. Câu nói nổi tiếng còn được nhớ đến: “Nếu như có linh hồn thì ta sẵn sàng hy sinh vì phe Ghibellini”.

130. Khi con đến trước ánh mắt êm ái: ngầm chỉ Beatrice.

KHÚC X

Tầng Địa ngục thứ sáu (tiếp tục) – Pharinata

Giờ đây theo một lối đi bí mật

Giữa những cực hình, giữa những tường cao

Thầy bước đi và tôi theo sát gót.

4 “Hỡi thầy của con trí tuệ cao siêu

Đã khiến con vâng ý người trở lại

Xin người nói cho con biết những điều:

7 Những hồn ma đang nằm trong những mộ

Liệu chúng ta có thể đến xem không?

Vì nắp mở và không ai canh giữ”.

10 “Rồi nắp sẽ đóng – thầy trả lời tôi –

Khi chúng trở về từ Iôxaphát

Cùng với xác thân bỏ lại trên đời.

13 Đây nghĩa địa của những người duy vật

Gồm Epicurô và các môn đồ

Mà linh hồn đã chết cùng thể xác.

16 Và về câu hỏi con vừa đặt ra

Sẽ có câu trả lời ngay tức khắc

Cả những điều con còn giấu với ta”.

19 “Thầy ơi, với người, con đâu có giấu

Có chăng là vì sợ quá nhiều lời

Đã từ lâu con nghe thầy chỉ bảo”.

22 “Hỡi người Tôxcan nói năng rất hay

Sao còn sống mà đến thành phố lửa

Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây.

25 Nghe lời nói, ta nghĩ rằng có lẽ

Người sinh ra từ đất nước cao sang

Ta hơi nghiêm khắc với người, có thể”.

28 Những lời này bỗng đột ngột vang lên

Lời của ai phát ra từ ngôi mộ

Tôi thấy kinh hoàng, tiến sát gần hơn.

31 Thầy bảo tôi: “Quay lại, con sao thế?

Hãy nhìn kia, đứng dậy Pharinata

Con sẽ nhìn thấy rõ ràng tất cả”.

34 Tôi hướng mắt nhìn Pharinata

Hắn đứng lên, trán ngẩng cao, ngực thẳng

Có vẻ coi Địa ngục chẳng ra gì.

37 Bằng bàn tay cương quyết và dũng cảm

Thầy đẩy tôi về phía những nấm mồ

Và dặn tôi: “Nói năng cho thận trọng!”

40 Khi bàn chân tôi bước đến nấm mồ

Hồn nhìn tôi với vẻ rất kiêu hãnh

Và hỏi tôi: “Tổ tiên ngươi là ai?”

43 Còn tôi vì thích chiều theo ý muốn

Của âm hồn, không giấu một điều chi

Hồn nghe xong, lông mày hơi nhíu xuống.

46 Rồi hồn nói: “Họ là bọn chống ta

Họ chống ta cả họ hàng, phe đảng

Bởi thế, hai lần ta đẩy họ đi”.

49 “Hai lần bị đuổi – tôi trả lời chầm chậm –

Rồi từ khắp nơi họ đã trở về

Nghệ thuật này ích gì cho phe đảng!”

52 Ngay lúc đó ở nấm mồ kế bên

Một hồn khác nhô cái cằm có ngấn

Hình như chỉ bằng đầu gối nhỏm lên.

55 Rồi hồn đảo mắt nhìn quanh bốn hướng

Như muốn biết xem còn ai đi cùng

Nhưng mà đã tiêu tan niềm hy vọng.

58 Hồn khóc nói: “Nhờ thiên tài cao thượng

Mà ngươi đi vào ngục tối tăm này

Con trai ta đâu? Sao không cùng xuống?”

61 “Tôi đâu có thể đi xuống một mình

Mà nhờ người đợi đằng kia dẫn dắt

Người mà Guyđô trước đây coi thường”.

64 Qua lời nói và vẻ ngoài bị phạt

Đã cho tôi nhận ra được ông ta

Nên tôi trả lời rõ ràng, chu tất.

67 Hồn đứng dậy la lớn: “Ngươi nói gì?

Sao lại nói “trước đây” là sao vậy

Thế nó không còn thấy mặt trời kia?”

70 Khi thấy tôi đứng lặng im một chút

Tìm câu trả lời cho câu hỏi kia

Hồn đã ngã lăn và rồi biến mất.

73 Còn cái hồn kiêu hãnh vẫn đứng yên

Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy

Nét mặt không thay khi tôi tạm ngừng.

76 Rồi nối lại cuộc chuyện trò ban nãy:

“Nghệ thuật kia nếu không có ích gì

Thì ta đau hơn cực hình này vậy.

79 Nhưng trước đây chiếu sáng năm mươi lần

Gương mặt Nữ thần nơi này ngự trị

Nghệ thuật kia quả biết mấy khó khăn!

82 Ta mong ngươi với trần gian trở lại

Nhưng sao đời không một chút bao dung

Mọi điều luật họ hàng ta chống lại?”

85 “Cuộc tàn sát và cả sự kinh hoàng

Nhuộm đỏ dòng Ácbia bằng máu

Trong Thánh đường lời cầu nguyện còn vang!”

88 Hồn thở dài, rồi lắc đầu than thở:

“Cái ngày hôm đó không chỉ mình ta

Và ta tham chiến không hề vô cớ.

91 Nhưng quả đúng là chỉ có mình ta

Khi mọi người đều quyết tâm triệt phá

Ta là người bảo vệ Phirenxe”.

94 “Tôi cầu cho con cháu ngươi yên ổn

Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này

Đang làm rối những lời tôi suy luận.

97 Tôi không lầm thì ngươi có khả năng

Nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới

Trong hiện tại mắt của ngươi mơ màng”.

100 “Hiện tại chúng ta như người mắt kém

Nhưng lại nhìn rõ cái ở xa xăm

Là nhờ Thượng Đế ban cho ánh sáng.

103 Chúng ta bất lực với những gì gần

Với hiện tại nếu không ai mách bảo

Thì cũng tịt mù như ở trần gian.

106 Bởi thế, như ngươi tự mình đã hiểu

Tri giác của ta tất cả tiêu tan

Khi cánh cửa của tương lai đóng lại”.

109 Tôi thấy hơi ân hận nên thưa rằng:

“Nhờ ngươi báo với hồn vừa biến mất

Con trai hồn còn sống ở dương gian.

112 Nếu tôi trả lời còn chi khúc mắc

Là vì đầu óc còn vướng những điều

Lúc nãy với tôi ngươi vừa giải đáp”.

115 Tôi nghe thấy tiếng thầy nhắc nhở thêm

Hãy hỏi hồn một điều ta cần biết

Rằng có những ai đang ở với hồn?

118 “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác

Có vua Phêđêricô đệ nhị, Hồng y

Nhưng không cần kể tên bao kẻ khác”.

121 Nói đến đây âm hồn chợt biến đi

Tôi quay trở lại nhà thơ cổ đại

Và về những lời bí ẩn, nghĩ suy.

124 Bóng thầy lay động, vừa đi vừa hỏi:

“Sao con có vẻ bối rối trong lòng?”

Và tôi trả lời câu thầy vừa nói.

127 “Hãy nhớ những lời mà con vừa nghe

Về số phận con” – thầy tôi chỉ thị

Rồi giơ ngón tay: “Nhưng nhớ điều này:

130 Khi con đến trước ánh mắt êm ái

Của đôi mắt đen nhìn thấy mọi điều

Hãy hỏi hành trình những năm sau đấy”.

133 Rồi thầy tôi về bên trái bước sang

Theo lối hẻm chạy xuống lòng thung lũng

Rời các tường thành, trở lại trung tâm.

136 Từ nơi đó xông lên mùi thối nặng.

Chú thích

KHÚC X

11. Iosafat (Jehosaphat): tên một thung lũng, gần Jerusalem, theo Kinh Thánh là nơi diễn ra sự phán xét cuối cùng.

14. Epicuro (Epicurus) (341 – 270 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại chủ trương theo duy vật, người ta coi Epicurua và những học trò của ông là những kẻ vô thần.

18. Cả những điều con còn giấu với ta: Virgilio đoán biết nguyện vọng của Dante muốn gặp người đồng hương Farinata.

22. Người Tôxcan: tức Dante.

32. Farinata degli Uberti, thủ lĩnh của phe Ghibellini từ 1329 đã đuổi phe Giuelfi khỏi Firenze năm 1241. Năm 1251 phe Guelfi trở về nhưng đến năm 1258 lại bị trục xuất khỏi Firenze và từ đó khu Toscana nằm trong tay phe Ghibellini. Như vậy, Farinata là địch thủ chính trị của phe Dante ở Firenza.

53. Đây là Cavalcante de Cavalcanti, môn đồ của Epicurus, cha của Guido Cavalcanti – là nhà thơ và bạn của Dante.

79. Năm mươi lần chiếu sáng: tức là 50 tháng. Proserpina, vợ của Plutone, theo thần thoại, được coi là Nữ thần của mặt trăng.

86. Arbia: con sông nhỏ gần Siena. Năm 1260 phe Ghibellini của Farinata đã đánh thắng phe Guelfi của Dante. Cuộc tàn sát đã nhuộm đỏ dòng sông Arbia.

93. Trong cuộc họp của phe Ghibellini chiến thắng người ta đề xuất kế hoạch triệt phá Firenze nhưng Farinata đã công khai chống lại, tuyên bố rằng một khi ông ta còn sống thì sẽ còn cầm gươm để bảo vệ Firenze.

97 – 99. Tôi không lầm thì ngươi có khả năng: Dante cho rằng những kẻ lầm lỗi ở địa ngục có khả năng nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới, tuy nhiên, xét theo câu hỏi của Cavalcanti (câu 67 – 69) thì họ không hề biết một chút gì về việc xảy ra trên dương thế trong thời điểm hiện tại.

108. Khi cánh cửa của tương lai đóng lại: nghĩa là khi ngày phán xử đến, thời gian sẽ là vĩnh hằng.

119. Federico đệ nhị (1194 – 1250): Hoàng đế Vương quốc Napoli, một người theo trường phái triết học của Epicurus nhưng được Dante coi trọng.

Hồng y giáo chủ: tức Ottaviano delgi Ubaldini, là một trong những người thành lập phe Ghibellini. Câu nói nổi tiếng còn được nhớ đến: “Nếu như có linh hồn thì ta sẵn sàng hy sinh vì phe Ghibellini”.

130. Khi con đến trước ánh mắt êm ái: ngầm chỉ Beatrice.

Xem tiếp: Thần khúc (II)  

Thần khúc địa ngục II   

Thần khúc địa ngục III 

Thần khúc địa ngục I