Ô QUAN CHƯỞNG

(Viet Cuong Sarraut sưu tầm)

Ô Quan Chưởng hay còn gọi là ô Đông Hà, ôThanh Hà,

ô Cửa Đông, tên chữ là Đông Hà môn (東河門, tức cửa phường Đông Hà)), là một cửa ô của Hà Nội xưa, nằm ở phía Đông của toà thành đất bao quanh Kinh thành Thăng Long, được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749), đến năm Gia Long thứ ba (1817) được xây dựng lại và giữ nguyên kiểu cách đến ngày nay. Đây là một trong 21 cửa ô còn sót lại của thành Thăng Long cũ.

Ngày nay, ô Quan Chưởng nằm trên phố Ô Quan Chưởng, đầu phố Hàng Chiếu, gần dưới chân cầu Chương Dương. Thời xưa, ô Quan Chưởng nằm trên đường từ trong thành phố đi ra bờ sông, thuộc địa phận phường Đông Hà, tổng Hậu Túc (sau đổi là Đồng Xuân), huyện Thọ Xương cũ. Từ cửa ô ra đến bờ sông Hồng là con đường dài tám chục mét. Phía ngoài cửa ô trước kia coi như đất ngoại thành.

Cổng xây có vọng lâu được canh gác và kiểm soát cẩn mật để giữ an ninh cho khu phố buôn bán bên trong. Hiện cửa ô còn nguyên lối tam quan với cửa chính và hai cửa phụ hai bên, trên nóc cửa chính có vọng lâu, tường phía trái cửa chính có gắn một tấm bia đá do Tổng đốc Hoàng Diệu cho đặt năm 1881 ghi lệnh cấm người canh gác không được sách nhiễu nhân dân mỗi khi qua lại cửa ô. Bên trên cửa lớn có ba chữ Hán 東河門 (Đông Hà môn)

Tên gọi chính xác nhất của cửa ô này là ba chữ Hán khắc ở trên vòm của cửa chính là ĐÔNG HÀ MÔN (Cửa Đông Hà) vì cửa ô này nằm trên đất của phường Đông Hà.Với tên gọi Ô Quan Chưởng đến nay vẫn chưa thể giải thích chính xác vì có tới 3 giả thuyết như sau :

1* Cho rằng cuối đời Lê có một quan Chưởng ấn lập dinh cơ ngay cạnh cửa ô mà thành tên.

2* Cho rằng vào đời Nguyễn có một quan Chưởng cơ đóng ở gần cửa ô để kiểm soát thuyền bè qua lại ngã ba sông Hồng - sông Tô mà thành tên.

3* Thời gian Pháp đánh chiếm thành Hà Nội năm 1873, có một viên quan Chưởng vệ đã hy sinh anh dũng trong trận chiến đấu đánh trả quân Pháp tấn công thành mà thành tên.

_____________

Cửa Ô Quan Chưởng năm 1940 (ảnh của Võ An Ninh)

 — cùng với Viet Cuong Sarraut.