CÁ HỒI VÀ THUỶ ĐIỆN

A. Tập tính sinh trưởng của cá hồi

Cá hồi là một loài cá có vòng đời đặc biệt, thể hiện sự kiên trì và bản năng sinh tồn mạnh mẽ. Chúng được sinh ra ở các con sông nước ngọt ở thượng nguồn, thường là những dòng suối nhỏ, mát lạnh với đá sỏi và dòng chảy ổn định. Sau khi nở, cá hồi non (gọi là cá con hoặc fry) sống ở đây từ vài tháng đến 3 năm, tùy thuộc vào loài, để phát triển trước khi bắt đầu hành trình di cư ra biển. Giai đoạn ở biển, cá hồi trưởng thành nhanh chóng nhờ nguồn thức ăn dồi dào, tích lũy năng lượng và đạt kích thước lớn hơn nhiều so với môi trường nước ngọt.

Khi đến tuổi sinh sản, thường sau 2-7 năm tùy loài, cá hồi thực hiện hành trình ngược dòng đầy gian nan để trở về đúng nơi chúng được sinh ra. Chúng bơi hàng trăm, thậm chí hàng nghìn kilômét, vượt qua các con suối cạn, thác nước, ghềnh đá, và cả những kẻ săn mồi như gấu, chim ưng. Trong quá trình này, cá hồi không ăn, chỉ dựa vào năng lượng tích lũy để tiếp tục hành trình. Cơ thể chúng thay đổi rõ rệt: màu sắc trở nên sẫm hơn, hàm cong lại (ở cá đực), và cơ bắp dần suy kiệt. Khi đến được nơi sinh sản, cá cái đào ổ trong lớp sỏi để đẻ trứng, cá đực thụ tinh, sau đó chúng thường kiệt sức và chết. Một số ít loài, như cá hồi Đại Tây Dương, có thể sống sót và quay lại biển, nhưng phần lớn chỉ sinh sản một lần duy nhất trong đời (gọi là sinh sản kiểu semelparity).

Hành trình của cá hồi không chỉ là kỳ tích sinh học mà còn thể hiện một mục đích sống rõ ràng: duy trì nòi giống, bất chấp mọi khó khăn. Điều này khiến cá hồi trở thành biểu tượng của sự hy sinh và kiên định.

B. Tác động của thủy điện đến đời sống cá hồi

Thủy điện, dù mang lại lợi ích về năng lượng, lại gây ra những tác hại nghiêm trọng đến đời sống của cá hồi, đặc biệt là trong hành trình di cư và sinh sản của chúng:

1 - Cản trở đường di cư: Các đập thủy điện chặn ngang dòng sông, tạo ra rào cản vật lý khiến cá hồi khó hoặc không thể vượt qua để trở về thượng nguồn. Dù một số đập có xây dựng “thang cá” (fish ladders) để hỗ trợ di cư, hiệu quả thường không cao do thiết kế không phù hợp hoặc dòng chảy bị thay đổi. Cá hồi có thể bị kiệt sức khi cố gắng vượt qua hoặc bị mắc kẹt ở hạ lưu, không thể đến nơi sinh sản.

2 - Thay đổi môi trường sống: Thủy điện làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của sông, giảm lưu lượng nước ở một số khu vực hoặc gây ngập lụt ở những nơi khác. Các khu vực thượng nguồn, nơi cá hồi sinh sản, có thể bị khô cạn hoặc mất đi lớp sỏi cần thiết để cá cái đào ổ đẻ trứng. Nhiệt độ nước cũng tăng lên do dòng chảy chậm lại, ảnh hưởng đến sự phát triển của trứng và cá non.

3 - Suy giảm chất lượng nước: Các hồ chứa thủy điện thường tích tụ chất dinh dưỡng và chất ô nhiễm, làm giảm lượng oxy trong nước, gây hại cho cá hồi non vốn cần môi trường nước sạch và giàu oxy để phát triển. Ngoài ra, việc xả nước đột ngột từ đập có thể cuốn trôi trứng hoặc cá con, làm giảm tỷ lệ sống sót.

4 - Gián đoạn chuỗi thức ăn: Thủy điện làm gián đoạn hệ sinh thái sông, ảnh hưởng đến các loài sinh vật mà cá hồi non phụ thuộc vào làm thức ăn. Đồng thời, cá hồi là nguồn thức ăn quan trọng cho nhiều loài động vật khác (như gấu, đại bàng). Khi quần thể cá hồi suy giảm, toàn bộ chuỗi thức ăn trong khu vực bị đe dọa.

5 - Suy giảm quần thể cá hồi: Do những tác động trên, nhiều quần thể cá hồi trên thế giới, đặc biệt là ở Bắc Mỹ và châu Âu, đã suy giảm nghiêm trọng. Một số loài, như cá hồi Chinook hay cá hồi Coho, đang nằm trong danh sách nguy cấp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến đa dạng sinh học mà còn tác động đến các cộng đồng bản địa và ngành đánh bắt cá phụ thuộc vào cá hồi.

C. Bài học từ cá hồi và tác động của con người

Câu chuyện về cá hồi trong bài viết gốc không chỉ là một hành trình sinh học mà còn là một ẩn dụ sâu sắc về sự hy sinh và mục đích sống. Giống như cha mẹ dành cả đời để lo cho con cái, cá hồi bơi ngược dòng, bất chấp đau đớn và cái chết, để đảm bảo thế hệ sau được sinh ra. Tuy nhiên, hành trình ấy đang bị đe dọa bởi các hoạt động của con người, trong đó thủy điện là một trong những tác nhân lớn nhất.

Bài học từ cá hồi nhắc nhở chúng ta về giá trị của sự hy sinh, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của con người trong việc bảo vệ thiên nhiên. Để giảm thiểu tác hại của thủy điện, cần có các giải pháp như:

• Thiết kế thang cá hiệu quả hơn và duy trì dòng chảy tối thiểu cho sông.

• Giám sát chất lượng nước và bảo vệ các khu vực sinh sản tự nhiên.

• Xây dựng các đập nhỏ hoặc sử dụng năng lượng tái tạo thay thế để giảm tác động lên hệ sinh thái.

• Hỗ trợ các chương trình bảo tồn và tái thả cá hồi vào tự nhiên.

Cá hồi dạy chúng ta rằng sống không chỉ là tồn tại, mà là sống vì một mục đích lớn lao hơn. Nhưng nếu chúng ta không bảo vệ con đường trở về của chúng, liệu chúng ta có xứng đáng với bài học mà chúng để lại?

Sưu tầm từ nhiều nguồn.