Thương Ưởng là ông Tổ của các loại giấy tờ tùy thân

Thương Ưởng là ông Tổ của các loại giấy tờ tùy thân đối với con người.

Ông sinh ra phải thời loạn. Muốn dùng pháp luật để để ổn định trật tự xã hội. Tiếc thay Nho giáo đức trị đang thời cố khôi phục sau thời mạt vận nên không dễ gì dứt bỏ để theo Pháp gia. Cái chết của ông là giá đắt cho sự lên ngôi của phái pháp gia. Thời ấy Tàu có đủ Nho - Đạo - Phật - Pháp. Nho là đạo của Khổng tử chủ trương thiết lập lễ nghĩa, củng cố đức trị. Đạo là học thuyết của Lão Tử, chủ trương vô vi, sự cai trị phải thuận qui luật tự nhiên. Phật thì dưỡng tâm, làm điều thiện để ôn hòa xã hội, với chủ trương xuất thế. Pháp là cai trị bằng pháp luật, chú trọng pháp chế.

Nước Tần mạnh đoạt thiên hạ là nhờ vận dụng những biến pháp của Thương Ưởng, quản lý chặt chẽ hộ tịch hộ khẩu, quản lý tốt về thuế (chủ yếu với đinh và điền), thống nhất đơn vị đo lường, bỏ chế độ Tỉnh điền, lập lại đơn vị hành chính, phạt nặng kẻ gây mất ổn định xã hội, nhưng thưởng lớn cho kẻ có công giết nhiều giặc. Ông giúp Tần tạo một xã hội nghiêm minh, thưởng phạt rõ ràng (được coi là Bá Đạo, thấp hơn nhiều so với Đế Đạo và Vương Đạo). Xã hội Tàu xưa bảo rằng Nho giáo là con sâu, Đạo giáo là con bướm (đã thăng hoa, hóa kiếp), còn Pháp gia rất bị coi thường. Pháp - Thuật - Thế, bị coi như là mưu thuật thủ đoạn, không chính đính.

Khi triều đại đổi ngôi, Thương Ưởng phải bỏ Tần chạy trốn. Nhưng cũng vì cái căn cước cá nhân do chính mình nghĩ ra mà ông bị bắt. Ngày triều đình cho ngũ ngưu phanh thây ông, dân trong thành xông vào ăn thịt và gặm xương ông cho hả dạ.

Một việc tốt thế mà bị nhiều người mê Nho giáo đức trị oán ghét. Thế mới biết pháp trị thẳng băng cũng không dễ.

Đến đời Tần Thủy Hoàng nhờ vận dụng Pháp trị của Pháp gia mà thống nhất được thiên hạ (nuốt sạch cả Bách Việt). Việc đốt sách chôn Nho là quả báo cho những kẻ ăn thịt Thương Ưởng! Cuối cùng thì Thương Ưởng vẫn thắng! Mặc dù ông đã phải xuống suối vàng.

Phạm Đức Long

THƯƠNG ƯỞNG

Chỉ mới dùng đến Bá Đạo

Tần đã hùng mạnh, lục quốc tiêu vong

Cũng chính vì Bá Đạo ấy

Thương Ưởng thịt nát xương tan!

Ngày áp dụng Mã số định danh cá nhân, nhớ Thương Ưởng