Ô ĐỒNG LẦM

(Viet Cuong Sarraut sưu tầm và biên tập)

Làng Kim Liên (nay thuộc phường Phương Liên, quận Đống Đa) tên gốc là Kim Hoa, vì kỵ húy mẹ Vua Thiệu Trị là Hồ Thị Hoa nên đổi gọi là Kim Liên vào năm Tân Sửu (1841). Đây là một trong 36 phường của Kinh đô Thăng Long thời Lê.

Sang thời Nguyễn, phường đổi thành thôn (làng) và là một trong 23 thôn, trại, phường thuộc tổng Tả Nghiêm (sau đổi thành tổng Kim Liên), huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, từ năm 1915 thuộc huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông (năm 1941 đổi thành Đại lý đặc biệt của Hà Nội).

Ngoài làm ruộng, trồng màu, thả rau muống bè (đồng ruộng của làng nay là các dãy nhà cao tầng của khu tập thể Kim Liên bây giờ), làng có nghề nhuộm vải nâu, nên làng còn có tên là Đồng Lầm. Phía Đông của làng có hai hồ lớn là hồ Bảy Mẫu và hồ Ba Mẫu. Đây là nơi xưa kia dân làng lấy bùn để “nhấn bùn” cho vải màu nâu ngả sang màu đen và là nơi phơi vải nhuộm. Xưa kia làng còn có sông Kim Ngưu - một nhánh của sông Tô Lịch chảy qua, xuống Cầu Dền, Vĩnh Tuy thì chia thành nhiều nhánh xuống các làng xã huyện Thanh Trì. Nghề nhuộm vải nâu, sông Kim Ngưu cùng với hai hồ lớn là ba nét đặc trưng của làng Kim Liên - Đồng Lầm xưa. Ca dao cũ có câu:

"Đồng Lầm có vải nâu non

Có hồ cá rộng, có con sông dài"

Hồ cá rộng là hồ Bẩy mẫu, con sông dài là sông Kim Ngưu.

Ngoài các nghề nông đã kể, dân làng Kim Hoa còn có nghề Cắt tóc cho đàn ông(do chịu ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, đàn ông thành phố không để tóc dài, búi tó củ hành nữa).Những người đàn ông hành nghề cắt tóc (các ông phó cạo) của làng, sáng sáng đeo hòm đồ nghề vào phố để đi cắt tóc dạo. Về sau có một số người đã mở được cửa hiệu cắt tóc lớn trên phố.

Đầu làng Kim Liên (chỗ ngã tư Lê Duẩn - Xã Đàn - Giải Phóng - Đại Cồ Việt hiện nay) vào giữa thế kỷ XIX trở về trước có một cửa ô gọi là Ô Kim Hoa, hay Ô Kim Liên, tên dân gian gọi là Ô Đồng Lầm. Đây chính là một cửa ô mở qua tường phía Nam của tòa thành đất vòng giữa bao bọc khu dân cư của Kinh thành Thăng Long về phía Nam. Trên địa phận của làng còn có địa danh Mộng Kiều là nơi diễn ra trận đánh giữa Vua Lê Tương Dực dẹp tan quân của Trần Cảo vào năm Canh Ngọ - 1510 mà sử cũ đã ghi.

Ngày nay cửa ô Đồng Lầm không còn để lại dấu tích gì mà thay thế bằng một ngã tư có lưu lượng giao thông lớn, có đường sắt Bắc - Nam đi qua và một hầm giao thông đường bộ.

Cửa ô Đồng Lầm ngày nay là ngã tư Lê Duẩn - Đại Cồ Việt- Giải Phóng - Xã Đàn.

Ảnh: Viet Cuong

192

 — cùng với Viet Cuong Sarraut.