Luu Van Chuong: Năm Canh Tý bàn chuyện chuột Lý Tư

LÝ TƯ VÀ CON CHUỘT

Lý Tư là người đất Thượng Thái nước Sở. Hồi còn trẻ, Tư là một viên lại nhỏ ở quận, thấy một con chuột trong nhà xí, nơi mình đang làm, ăn đồ bẩn thỉu, luôn luôn lo sợ người hoặc chó mèo. Đến khi Tư vào trong kho, nhìn thấy chuột ở đấy, ăn lúa no nê dưới ngôi nhà lớn không hề lo sợ gì cả. Lý Tư than:

- Người ta hiền tài hay kém cỏi chẳng qua cũng như con chuột kia mà thôi, đều là nhờ vào hoàn cảnh, không lạ gì ?

LỜI BÀN:

Lý Tư giỏi nhưng không có đức hạnh. Lý Tư có nhiều tương đồng với Thương Ưởng. Cả hai đều xuất thân từ môn phái hình pháp, đều thất đức và khát máu. Lý Tư-Hàn Phi theo Học thuyết "nhân chi sơ tính bản ác" của Tuân Tử (Tuân Khanh) có nghĩa rằng, con người sinh ra vốn dĩ là ác, có được thiện là do quá trình bồi dưỡng, giáo dục mà có. Ông cho rằng, con người khi sinh ra có đầy đủ dục vọng như ham lợi, ham sắc,… Nếu như con người cứ phát triển theo dục vọng thì mối quan hệ giữa người và người sẽ phát sinh ra tranh đấu và tạo nên một xã hội hỗn loạn, do đó mới cần phải có "lễ" để điều chỉnh, sửa đổi bản tính ác của con người. Tuy nhiên, ông lại tin rằng chỉ có giới tinh hoa mới làm được điều này.Vì vậy phải dùng Pháp luật, hình luật để điều chỉnh con người;

Lý Tư tự ví người như con chuột: Con chuột ở trong nhà xí chật hẹp, ăn bẩn thì nhút nhát lo sợ, sợ người, sợ chó mèo. Con người lúc nghèo, ăn cực khổ lòng cũng nơm nớp lo sợ chuyện không đâu: Sợ người khác hại mình, sợ người thấy việc của mình... Chuột ở kho lẫm ăn no, có nhiều ngõ ngách không thèm đề phòng người hay chó mèo. Dường như cái đống lương thực kia là chỗ sở cậy mãn đời của nó. Cũng như con người, khi ở vào địa vị sang trọng, đã được phe cánh bầy đảng thì tha hồ đi dọc về ngang mà không cần dè dặt lo sợ!...

Suy nghĩ của Lý Tư dẫu đúng nhưng rất nông nổi. Bởi vì loài chuột không phải là loài người! Loài người có luật pháp, có văn hiến. Lý Tư đi từ bi quan đến chỗ lạc quan cực đoan làm mất hết nhân tính, bất chấp đạo lý, nên mẹ Lý Tư đã giắt roi trên mái nhà để răn đe Lý Tư từ thiếu thời cho đến khi làm Thừa tướng của Tần Thủy Hoàng.

Lý Tư người nước Sở chạy vào Hàm Dương thờ Lã Bất Vi. Lã Bất Vi dù có tài đi chăng nữa chỉ là đứa vô hạnh. Sau ra làm quan cho Tần Thủy Hoàng, xúi nhà vua đốt sách và chôn sống nho sinh, liên kết với bọn hoạn quan Triệu Cao bức từ Thái tử Phù Tô là bậc hiền hiếu. Lý Tư làm nhiều việc tàn ác nên mẹ ông phải bỏ nhà lên núi mà ở, vì bà biết rằng Lý Tư trước sau gì cũng tự hủy diệt dòng họ mình. Điều đó đã khẳng định.

BẢN CHẤT CỦA CHUỘT

Là động vật thuộc Bộ gặm nhấm, có khả năng học được những thói xấu của người để xử sự lại với con người, khiến cuộc sống con người bị rối loạn. Điển hình là đem cá đút lót Mèo trong tranh đám cưới chuột; Ngày nay Chuột không còn biết sợ mèo. Chúng thường nấp ở chỗ mà quan sát được đầy đủ hành vi của mèo trong khi mèo không nhìn thấy chúng hoặc nhìn thấy mà không thể vào được; Bọn chuột tinh quái rất giỏi rút kinh nghiệm, có thể thay đổi thói quen nhanh hơn con người rất nhiều. Chúng phấn đấu từ giã hố xí, nhà nghèo để sống trong Kho gạo, bàn thờ, bình quý của những gia đình giàu có để được an tâm ăn uống mà chẳng chẳng sợ gì ai đánh đập vì con người sợ bị hỏng kho, vỡ bình hoặc thiệt hại những cái vô hình lớn hơn;

HẦU NHƯ QUAN THAM NGÀY NAY ĐỀU HỌC THEO TÍNH CÁCH VÀ BẢN CHẤT CỦA CHUỘT;